Marko Atilije Regul
 | Ovaj članak sadrži spisak literature, srodne pisane izvore ili spoljašnje veze, ali njegovi izvori ostaju nejasni, jer nisu uneti u sam tekst. |
Marko Atilije Regul (lat. Marcus Atilius Regulus; do oko 250. p. n. e.) je bio rimski konzul i vojskovođa, koji se istakao za vreme Prvoga punskoga rata. Komandovao je zajedno sa drugim konzulom u bici kod Eknoma, u kojoj je 256. p. n. e. pobedio kartaginjansku flotu u jednoj od najvećih antičkih pomorskih bitaka. Iskrcao se sa vojskom u severnoj Africi, gde je uspešno ratovao. Nanio je Kartaginjanima težak poraz u bici kod Adisa, pa su bili prisiljeni da traže mirovne pregovore. Postavio je preoštre uslove mirovnoga sporazuma, pa je Kartagina odlučila da nastavi rat. Do preokreta je došlo, kada su Kartaginjani smenili nesposobnoga vojskovođu i kao komandanta postavili Ksantipa. Ksantip iz Kartagine pobedio je rimsku vojsku i zarobio Regula 255. p. n. e. u bici kod Tunisa. Tokom 250. p. n. e. Regul je pušten na reč, da bi učestvovao u kartaginjanskoj mirovnoj delegaciji u Rimu. Tražio je od Senata da nastavi rat, pa se nakon toga zbog zadate reči sam vratio u Kartaginu, gde su ga pogubili.
Porodica
[uredi | uredi izvor]Sin je istoimenoga Marka Atilija Regula, koji je bio konzul 294. p. n. e. Deda mu je bio Marko Atilije Regul Kalen, konzul 335. p. n. e. S druge strane njegova oba sina bila su konzuli. Marko Atilije Regul bio je konzul 227. p. n. e., a Gaj Atilije Regul bio je konzul, koji je poginuo 225. p. n. e. u bici kod Telamona sa Galima. Njegov rođak ili brat Gaj Atilije Regul Seran bio je konzul 257. p. n. e. i 250. p. n. e.
Prvi konzulat
[uredi | uredi izvor]Po prvi put Marko Atilije je bio konzul 267. p. n. e. zajedno sa Lucijem Julijem Libonom. Pokorili su Salentine i zauzeli su Brunduzi (Brindizi). Zbog uspešnoga pohoda zaslužili su trijumf.
Bitka kod Eknoma
[uredi | uredi izvor]Po drugi put je bio konzul 256. p. n. e. zajedno sa Lucijem Manlijem Vulsonom Longom. Izabran je umesto konzula Kvinta Kedikija, koji je umro brzo po preuzimanju dužnosti. Rimljani su odlučili da sa velikom vojnom silom izvrše invaziju Afrike. Bila im je potrebna velika flota da bi prošli pored kartaginjanske ratne flote. Zbog toga su Rimljani pored postojeće flote opremili novih 200 brodova, tako da su raspolagali flotom od 330 brodova. Pripremili su oko 140.000 članova posade. Kartaginjani su saznali za rimske planove, pa su poslali podjednako veliku flotu ususret rimske flote. Došlo je do bitke kod Eknoma, jedne od najvećih antičkih pomorskih bitaka, u kojoj je pobedila rimska flota pod komandom Marka Atilija Regula i Lucija Manlija Vulsona. U bici je potopljeno više od 30 kartaginjanskih brodova, a 64 kartaginjanska broda su zarobljena. Rimljani su izgubili 24 broda. Pobedom u toj bici bio je otvoren put za invaziju Afrike.
Invazija Kartagine
[uredi | uredi izvor]Rimska vojska iskrcala se kraj Hermeja. Odatle su krenuli prema Aspisu ( Klupeja), koji se nalazio na oko 65 kilometara jugoistočno od Kartagine. Nakon osvajanja Aspisa tu su ostavili garnizon i tako su dobili bazu za daljnje napredovanje prema Kartagini. Rimljani su se neometano kretali prema Kartagini pustošeći oblast kroz koju su prolazili. Zarobili su 20.000 robova i mnogo stoke. Dolaskom zime iz Rima je stiglo naređenje da Regul ostane sa vojskom, a da se drugi konzul sa zarobljenicima i posadom vrati u Rim. Marko Atilije Regul je ostao sa 15.000 pešaka i 500 konjanika, a Lucije Manlije Vulson je otplovio do Rima.
Bitka kod Adisa
[uredi | uredi izvor]Kartaginjani su za rat sa rimskom vojskom pod Regulovom komandom izabrali trojicu komandanata: Hazdrubala (Hanonovog sina), Bostara i Hamilkara (Drepan), kome su naredili da se vrati sa Sicilije. Kartaginjani su odlučili da zaustave rimsko pustošenje, pa su spremili združenu vojsku. Dok su se Kartaginjani pripremali Marko Atilije Regul je nastavio da napada kartaginjanska neutvrđena naselja. Utvrđena naselja bi opsedao. Kada je sa vojskom došao do značajnoga mesta Adisa, onda je naredio da se napravi logor i da se započne opsada. Kartaginjanski komandanti su izbegavali ravnicu, iako su imali slonove i više konjice od Rimljana. Koncentrisali su svoje snage na jednom brdu nedaleko od neprijatelja, što je bilo nepovoljno za konjicu i slonove. Marko Atilije Regul nije čekao da se Kartaginjani spuste sa brda, nego je odmah krenuo da iskoristi neprijateljsku grešku. Silaskom sa brda bi došla do izražaja kartaginjanska konjica i slonovi. Regul je pod zaštitom noći razvio brojčano nadmoćnu rimsku pešadiju oko brda i u zoru je napao kartaginjanski logor sa dve strane. U bici kod Adisa stradala je gotovo cela kartaginjanska pešadija.
Rimski uslovi
[uredi | uredi izvor]Težak poraz izazvao je metež u Kartagini, a Numiđani su digli ustanak. Rimljani su nastavili sa još žešćim pustošenjem, pa je većina stanovništva pobegla u Kartaginu, u kojoj je onda počela da se javlja glad. Marko Atilije Regul je shvatio da se Kartaginjani nalaze u veoma teškoj poziciji, ali znao je da kada iz Rima dođe novi konzul da se zasluge za pad Kartagine neće pripisivati njemu, nego novom konzulu. Regul je zbog toga 256. p. n. e. započeo pregovore sa Kartaginjanima, koji su bili spremni da se predaju. Međutim postavio je suviše oštre uslove za sklapanje mira. Tražio je da Kartagina preda Siciliju, Sardiniju i Korziku, a pored toga tražio je da raspuste mornaricu, plate ratnu štetu i postanu rimski vazal. Kartaginjani nisu prihvatili takve preoštre zahteve, pa se rat nastavio.
Bitka kod Tunisa
[uredi | uredi izvor]Kartaginjani su dovukli dosta najamnika iz Grčke, a među njima je bio vojskovođa Ksantip od Kartagine. Ksantip je krenuo da reorganizuje vojsku Kartagine. Došao je do zaključka da Kartaginjani nisu dovoljno koristili svoju prednost u konjici i slonovima. Ksantip je povereno zapovedništvu i imao je na raspolaganju 12.000 pešaka, 4.000 konjanika i blizu 100 slonova. Vojsku je obučio novom borbenom poretku i manevrisanju. Ksantip se odlučio na bitku sa rimskom vojskom u ravnici kraj Tunisa. Regul je prihvatio bitku. u bici kraj Tunisa 255. p. n. e. pobedili su Kartaginjani zahvaljujući nadmoćnijoj konjici i slonovima. Bitku je preživelo samo 2.000 rimskih vojnika, koji su nakon pobede nad najamnicima pobegli do Klipeje. Ostali su ili poginuli ili zarobljeni. Oko 500 njih je zarobljeno zajedno sa Markom Atilijem Regulom.
Slavno izaslanstvo u Rimu
[uredi | uredi izvor]Priče o njegovoj okrutnoj smrti su po svoj prilici deo propagande. Prema Horaciju ostao je u zarobljeništvu sve do 250. p. n. e. Nakon kartaginjanskoga poraza u bici kod Panorma Kartaginjani su poslali delegaciju u Rim da pregovara o mirovnom sporazumu ili bar o razmeni zarobljenika. Kartaginjani su dozvolili Regulu da bude u toj delegaciji. Dao je reč da će se vratiti u Kartaginu, ako pregovori propadnu. Kartaginjani su računali da će on uspeti da nagovori Rimljane da se slože bar sa razmenom zarobljenika, jer je razmena bila u njegovom interesu. To Regulovo izaslanstvo predstavlja jednu od najslavnijih priča rimske istorije, koju su opisivali pesnici i govornici. Opisivali su kako je došao u Rim kao kartaginjanski zarobljenik. U Senatu je najpre odbijao da govori, jer kao zarobljenik nije više bio senator, ali senatori su onda insistirali da govori. On je predložio rimskom Senatu da odbiju oba kartaginjanska predloga i da nastave još žešće da se bore. On je ispoštovao svoju reč, pa se vratio u Kartaginu, gde je bio pogubljen. Prema pisanjima rimskih pesnika pogubljen je tek nakon velikoga mučenja. Prema jednim od tih priča stavili su ga u sanduk pun čavala. Drugi su pisali da su mu odsekli kapke, pa ga bacili u tamnicu bez svetla, a onda naglo izložili svetlosti.
Rimski pisci nakon Horacija pisali su o različitim načinima Regulove smrti. Pošto Polibije to nije zabeležio po svoj prilici se radi o jednom od primera kojim su se naknadnim izmišljenim pričama podsticao patriotizam i rimska čast. Radi se izgleda o propagandi kojom se nastojalo da se opravda kasniji rimski okrutni postupak prema Kartaginjanima.
