Majiš
| Majiš mađ. Majs | |
|---|---|
 Srpska pravoslavna crkva u Majšu | |
 Grb
| |
| Administrativni podaci | |
| Država |  Mađarska |
| Region | Južna prekodunavska regija |
| Županija | Baranja |
| Stanovništvo | |
| Stanovništvo | |
| — | 963 |
| — gustina | 18,91 st./km2 |
| Geografske karakteristike | |
| Koordinate | 45° 54′ 30″ S; 18° 36′ 05″ I / 45.90830° S; 18.60138° I |
| Vremenska zona | UTC+1 (CET), leti UTC+2 (CEST) |
| Površina | 50,92 km2 |
  Majiš Majiš na karti Mađarske | |
| Poštanski broj | 7783 |
| Pozivni broj | 69 |
| Veb-sajt | |
| majs0.webnode.com | |
Majiš[1] (mađ. Majs) je selo u Mađarskoj, u krajnje južnom delu države. Selo upravo pripada Mohačkom srezu Baranjske županije, sa sedištem u Pečuju.
Prirodne odlike[uredi | uredi izvor]
Naselje Majiš nalazi u krajnje južnom delu Mađarske, blizu državne granice sa Hrvatskom. Najbliži veći grad je Mohač.
Istorijski gledano, selo pripada mađarskom delu Baranje. Područje oko naselja je ravničarsko (Panonska nizija), približne nadmorske visine oko 100 m. Severno o d naselja počinju prva pobrđa. Istočno od naselja protiče Dunav, koji u ovom delu pravi prostrane močvare Karapandža.
Istorija[uredi | uredi izvor]
Za vreme Austrougarske selo se nalazilo na važnom putu Pečuj—Sombor, koji je povezivao ova nekadašnja sedišta županija, Baranjske i Bač-Bodroške. Godine 1905. u mestu su pošta i telefon, a brzojav je u susednom Feherceglaku. Posle podele Baranje na dva dela, mađarski (severni i veći) i jugoslovenski (južni i manji), Majiš se našao u sasvim drugačijem, nepovoljnijem položaju. Nova granica između Republike Mađarske i Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca, našla se na par kilometara od naselja.
Stanovništvo[uredi | uredi izvor]
Prema podacima iz 2013. godine Majiš je imao 963 stanovnika. Poslednjih godina broj stanovnika opada[2].
Selo je poznato po važnosti za srpsku manjinu u Mađarskoj, nekada veoma brojnu u selu, a danas jedva prisutnu (oko 1% stanovništva, odnosno desetak osoba po poslednjem popisu). U selu postoji Srpska pravoslavna crkva, kao svedok nekadašnjeg značaja mesnih Srba. Pretežno stanovništvo u naselju čine Mađari rimokatoličke veroispovesti, uz srpsku manjinu.
Srbi su u naselju prisutni još od srednjeg veka, ali je njihov broj posebno narastao posle Velike seobe. Posle Prvog svetskog rata veći deo srpskog stanovništva se iselio u srpske delove novoobrazovane Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca. Majiš i njemu bliska naselja sa srpskim življem su posebno osetili ovo iseljavanje, budući da je ono veoma snažno zahvatilo Srbe u delovima pored nove granice i blizu matice (mađarska Baranja i okolina Segedina i Baje).
Popis 1910.[uredi | uredi izvor]
| Majiš[3] | |
|---|---|
| Jezik | Vera |
ukupno: 1.951 Rimokatol. 1.559 (79,90%) Pravoslavci 375 (19,22%) Kalvinisti 11 (0,56%) Jevreji 5 (0,25%) Luterani 1 (0,05%)
| |
Srbi u Majišu[uredi | uredi izvor]
Za selo Majiš je u turskom tefteru zabeleženo 1565-1566. godine da daju desetak od vina. Vlastelinstvu generala Johana Fridriha Veteranija pripala se 1700. godine neka naselja, među kojima Bolman i Majiš. Majiš je tada smatran za bogato selo.
U izveštaju iz 1721. godine za Majš se kaže: "kako su se množili Nemci, tako su nestajali Srbi". Godine 1735. u Majši je pop Vukašin ispovedao svoje parohijane pravoslavce. Bilo ih je ukupno 116 pravoslavnih duša. Tu je zapisano 1731. godine 40 srpskih pravoslavnih domova. Ta opština je 1745. godine izdvajala godišnje po 12 f. za izdržavanje srpske škole.[4] Broj stanovnika u mestu je iznosio 1796. godine 649 duša, a vek kasnije 1890. godine broj im se prepolovio, ostalo je tek 382 Srbina.[5] Bilo je 1885. godine to mesto sa svojom parohijskom filijalom u sklopu Mohačkog izbornog sreza za crkveno-narodni sabor. U Majišu je zapisano 455 pravoslavaca, a u filijali Šatorište samo 34 duše.[6]
Stari majiški paroh pop Jovan Barbirović umro je i sahranjen u porti crkvenoj 1809. godine. Njegov naslednik pop David Marjanović je takođe sahranjen u crkvenoj porti 1825. godine. Sačuvane su do danas njihove spomen-ploče u zidu crkvenom.[7] Novi paroh majiški 1826. godine bio je pop Andrej Andrejević.[8]
U Majišu su sačuvana dva velika kamena spomen krsta, i doneti su u portu. Prvi krst je podigao 1808. godine pop Jovan Barbirović, na srpskom pravoslavnom groblju. Isti je prenet u crkvenu portu 2001. godine, i obnovljen od strane N. Bugarskog. Drugi kameni krst je prvobitno bio postavljen na trgu ispred hrama 1920. godine. Iz starog groblja je prenet u portu i spomenik iz 1771. godine.
Po državnom šematizmu pravoslavnog klira u Ugarskoj iz 1846. godine, u parohiji Maisch je bilo 557 pravoslavnih duša. Pravoslavno parohijsko zvanje je osnovano i crkvene matrikule se vode od 1751. godine. Po drugom izvoru, matrikule su mlađe i vode se od 1777. godine.[9] Stari hram postojao je početkom 18. veka. U mestu je 1846. godine novi pravoslavni barokni hram, posvećen Sv. Paraskevi građen 1787. godine (ili 1781?), a paroh je pop Andreja Andrejević.[10] Ikonostas (ili zidni živopis?) je slikao 1806. godine ikonopisac Jakov Nedić, sa sinom.[11]
Po Vitkovićevom izveštaju iz 1867. godine u Majšu je živelo 455 pravoslavnih žitelja Srba.[12] Knjigu lirskih i rodoljubivih pesama spevanih u Crnoj Gori kupilo je 1870. godine više Majišana: učitelj Jovan Boljarić sa suprugom Aleksandrom, Miloš Kolarić, Mita Janković, Mladen Ljubojević, braća Novaković, Anica Jovanović i gospođice Mileva Toponarski i Anđelina Andrejević.[13] Učitelj Boljarić je razvio sopstvenu metodu učenja gluvoneme dece.[14] Zna se da je 1873. godine kćerku paroha iz Bana, pop Branka Ćosića, za osam nedelja naučio čitati i pisati. Godine 1882. umro je iznenada paroh majiški Prokopije Toponarski. Završio je preparandiju 1835. godine, pa pet godina bio učitelj, a posle sveštenik.[15] Paroh Uroš Marković došao 1885. godine u Majiš, i umro 1894. godine u 61. godini. On je bio rođeni Majišan, posle nepotpune gimnazije, završio je preparandiju sa vrlo dobrim uspehom 1852. godine. Kao učitelj upiše naknadno Bogosloviju i za vrši je posle tri godine sa vrlo dobrim uspehom 1858. godine. Posle Dunafeldvara, Pečvara, DunaSečuja došao podne stare dane u rodno mesto. Odlikovan je 1893. godine naslovom protojereja.[16] Uroš Andrić je 1891. godine bio paroh majiški.
Bogoslovsku stipendiju, iz Servickove zaklade u iznosu od 105 f., dobio je 1894. godine pitomac, gimnazist Naum Marjanović iz Majiša. Bilo je 1895. godine više priložnika (12) za Fond sv. Save iz Majša, najviše je dao 2 f. Miloš Desančić.
Godine 1809. mesni učitelj bio je Petar Damjanović. Nabavio je jednu zanimljivu knjigu 1816. godine paroh Majiški, pop David Marinović (tu i 1824. kao Marjanović).[17] Majiš je formirao mali pretplatnički punkt zbog jedne Bulićeve knjige 1824. godine u koji su ušli: Stefan Ninić sapundžija, Miloš Radmanović učenik i njegov učitelj Teodor Odžić.[18] Kupci jedne srpske knjige 1830. godine su bili u Šiklošu, iz Majiša: Srpska škola Majiška, Andrej Andrejević paroh, Jovan Apostolović učitelj Majški (i 1829, 1831).[19][20] Lazar Katić je 1846. godine lokalni direktor škole i učitelj za 35 đaka. Majiški učitelj 1868. godine je bio Mirko Marjanović.[21] Po raspisanom stečaju iz 1869. godine vidi su da je osnovna učiteljska plata godišnje iznosila 35 f. a ostalo je bilo u naturi. Tražen je srpski učitelj u Majišu i u leto 1874. godine, uslove nisu menjani. Tada je školski upravitelj Živan Barbirović a predsednik Crkvene opštine Mladen Ljubević. Tražio se 1880. godine učitelj u narodnoj školi u Majišu, ako je završio redovno Somborsku preparandiju, barem sa dobrim uspehom, za platu od 340 f. Aleksa Mihaldžić je bio učitelj u Majišu. Školski referent Popović je 10. marta 1884. godine posetio majišku osnovnu školu. U tamošnjoj srpskoj osnovnoj školi je od 100 upisanih zatekao njih 82 učenika. Privremeni učitelj Ljubomir Mitrić je sa njima ostvario "vrlodobar uspeh" u nastavnim predmetima. Škola je dobro uređena, bogato opremljena školskim učilima i sa 15 novih "vrlo udešenih" skamija, ali taj prostor je tesan za toliku decu. Pored pohvala Majiškoj crkveno-školskoj opštini i učitelju, preporučeno je da se "dvornica" poveća, pomeranjem zida što više ka ulici.[22] Školske 1896/1897. godine osnovna škola je za razliku od većine srpskih škola budimske eparhije, sa pet razreda; kod drugih ima najviše četiri.[23] Škola postoji 1905. godine, učitelj je Miloš Desančić rodom iz Dunasečuja. Redovnu nastavu pohađa 45 đaka, a u nedeljnu školu ide njih 12.[24]
Po srpskom izvoru iz 1905. godine Majš je mala opština, u kojoj živi 1910 stanovnika u 458 domova. Srba pravoslavaca je 427 a imaju 68 kuća. Procenat prema broju stanovnika, duplo je veći od procenta prema posedu. Od srpskih javnih zdanja tu su pravoslavna crkva i veroispovedna škola. U Majšu postoji crkvena opština koja je uređena, skupština je redovna a predsedava Aleksa Savić. Crkva je u dobrom stanju, to je parohija najniže šeste klase, a paroh je pop Dušan Andrić, dotad pet godina u mestu. Ima parohijski dom, zemljišni posed je 77 kj, u crkvenoj riznici je vredna knjiga srbljak iz 1761. godine.[25]
Naše vreme[uredi | uredi izvor]
Početkom 21. veka u centru sela je opstala srpska pravoslavna crkva posvećena Sv. Petki. Taj hram je sazidan 1781. godine, a ikonostas su oslikali 1806. godine Nedići, majstor Jakov i sin Stojan. Preslikavane su delimično ikone na ikonostasu 1896. godine. Zidni živopis potiče sa kraja 18. veka. U porti i samom zidu crkve nalazi se više starih spomenika i krstova. Srpsko pravoslavno groblje spada među najveća srpska groblja u Baranji. Posed je srpske crkvene opštine i nalazi se na ulazu u mesto. Ono je u prilično lošem stanju, zaraslo i neodržavano; delom je šuma a delom visoka trava. Nije ograđeno, spomenici su razbacani i oštećeni. Svih 107 starih spomenika su sa srpskim ćiriličnim epitafima. Pripadaju pokojnicima iz porodica: Savić, Bertić, Iločanin, Barbirović, Andrejević, Ljubojević i drugih. Tri spomenika su iz 18. veka.[26]
Sada, 2018. godine u Majišu živi samo jedna srpska porodica - Spasojević, koja je glavni staratelj srpske crkve. Parohijom majiškom administrira pop Milan Erić paroh pečujski.[27]
Reference[uredi | uredi izvor]
- ^ www.poreklo.rs/2014/04/14/optiranje-iseljavanje-srba-u-madjarskoj-1920-1931
- ^ Csongrád (Hungary): County, Towns and Villages - population statistics and maps
- ^ „Jezički i verski sastav stanovništva Kraljevine Ugarske po naseljima, Popis 1910. godine”. Arhivirano iz originala 13. 01. 2018. g. Pristupljeno 08. 04. 2019.
- ^ "Prosvetni glasnik", Beograd 1886. godine
- ^ "Srpski sion", Karlovci 1895. godine
- ^ "Zastava", Novi Sad 1885. godine
- ^ Srpski institut...
- ^ "Serbski letopisi", Budim 1826. godine
- ^ Mata Kosovac: "Srpska pravoslavna mitropolija Karlovačka po podacima iz 1905. godine", Karlovci 1910. godine
- ^ Reesch de Lewald, Aloysius: "Universalis schematismus ecclesiasticus venerabilis cleri orientalis ecclesiae graeci non uniti ritus regni Hungariae partiumque eidem adnexarum, necnon magni principatus Transilvaniae, item literarius, seu nomina eorum, qui rem literariam et fundationalem scholarem ejusdem ritus procurant ... pro anno ...", Buda 1846.
- ^ "Nin" specijalni dodatak, Dinko Davidov, Beograd 1990. godine
- ^ "Glasnik društva srpske slovesnosti", Beograd 1872. godine
- ^ Risto Milić: "Serbobranke", Cetinje 1870. godine
- ^ "Zastava", Novi Sad 37/1873.
- ^ "Školski list", Sombor 1882. godine
- ^ "Srpski sion", Karlovci 1894. godine
- ^ Petar Stojšić: "Dolžnosti čeloveka...", Budim 1816. godine
- ^ Vasilije Bulić_ "Zemleopisanije vseobšćeg", Budim 1824. godine
- ^ Kosta Pejčić: "Rukovoditelj k sveobšćem zdravlju", Pešta 1830. godine
- ^ Jovan Berić: "Žitije Gospoda našeg Isusa Hrista", Budim 1831. godine
- ^ "Školski list", Sombor 1868. godine
- ^ "Školski list", Sombor 1884. godine
- ^ "Školski list", Sombor 1898. godine
- ^ Mata Kosovac, navedeno elo
- ^ Mata Kosovac, navedeno delo
- ^ Srpski institut, internet baza podataka, Budimpešta
- ^ "Srpske nedeljne novine", Budimpešta 8. novembar 2018.
Izvori[uredi | uredi izvor]
Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]
