Malo i Veliko Kurilo

Malo i Veliko Kurilo su brda u sastavu masiva Stranje, u obodnom delu Belopalanačke kotline, koje razdvaja kratka epigenetska klisura koju, pre ulaska u Belu Palanku, formira Koritnička reka.

Položaj i prilaz

Malo i Veliko Kurilo koje se nalaze južno od Bele Palanke, na njenoj periferiji natkriljuje ovaj grad, tako da jedan deo Bele Palanke gleda na Veliko a drugi na Malo Kurilo. Od centra grada, ova dva brda su na udaljenosti od oko 2,8 km.

Na Veliko kurilo je najlakše doći sa puta Bela Palanka - Oreovac, ili dobro obeleženom pešačkom stazoma koja kreće sa Belopalanačkog rela i i prolazi kroz šumu.

Položaj Malog i Velikog Kurila, sa suteskom Koritničke reke koja ih razdvaja na mapi Belopalanačke kotline

Geografske karakteristike

Belopalanačko vrelo koje izbijaja na visini od 350 m, ispod Velikog kurila, u centralnom delu Bele Palanke.

Malo Kurilo nadmorske visine 388 m i Veliko Kurilo nadmorske visine 545 m, razdvaja Suteska Mokranjsko ždrelo — klisura dugačka 1,5 km, i duboka 180 m, probojnica Koritničke reke, između Koritničke i Belopalanačke kotline.

Geografska prošlost

Obrazovanje Malog i Velikog Kurila započelo je u neogenu, taloženjem sedimenta čiju podinu predstavljaju raznovrsni slojeviti, bankoviti i masivni krečnjaci. Pri samom dnu Kurilo je pokriveno blokovima i siparskim materijalom.

Vrela

U podnožju Velikog Kurila na visini od 350 m je Belopalanačko vrelo, koje je pored Krupačkog vrela, u zapadnom delu opštine Bela Palanka najjače vrelo koje izbija u Belopalanačkoj kotlini. Voda iz ovog vrela otiče u Koritničku reku, levu pritoku Nišave. Vrelo je ograđeno zidom visokim oko 3 m, čime je stvoren ujezereni basen dubok oko 2,5 m, prečnika 15 m. Dno vrela pokriveno je siparskim i glinovitim materijalom.

Klima

Klimu Malog i Velikog Kurila odlikuju ujednačeni godišnji tok temperature, sa najvišim vrednostima temperature vazduha u julu, a najnižim u januaru, sa dnevnim temperaturnim oscilacijama koje su veće za 6 — 8 °C od istih u susednim kotlinama, niškoj i pirotskoj. Jutra su tokom leta hladnija za 2 — 4 °C, čemu su doprinele hladne vode Koritničke reke. Najhladniji mesec je januar sa prosečnom tempereturom od - 0,6 °C . Najtopliji je juli mesec i tada su teperature oko 22,8 °C.

Prvi jesenji mrazevi počinju krajem oktobra ili novembra (mada se najraniji mogu javiti već krajem septembra). Njima prethode slane, koje se prvo javljaju u pobrđima, a posle i u donjim delovima kotline. Proleći mrazevi počinju u prvoj trećini aprila i mogu da traju dosta dugo. Najduži zabeleženi mrazni period trajao je oko 200 dana.

Oblačnost donose zapadni vetrovi. Svi ostali su suvi i nikada ne donose povećanu oblačnost. Najveća oblačnost je tokom zime, sa maksimumom u decembru kada oblačnost dostiže pokrivenost neba od 7,8 desetina Smanjenje oblačnosti počinje sa prvim prolećnim mesecima i traje do septembra.

Najsnažniji vetrovi duvaju sa Suve planine, odakle i potiču najveće promene vazdušnog pritiska. Nakon grmljavinske aktivnosti (deset do dvadeset minuta pre oluje), oluje se završavaju kada glavni pljuskovi prođu. Vetrovi u ovoj oblasti duvaju tokom leta, brzinom koja dostiže 100 km/h.

Pre početka savremenih klimatskih promena snežni pokrivač je često dostizao značajnu visinu. Tada su mnoga naselja u Belopalanačkoj kotlini mesecima bila odsečena od Niša ili Bele Palanke. Jedna od takvih zima bila je 1875, kada je sneg koji je napadao 10. novembra, bio dubok 142 cm i održao se čak do 2. aprila.

Danas su u odnosu na snegovite godine, kao u većem delu Srbije, i na ovom prostoru češće godine kad sneg izostane. Takve je i prva i druga decenija 21. veka, kada su zime sa vrlo malo snega, najverovatnije zbog globalnih klimatskih promena na zemljinoj kugli.

Biljni i životinjski svet

Vegetacija kraških predela poput Malog i Velikog Kurila floristički je vrlo raznovrsna ali je prostorno relativno malo zastupljena. Najvećim delom su ovi predeli obešumljeni ili su šume potpuno devastirane, po čemu su i ova dva brda dobila naziv „Kurilo” — od reči rus. dij. kurila = izgorela šuma; šuma izgorela za njive. Tako se prirodni šumski kompleksi, vezani za odrećen tip zemljišta, javljaju samo na ograničenim, teško pristupačnim prostorima. U južnim predelima, u podnožju, najpre je zastupljen mediteranski florni element sa znatnim brojem vrsta prtežno niske vegetacije, kojima crvenica odgovara kao tip zemljišta.

U šumskim prostranstvima Kurila sreću se zec, pokoji vuk i šakal, divlja svinja, srndać, jazavac, lisica, miš, jež, kornjača, krtica, gušter zelenbać i gušter slepić.

Turističke znamenitosti

Sa vrha Velikog kurila, na kome se nalazi repetitor koji svojim signalom pokriva područje Bele Palanke, pruža se lep pogled na Belopalanačku kotlinu, venac Svrljiških planina, Suvu planinu iznad Divljane i Mokre, Šljivovički vrh i divljanski kraj u dolini Koritničke reke, sa Manastirom Svetog Dimitrija, dečjim odmaralištem i Divljanskim jezerom.

U podnožju Velikog kurila, pored starog groblja, nalazi se najstarija crkva u ovom kraju poznata kao Stara crkva u Beloj Palanci. Podignuta je 1835. godine, na mestu starijeg objekta, i posvećena je Vaznesenju Gospodnjem.

U epigenetskoj klisuri Mokransko ždrelo smeštena je Penska vodenica (koja i dan danas radi) i turski most na vrelskoj reci iza izvor Pensko, a ispred vodenice, koji je najbolji sačuvan objekat iz turskog perioda vlasnika Afise Useina, osmanlije iz Bele Palanke. Nakon oslobođenja od Osmanlija, vodenica je postala vlasništvo porodice Zlatanović iz Bele Palanke. Vodenica je dobila ime Penska vodenica po mestu na kojem se nalazi, Belopalanačko vrelo —„Pensko”. Danas turisti mogu posetiti ovu vodenicu i videti kako su se u njoj mlele žitarice i dobijalo brašno Zanimljivo je i napomenuti da je vodenica bila značajno mesto gde su se sastajali lokalni stanovnici za važne vranžmane i donosili važne odluka.

Vidi još

• Suteska Mokranjsko ždrelo