Milan Horvatski
Milan Horvatski | |
|---|---|
 Milan Horvatski | |
| Datum rođenja | 2. novembar 1896. |
| Mesto rođenja | Stari Bečej, Austrougarska |
| Datum smrti | 1944. (47/48 god.) |
| Mesto smrti | Beograd, Kraljevina Jugoslavija |
dr Milan Horvatski (Stari Bečej, 1896 – Beograd, 1944) bio je intelektualac, stručnjak iz oblasti javnih finansija i srpski dobrovoljac sa Dobrudže i Solunskog fronta.
Od sredine tridesetih godina 20. veka, bio je visoki činovnik u Ministarstvu finansija Kraljevine Jugoslavije. Nakon sloma Jugoslavije u Aprilskom ratu, obavljao je visoku funkciju u ministarstvu finansija Vlade narodnog spasa Milana Nedića. Streljali su ga pripadnici OZN-e u Beogradu krajem 1944. bez odluke suda ili sudskog postupka. Rehabilitovan je rešenjem Višeg suda u Beogradu 2014.
Učešće u Prvom svetskom ratu[uredi | uredi izvor]
Milan Horvatski (sin Danila i Perside) rođen je 2. novembra 1896. godine u Starom Bečeju, u Bačkoj, odnosno u Srpskoj Vojvodini tadašnje Austro-ugarske carevine. Avgusta 1914. godine mobilisan je u činu potporučnika austrougarske vojske i poslat na istočni front gde je kao srpski rodoljub prebegao Rusima kod Tarnopola i tom prilikom bio ranjen od strane austrougarskih vojnika. U Odesi je pristupio tek formiranoj Prvoj srpskoj dobrovoljačkoj diviziji koju su uglavnom sačinjavali Srbi iz Austrougarske carevine, a koja je, u okviru Ruske carske vojske, vodila žestoke borbe protiv Nemaca i Bugara u oblasti Dobrudže. Raspoređen je u mitraljesko odeljenje 4. pešadijskog puka Prve srpske dobrovoljačke divizije pod komandom pukovnika Velibora Trebinca i kapetana prve klase Rad. Jankovića, komandira mitraljeskog odeljenja. Nakon izbijanja Oktobarske revolucije i potpisivanja primirja između Centralnih sila i nove boljševičke vlasti, pridružuje se jednom manjem broju srpskih oficira i vojnika te prelazi dug i opasan put, preko cele, građanskim ratom opustošene, evropske i azijske Rusije – sve do Vladivostoka na Pacifiku. Tamo se ukrcava na brod i, preko Hongkonga, Singapura i Aleksandrije, dolazi na Solunski front gde stupa, opet kao dobrovoljac, u redove od albanske golgote tek oporavljene Srpske vojske.
Školovanje[uredi | uredi izvor]
Zajedno sa jednim brojem mladih srpskih intelektualaca-đaka koji su uspeli da prežive sve dotadašnje strahote Velikog rata, Srpska Vlada ga šalje na dalje školovanje prvo u Rim, a potom u Grenobl (Francuska). Na Univerzitetu u Grenoblu završava Pravni fakultet, a 14. februara 1923. stiče i doktorat pravnih nauka.
Profesionalni rad[uredi | uredi izvor]
Po završetku školovanja i nakon povratka u zemlju dobija mesto u Ministarstvu finansija Kraljevine Jugoslavije. Kao i svi dobrovoljci iz Prvog svetskog rata od države dobija zemljišni posed, tzv. „dobrovoljačku zemlju“ u opštini Stari Bečej, sreza Stari Bečej, Dunavske banovine. Godine 1927, zasniva brak sa Bosiljkom, ćerkom Andrije Đerića, konjičkog oficira Beogradskog garnizona, koji je postradao tokom prvih ratnih operacija 1914. godine. Godine 1928, rađa im se kći Anđelija. Početkom 30-tih godina, dr Milan Horvatski uzima bankarski kredit i kupuje plac u Beogradu na Neimaru gde gradi porodičnu kuću u ul. Milorada Mitrovića br. 15.
Stečeni doktorat na Univerzitetu u Grenoblu i njegova visoka stručnost kvalifikovali su ga za mesto pomoćnika ministra finansija pri Vladi Kraljevine Jugoslavije na koje je postavljen još 1935.[1] Javno priznanje njegove ličnosti bilo je iskazano brojnim visokim odlikovanjima kojima je nagrađivan (ordenjem Jugoslovenske krune, Svetog Save, Belog orla, francuskog Viteza legije časti i čehoslovačkog Belog lava sa mačevima), zatim izborom za dugogodišnjeg člana Patrijaršijskog saveta Srpske pravoslavne Crkve, kao i njegovim članstvom u upravama Saveza ratnih dobrovoljaca Kraljevine Jugoslavije i Udruženja rezervnih oficira i ratnika Kraljevine Jugoslavije. Nikada se nije aktivno bavio politikom. Isključivo kao priznati stručnjak iz oblasti javnih finansija ostao je na čelu činovničkog aparata u Ministarstvu finansija sve do oktobra 1944. Na osnovu dokumenata iz Istorijskog arhiva Beograda može se jasno videti da su tokom okupacije agenti nemačke tajne policije okarakterisali dr Milana Horvatskog kao „velikog anglofila“ i „velikog pobornika jugoslovenske ideje“, te da je „već prije rata imao mnogo protunemački stav“ i da se „treba čuditi da je Dr. Horvatski uopšte mogao zadržati svoje mesto“.
Optužbe i stradanje[uredi | uredi izvor]
Posle bekstva Nedićeve vlade pred partizansko-sovjetskom ofanzivom, nemački komandant Jugoistoka imenovao je 10. oktobra 1944. jedan činovnički aparat za obavljanje najneophodnijih administrativnih poslova kako bi se posle odlaska srpskih ministara mogli produžiti poslovi državne uprave. Pošto nije prihvatio ponudu Nemaca upućenu svim višim činovnicima ministarstava srpske vlade da se i sam evakuiše iz Beograda (3. oktobra 1944), za odgovorno lice u Ministarstvu finansija imenovan je dr Milan Horvatski. [2]
Dana 20. oktobra 1944. godine, uhapsila ga je OZN-a u Beogradu. U „Politici“ od 27. novembra 1944. objavljeno je Saopštenje vojnog suda NOVJ o suđenju ratnim zločincima u Beogradu, sa spiskom od 105 lica raznih profila i zanimanja koji su osuđeni na smrt. Na tom spisku, pod rednim brojem 82, stoji: „Horvatski d-r Milan, pomoćnik ministra finansija u Nedićevoj vladi. Održavao tesne veze sa Dražom Mihailovićem, kome je poslao znatne sume novca. Jedan od organizatora pljačke koju su okupator i Nedić vršili nad našim narodom“.
O njemu i o njegovoj konačnoj sudbini nadležne službe nikada nisu dostavile porodici bilo kakvu sudsku odluku o osudi i streljanju, niti podatke koji bi ukazivali na neko neprijateljsko delovanje ili zločinačke aktivnosti. Ipak, njegova celokupna imovina je, kao narodnom izdajniku, konfiskovana i to sudskim rešenjem iz marta 1948. godine. Prema podacima dobijenim u Arhivu Srbije, fondu BIA-e, spisak 10, knjiga 3, Knjiga pritvorenika od 20.10.1944 do kraja 1944. godine, može se zaključiti da je dr Milan Horvatski, već tokom oktobra/novembra 1944, lišen života u Beogradu od strane pripadnika OZN-e, bez prethodne odluke suda i sprovedenog postupka.[3] Spisi iz fascikle br. 3007 Državne komisije za utvrđivanje zločina okupatora i njihovih pomagača Federativne demokratske Jugoslavije (datovani 22. jun 1945) govore da je dr Milan Horvatski tek naknadno, osam meseci nakon što je bio tajno streljan, proglašen narodnim izdajnikom.
Porodica[uredi | uredi izvor]
Otac dr Milana Horvatskog, Danilo-Dančika Horvatski, likvidiran je u Starom Bečeju u okviru racije koju je mađarski okupator sproveo u Južnoj Bačkoj januara 1942. godine.[4]
Rehabilitacija[uredi | uredi izvor]
Dr Milan Horvatski je 2014. godine rehabilitovan rešenjem Višeg suda u Beogradu sa obrazloženjem da je "u periodu od 26.10. do 18.11.1944. godine, lišen života u Beogradu, bez odluke suda i sprovedenog postupka, iz ideološko političkih razloga, kao žrtva progona i nasilja, čime je povređeno njegovo pravo na život".
Bibliografija[uredi | uredi izvor]
Reference[uredi | uredi izvor]
- ^ Vreme/9.11.1939
- ^ Borković 1979b, str. 347, 349–350.
- ^ Otvorena knjiga/Horvatski Milan
- ^ „Međuakademijska komisija SANU i MAN”. Arhivirano iz originala 13. 5. 2014. g. Pristupljeno 13. 5. 2014.
Literatura[uredi | uredi izvor]
- Borković, Milan (1979b). Kvinsliška uprava u Srbiji 1941—1944 (knjiga 2). Beograd.
Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]
- Komunikacija/"Divlja čišćenja“ u Beogradu
- KO SU 105 (104) STRELjANIH? Prilog istraživanju „divljeg čišćenja“ u Beogradu 1944
- FORMIRANjE OZN-e U SRBIJI I BEOGRADU I LIKVIDACIJE „NARODNIH NEPRIJATELjA“ 1944
- dr Srđan Cvetković, U IME NARODA, REPRESIJA U SRBIJI 1944-1953
- Novosti/Vlast krvavih ruku?
- Novosti/Ubijani noću, u potaji
