Pređi na sadržaj

Medicinska tajna

Dodaj veze
S Vikipedije, slobodne enciklopedije

Medicinska tajna je se sve ono što lekar i medicinski ili zdravstveni radnik i saradnik saznaju o pacijentu u kontaktu sa pacijentom u toku obavljanja svog poziva. Ona nije proizašla iz nekog propisa koji je došao spolja, nego je stvorena zahvaljujući samom biću medicinske delatnosti, koja važi kao ars muta.[1] Medicinska tajna je, u načelu istovremeno, i profesionalna i službena tajna. U ovu oblast spadaju svi podaci (dijagnoza, vrsta lečenja, nesposobnost itd.), čije bi saopštavanje trećim licima moglo naneti direktnu ili indirektnu štetu pacijentu. Čuvanje medicinske tajne je moralna, etička i pravna obaveza lekara i svih medicinskih radnika i saradnika.[2]

Čuvaj u poverenju informaciju dobijenu od tvoga pacijenta ili od kolege, a odnosi se na pacijenta, i razotkrij je samo uz pacijentovu dozvolu.
Izuzeci se mogu pojaviti ako je zdravlje drugih dovedeno u pitanje ili kada je to na zahtev suda.
Pacijent i pacijentova dobrobit centar je oko koga sve počinje i sve se završava.[3]

Istorijat i značaj

[uredi | uredi izvor]
Hipokratova zakletva iz 12 veka napisana u obliku krsta.

Medicinska tajna, jedan je od najstarijih oblika profesionalne tajne, i strogo je povezana sa medicinskim pozivom. Poznato je iz najstarijih medicinskih zapisa kao što je Hipokratova zakletva iz 4. vek p. n. e., da je lekar imao obavezu da čuva i ne odaje drugim licima podatke koje je on prikupio o bolesniku tokom njegovog lečenja;

Profesionalna tajna dugo je kroz istoriju medicine predstavljala isključivo moralnu obavezu lekara prema pacijentu. U 18. veku ona je pored Hipokratove zakletve, čuvanje medicinske tajne, postala i pravna obaveza, koja je nešto kasnije regulisana i zakonom. Na taj način, medicinska tajna postala je npr. i odgovarajuća obaveza advokata.

Za otkrivanje tajne od strane medicinskog osoblja prvi put je utvrđena kazna u Pruskom opštem zemaljskom pravu, 1794. godine.[4] U 19. veku, dužnost čuvanja medicinske tajne bila je regulisana i pravnim sankcijama u krivičnom zakonodavstvu, što se primenjuje sve do današnjih dana. Danas je medicinska tajna, postala sastavni deo medicinske etike i staleških pravila medicinske profesije

Međunarodna organizacija za standardizaciju (engl. International Organization for Standardization (ISO)) u svom standardu (ISO-17799)[5] reguliše... „da su poverljive (tajne) informacije dostupne samo ovlašćen licima koje imaju pristup tim informacijama“ i jedan je od ključnih propisa u svetu o bezbednosti informacija. Na spisku profesija na koje se odnosi primena ovog standarda je i medicinska profesija.

Obaveza čuvanja tajne odnosi se ne samo na lekare već i na drugo medicinsko i nemedicinsko osoblje (zdravstvene radnike) uključene u proces lečenja bolesnika, i koje po službenoj dužnosti dolaze do podataka o pacijentu koji su obuhvaćeni medicinskom tajnom. U nekim zemljama sveta kao što je Švajcarska i studenti medicine, podležu krivičnoj odgovornosti i sudskom kažnjavanju u slučaju da odaju podatke o nekom bolesniku, koje su prikupili u toku studentske prakse ili nastave.[6] Posebno se zakonom strože sankcioniše odavanje lekarske tajne u cilju sticanja materijalne koristi.

Poštovanjem medicinske tajne, lekar i drugo medicinsko osoblje čuva ne samo ugled bolesnika, već poštovanjem tajne on izgrađuje svoj lični autoritet, kroz poverenje koje iskazuje bolesniku u toku lečenja. Čuvanje medicinske tajne, nije regulisano samo lekarskim kodeksom esnafskih udruženja lekara i strukovnih medicinskih tehničara i farmaceuta, već i zakonskim propisima, po kojima se odavanje medicinske tajne smatra krivičnim delom.

Osnovna načela

[uredi | uredi izvor]

Osnova čuvanja medicinske tajne je zaštita pacijentovih interesa, što proizlazi iz njegovih zakonskih prava. Čuvanjem medicinske tajne čuvam se i odnose između medicinskog radnika i pacijenta, i time ostvaruje i učvršćuje poverenje i sloboda poveravanja pacijenta. Ovi odnosi su od bitnog značaja i bez njih se ne može uspešno obavljati medicinska delatnosti.[7]

Krug lica obaveznih da čuvaju medicinsku (profesionalnu) tajnu

[uredi | uredi izvor]

Po Zakonu o zdravstvenoj zaštiti mnogih zemalja uključujući tu i Srbiju obavezu da čuvaju tajnu o ličnim podacima pacijenta imaju:

Obavezi čuvanja tajne, pored lica navedenih u citatu, o ličnosti pacijenta imaju i studenti navedenih profesija, sekretarice i ostala lica koja su po zanimanju lekarski pomoćnici.

Obavezu čuvanja medicinske tajne nemaju lica zaposlena kao lekareva kućna posluga i lica koja su lekaru pomogla u zbrinjavanju jednog jedinog pacijenta.[9]

Obaveza čuvanja profesionalne tajne ne prestaje sa okončanjem profesionalne delatnosti, nego je trajna i doživotna obaveza medicinskih radnika.

Šta spada u medicinsku tajnu?

[uredi | uredi izvor]

U medicinsku tajnu spadaju sledeće informacije (u užem i širem smislu) koje je pacijent saopštio nadležnom zdravstvenom radniku ili ih je on saznao tokom tretmana pacijenta:

  • Podaci koji se odnose na njegovo stanje zdravlja i potencijalne dijagnostičke i terapijske procedure
  • Podaci o privatnosti pacijenta prikupljeni tokom sprovođenja dijagnostičkih ispitivanja, posete specijalisti i medicinsko -hirurškog lečenja u celini.
  • Informacije koje pored podataka o bolesti i bolesniku, obuhvataju i podatke o ličnim, porodičnim, profesionalno, ekonomskim i finansijskim prilikama pacijenta, kao i njegove odnose sa drugima.[10]

U tajnu spadaju ne samo informacije o pacijentu nego i podaci o trećim licima, čija je imena lekaru saopštio pacijent ( ako je pacijent zainteresovan da one ostanu „pod velom ćutanja“.

U načelu, lekar medicinsku tajnu ne bi trebalo da otkrije nikome, pa ni članovima porodice, bliskim prijateljima i srodnicima pacijenta.[10] Izuzetak može nastati u slučaju kad je reč o maloletnom pacijentu, jer je za njegovo lečenje potrebna saglasnost roditelja, usvojioca ili staraoca. Lekar mora tim licima da pruži potrebno obaveštenje o bolesti maloletnika i o medicinskoj meri sa kojom ona treba da se saglase. Jer bez obaveštenja i pribavljanja njihove saglasnost postupak lečenja nije pravno valjan.

Oblici medicinske tajne

[uredi | uredi izvor]

U zavisnosti od odnosa koji se realizuju tokom medicinske intervencije može se razlikovati: jedinstvena i podeljena tajna.[11]

Jedinstvena medicinska tajna

Jedinstvenu tajnu nosi samo medicinski radnik, najčešće lekar, koji je kao jedini u svom radu i kontaktu sa pacijentom do nje došao. Ona je bila karakteristična za tradicionalne odnose između lekara i pacijenta.

Podeljena medicinska tajna

Podeljene medicinska tajna je ona tajna koja postoji između lekara kao najodgovornijeg lica, ali i svih drugih koji u procesu rada do nje mogu doći. Ovaj oblik medicinske tajne nastao je nakon uvođenja timskog rada u medicinu. Naime sa socijalizacijom medicine ukazala se potreba za uvođenjem obaveza da se o lečenju pacijenata dostavljaju razni statistički i drugi podaci, npr. službi zdravstvenog osiguranja, preventivnomedicinskim ustanovama, policiji itd . U ovom podeljenom lancu tajne etiča je i zakonska obaveza svih da čuvaju medicinsku tajnu.[12]

Mesto i uloga pacijenta u medicinskoj tajni

[uredi | uredi izvor]

Sa medicinskom tajnom, u neposrednoj vezi su pravo pacijenta da on bude zaštićen obavezom medicinskih radnika da je čuvaju, kao i pravom pacijenta u vidu privilegije i prava na privatnost. Pacijent ima privilegiju ili isključivo pravo da donosi odluku o tome što se od medicinske tajne može saopštiti trećim licima. Bez njegovog ovlašćenja medicinski radnici to ne smeju činiti.

Pravo na privatnost znači pravo pacijenta da njegov život bude zaštićen od bilo kakvog mešanja sa strane koje bi moglo imati za posledicu njegovu bolest ili uopšteno njegov kontakt sa medicinskim radnicima. Pravo pacijenta na čuvanje medicinske tajne kao i pravo na privilegiju i privatnost vezano je, pre svega, za načelo poštovanja ličnosti pacijenta i njegove autonomije ili za načelo lat. primun nonnocere".[13]

Odavanje medicinske tajne bez odgovornosti

[uredi | uredi izvor]

Odavanje medicinske tajne bez etičke i krivične odgovornosti moguće je u sledećim slučajevima:[14]

  • Ukoliko pacijent svojevoljno ovlasti lekara odnosno medicinskog radnika da njegovu tajnu može saopštiti trećim licima, i to samo onima koje pacijent odredi i kome se i u kojoj meri njegova medicinska tajna može otkriti.[15]
  • Ukoliko lekar ima i etičku i zakonsku obavezu da štiti društvene interese ali i interese pacijenta. U slučajevima kada lekar tokom svoje medicinske delatnosti dođe do zaključka da bi dalje čuvanje medicinske tajne moglo ugroziti vitalne i egzistencijalne interese trećih lica, dužan je pažljivo odmeriti i proceniti da li medicinsku tajnu treba saopštiti. U takvim slučajevima, njegova etička i zakonska obaveza može biti otkrivanje medicinske tajne (npr. ako postoji ozbiljna opasnost koja preti nekome od psihijatrijskog bolesnika).
  • U novije vreme počinje se isticati i obaveza zaštite trećih lica od HIV pozitivnih pacijenata ili onih sa AIDS-om, kada ti pacijenti neće ili nisu sposobni sami da preduzmu mere da svoju okolinu i druge zaštite od infekcije. Slično može biti i sa drugim ozbiljnim polno prenosivim i zaraznim bolestima. Danas je na ovom polju najveća medicinskoetička dilema da li sačuvati tajno saznanje da jedan bračni partner ima HIV infekciju ili neku drugu polnu zarazu. Medicinskoetički stav je da se bračnom partneru saopšti istina o HIV pozitivnosti supružnika, ali krv na analizu ne sme nikada biti uzeta tajno da bi se testirala na HIV infekciju.
  • Kod zloupotrebi i zanemarivanju dece, daje se ne samo pravo, već utvrđuje i obaveza lekara da u određenim slučajevima i po određenoj proceduri otkrije medicinsku tajnu ovlašćenom organu društvene zajednice.
  • Lekar ili medicinski radnik obavezan je da na traženje i po nalogu suda, kao više instance da oda medicinsku tajnu. U tom slučaju sud ne samo da ga oslobađa već ga i obavezuje da je saopštiti. U zavisnosti od prirode medicinske tajne, sud može naložiti da se proces vodi bez prisustva javnosti. Nakon saopštavanja na sudu medicinska tajna postaje i službena tajna članova suda.

Veza između prethodnih saznanja i prava na odavanja tajne

[uredi | uredi izvor]

O medicinskoj tajni ne može biti govora u slučaju kad lekar ilu drugi medicinski radnik sazna za tajnu nezavisno od svog zanimanja (na primer, u privatnom razgovoru) ili samovoljno, na ilegalan način (na primer, čitanjem zatvorenog pisma adresovanog na pacijenta).[16]Međutim, lekar može naknadno postati obavezan da čuva i takvu tajnu, ukoliko u ksanijem periodu bude lečio lice o čijoj se tajni radi.[17]

Stvarna funkcionalna veza između saznanja određenih činjenica i profesionalnog rada postoji bez obzira na to da li lekar leči pacijenta slučajno (na primer, kao žrtvu saobraćajnog udesa), dobrovoljno ili prinudno. Ali, ako medicinski radnik nastupa u ulozi medicinskog veštaka, tada može da obelodani rezultat ispitivanja, ukoliko je pacijent, odnosno ispitanik, obavezan da se podvrgne testiranju ili je na to pristao svojevoljno. U poslednjem slučaju pristanak na ispitivanje može se opozvati u svakom trenutku, sve do podnošenja izveštaja o veštačenju, pa je zato i oslobađanje od dužnosti čuvanja tajne opozivo.[16]

Razmena informacija o tajnim podacima

[uredi | uredi izvor]

Razmena informacija o tajnim podacima između lekara koji rade u timu, između ordinirajućeg lekara i lekara specijaliste, kao i između lekara koji naizmenično leče istog pacijenta, ne smatra se otkrivanjem medicinske tajne. Ovo načelno važi i za lekarske pomoćnike koji su saznali podatke koji imaju karakter tajne.[18]

Saopštenje podataka o pacijentu ostalim lekarima, bez odobrenja pacijenta smatra se nedopušteno. Međutim, kako lekari i medicinski tehničari imaju legitimnu potrebu za razmenom iskustava, oni mogu jedan drugome opisati slučajeve na način koji ne dopušta identifikaciju pacijenta.[19] Pacijentova prava na tajnu time nije pogođena, ukoliko se ne spominje ni njegovo ime niti neki drugi podatak koji ne omogućava zaključak o kojoj se ličnosti radi. Pod tim uslovima može se smatrati da tajna nije otkrivena. Isti kriterijumi važe i za dostupnost odgovarajućih informacija o pacijentu u publikacijama u stručnoj medicinskoj literaturi. Pri objavljivanju slike, njen izgled se mora podesiti tako da se ne može prepozna lice koje ona predstavlja.[19]

Odavanje podataka iz medicinske dokumentacije

[uredi | uredi izvor]

I pored postojanja propisa o postupanju sa podacima iz medicinske dokumentacije, u praksi još uvek postoje poteškoće oko davanja i dobijanja dokumentacije na uvid, uglavnom zbog toga jer još uvek nije jasno i potpuno rešeno pitanje vlasništva medicinske dokumentacije, odnosno da li je ta dokumentacija vlasništvo pacijenta ili lekara (zdravstvenog radnika) koji mu pruža zdravstvenu uslugu / zaštitu, odnosno zdravstvene ustanove u kojoj mu se ta zaštita pruža, zbog čega ponekad nastaju problemi u radu medicinskog osoblja.[20][21]

Pravo pacijenta na pristup njegovoj medicinskoj dokumentaciji, zagarantovano je Zakonom, ali ipak može biti podložno određenim ograničenjima. Na osnovu medicinskopravne teorije, lekar bi mogao pacijentu, na primer uskratiti uvid u dokumentacije koja sadrži podatak da boluje od neizlečive bolesti,[22] uvid u beleške o subjektivnim utiscima lekara o pacijentu i njegovoj rodbini, o privremenoj dijagnozi (koja je kasnije odbačena kao pogrešna), o neopravdanim primedbama pacijenta tokom lečenja... Ograničenje prava pacijenta na pristup (uvid) medicinskoj dokumentaciji posebno je izraženo u odnosu na pacijente koji se leče od psihičkih bolesti.

Lekar nije povredio dužnost čuvanja medicinske tajne ako je podatke iz medicinske dokumentacije obznanio, odnosno učinio dostupnim trećim licima zbog toga što su ga na odavanje tih podataka obavezali zakonski (ili drugi) propisi. U takvom slučaju lekar treba informisati pacijenta. Zakonsko dopuštenje za uvid u privatnost treba, kao izuzetak, uvek tumačiti krajnje restriktivno.

Zdravstveni interesi trećih osoba mogu dovesti lekara u moralnu dilemu kada treba odati ili prećutati podatke iz medicinske dokumentacije, kao, na primer, kod postojanja zarazne bolesti. U takvim slučajevima je, u pravilu, dužnost lekara kao čuvara javnog zdravlja jasno (zakonski) definisana.[23] U smislu krivičnopravne odgovornosti, KZ ne postavlja zaštitu apsolutno, jer određuje da krivično delo neovlašćenog otkrivanja profesionalne (lekarske) tajne ne postoji ako je otkrivanje tajne počinjeno u opštem interesu ili interesu druge osobe, koji je pretežniji od interesa čuvanja tajne.[24]121,122

Neovlašćeno otkrivanje tajne

[uredi | uredi izvor]

Ukoliko lekar ili drugi zdravstveni radnik ili drugo lice neovlašćeno otkrije tajnu koju je sazna u vršenju svojeg poziva, biće kažnjen zatvorom, novčanom kaznom Gonjenje se preduzima po privatnoj ili službenoj tužbi, a odluku o visini kazne donosi sud.[25]

Poslesmrtna dužnost čuvanja medicinske tajne

[uredi | uredi izvor]

Medicinski radnik je dužan da, u punoj meri, čuva profesionalnu tajnu i posle smrti pacijenta koga je lečio ili učestvovao u njegovom lečenju.. U nekim krivičnim zakonima to je izričito propisano,[26] mada se u načelu takav stav podrazumeva i bez odgovarajućeg propisa. Jer pravo čoveka na privatnost ne gasi se nakon njegove smrti.

Pored toga, ovlašćenje pacijenta da raspolaže tajnom iz domena sopstvenog života, kao strogo lično pravo, prestaje da postoji u trenutku njegove smrti. Pacijent posle smrti nije više u stanju da lekara oslobodi obaveze čuvanja tajne, a neki pravnici smatraju da to ne mogu da učine ni njegovi naslednici ni njemu bliska lica.[27] Međutim, poslesmrtna obaveza ćutanja može biti ukinuta zaživotnom izjavom umrlog lica, izričitom ili prećutnom.

Medicinska tajna se može odati i na osnovu pretpostavljenog pristanak pacijenta da se tajna otkrije, što daje mogućnost lekaru ili bolesniku bliskom licu da oceni, treba li i dalje smatrati da interes za čuvanje tajne postoji i dalje ili je on prestao da važi sa pacijentovom smrću. Tu činjenicu treba pažljivo utvrđivati u svakom konkretnom slučaju. Sadržina pretpostavljene volje može se utvrditi iz ličnih pacijentovih prilika, iz njegovih ličnih interesa, želja, potreba i predstava o vrednostima. Ako sa ovim postupcima utvrdi da ne postoji nijedna tačka oslonca za verovanje da bi se pacijent usprotivio davanju drugim licima poverljivih podataka o sebi, tada se smatra da se odavanje tajne može opravdati njegovim pretpostavljenim pristankom.[28]

Medicinska etika i interesi umrlog pacijenta obavezuju lekara da izvrši savesno procenu, dok mu sudovi ostavljaju pri tom samo ograničenu slobodu odlučivanja, koja je podložna naknadnoj proveri.[27]

Izvori

[uredi | uredi izvor]
  1. ^ Ewin Deutsch/Andreas Spickhoff, Medizinrecht, 5. Auflage, Berlin. (2003). str. 311.
  2. ^ Čizmić, J., «Pravo pacijenata na obaviještenost, s posebnim osvrtom na zaštitu tajnosti podataka o zdravstvenom stanju pacijenta», u: Zb. Prav. fak. Sveuč. Rij. (2008), 1-50.
  3. ^ Breen K, Plueckhahn V, Cordner S. Ethics, Law & Medical Practice. Allen & Anwin St Leonards. Australia,1997.
  4. ^ a b Jovan Marie, Medicinska etika, VII dopunjeno i prerađeno izdanje, Beograd. (1995). str. 92.
  5. ^ „ISO/IEC 17799”. Arhivirano iz originala 15. 11. 2008. g. Pristupljeno 8. 2. 2010. (jezik: engleski) Jan 4, 2009
  6. ^ Ristić S. M. Klinička propedevtika, Zavod za udžbenike i nastavna sredstva, Beograd, 1990.
  7. ^ Capron A. Legal and Ethical problems in Decisions for Death. Law, Medicine and Health Care. 1986; 14 (3-4):141.
  8. ^ Zakonu o zdravstvenoj zaštiti Srbije, Član 37 u vezi sa članom 30.
  9. ^ Jorg Rehberg, u: Heinrich Honsell (urednik), Handbuch des Arztrechts, Zurich. (1994). str. 340.
  10. ^ a b Klaus Ulsenheimer, „Die arztliche Schweigepflicht", u: Laufs/Uhlenbruck, Handbuch des Arztreclits, 3. Auflage, Miinchen. (2002). str. 551.
  11. ^ Kaličanin P. Medicinska etika i medicinsko pravo. Institut za mentalno zdravlje. Beograd, 1999.
  12. ^ Službeni glasnik RS 107/05-Zakon o zdravstvenoj zaštiti, Član 30
  13. ^ Grmek DM. Uvod u medicinu. Medicinska knjiga. Beograd- Zagreb,1961.
  14. ^ Milovanović, D. (1976): Medicinska etika. RO za grafičko-izdavačku delatnost "Zaječar".
  15. ^ Žitinski, M., «Izazovi moralnoj prosudbi u medicinskoj etici», u: Obnovljeni Život 3 (2008) 63, 324-334.
  16. ^ a b Klaus Ulsenheimer, „Die arztliche Schweigepflicht", u: Laufs/Uhlenbruck, Handbuch des Arztreclits, 3. Auflage, Miinchen, (2002). str. 552.
  17. ^ Jorg Rehberg, u: Heinrich Honsell (urednik), Handbuch des Arztrechts, Zurich, (1994). str. 345.
  18. ^ Klaus Ulsenheimer, „Die arztliche Schweigepflicht", u: Laufs/Uhlenbruck, Handbuch des Arztreclits, 3. Auflage, Miinchen, (2002). str. 551.
  19. ^ a b Jorg Rehberg, u: Heinrich Honsell (urednik), Handbuch des Arztrechts, Zurich, (1994). str. 347.
  20. ^ BABIĆ, T. – ROKSANDIĆ, S., Osnove zdravstvenog prava, Zagreb, 2006.. str. 114.
  21. ^ TURKOVIĆ, K. – DIKA, M. – GORETA, M. – ĐURĐEVIĆ, Z., zakon o zaštiti osoba s duševnim smetnjama s komentarom i prilozima, Zagreb, 2001.. str. 113.
  22. ^ RADIŠIĆ, J., medicinsko pravo, Beograd, 2004.. str. 149.
  23. ^ Medicinska enciklopedija, knjiga 4., Zagreb, MCMLXIX. str. 295.
  24. ^ BABIĆ, T. – ROKSANDIĆ, S., Osnove zdravstvenog prava, Zagreb, 2006.. str. 163.
  25. ^ Cvijović, O., Popović D. (1977): Zakon o krivičnom postupku, Privredna štampa. Beograd
  26. ^ § 203, stav 4 nemačkog Krivičnog zakonika.
  27. ^ a b v Klaus Ulsenheimer, „Die arztliche Schweigepflicht", u: Laufs/Uhlenbruck, Handbuch des Arztreclits, 3. Auflage, Miinchen, (2002). str. 553—554.
  28. ^ Klaus Ulsenheimer, „Die arztliche Schweigepflicht", u: Laufs/Uhlenbruck, Handbuch des Arztreclits, 3. Auflage, Miinchen, (2002). str. 556.

Literatura

[uredi | uredi izvor]


Molimo Vas, obratite pažnju na važno upozorenje
u vezi sa temama iz oblasti medicine (zdravlja).
Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Медицинска_тајна&oldid=28870880”