Mineralne vode Republike Srpske

Mineralne vode Republike Srpske označavaju se kao pojava izvora minerlanih voda. Ova pojava je u Republici Srpskoj uglavnom vezana za područje opština Novi Grad (Lješljani), Kozarska Dubica (Mlječanica), Petrovo (Velika Prenja, Boljanići), Zvornik (Kozluk, Kiseljak), Srebrenica (Guber), te u područje opštine Čajniče.

Eksploatacija mineralnih voda trenutno se vrši u Mlječanici (u balneološke svrhe) i Kozluku (flaširanje mineralne vode „Vitinka“).

Zona Lješljani- Kozarska Dubica

Teritorija Kozarske Dubice karakteriše se izvorima izdašnosti od 0,1 do 0.5 l/s, pa sve do 1.0 l/s.

.

Pojave mineralnih voda koje se javljaju u području Svodne, Prusaca, Strigove, Jelovca, Hajderovaca i Mlječanice, karakterišu se izvore izdašnosti od 0,1 do 0.5 l/s, pa sve do 1.0 l/s.

Jedina na područje Mlječanice iskorišćena pojava ovih voda na kome se putem bunara vrši eksploatacije mineralne vode za balneološke potrebe. Mineralne vode u Mlječanici se koriste u balneološke svrhe uz dogrevanje mineralnih voda.

Eksploatacija mineralne vode se vrši iz tranzitnog kolektora mineralnih voda u okviru herlvetbudigalskih naslaga. Mineralna voda koja je akumulirana u kvartarnim naslagama, kao sekundarnom akviferu meša se sa pripovršinskim vodama značajno niže mineralizacije (i temperature).

Duž rječice Mlječanice na dve odvojene lokacije izdvaja se više izvora mineralne vode temperature 14,7

Mineralna voda u Mlječanici izdanjuje preko više manjih izvora formiranih duž rječice Mlječanice na dve odvojene lokacije. Pored toga izbušeno je više plitkih (u aluvijalnim naslagama) i dubokih bušotina (završenih u naslagama miocena, tačnije helvet-burdigala). Trenutno, mineralne vode Mlječanice koriste se samo sa bušotine EV-2 čija je dubina 80 m. Mineralne vode u Mlječanici se koriste u balneološke svrhe uz dogrevanje mineralnih voda.

Bilansne rezerve iznose 10 l/s, dok su potencijalne rezerve oko 30 l/s. Temperatura vode je 14,7oS sa mineralizacijaom od 2.900 mg/l. Na osnovi urađenog Elaborata o klasifikaciji, kategorizaciji i proračunu rezervi mineralne vode „Mlječanica“ kod Kozarske dubice, sa stanjem 31. januara 2004. godine mogu su izdvojiti sledeće rezerve mineralne vode:

• A kategorije koje iznose 2.00 l/s
• B kategorije koje iznose 5.00 l/s
• C1 kategorije koje iznose 10.00 l/s
• C2 kategorije koje iznose 30.00 l/s

Zona Velika Prenja- Boljanić

Grad Doboj

Termomineralne vode koje pripadaju sprečanskoj hidrotermalnoj anomalijisu one lokalizovane na području Doboj-Petrovo. Ležište termomineralnih voda i gasa ugljen-dioksida nalazi se u zoni koja se pruža od Kakmuža pa do Boljanića.

Opština Petrovo

Na području opština Doboj i Petrovo javlju se izvori mineralnih voda u području Ozrena (u području Velike Prenje) i Boljanića.

U području Velike Prenje koja teritorijalno pripadaju opštini Doboj, javljaju se hiperalkalne vode. Uže područje pojave hiperalkalnih voda izgrađuju serpentiniti i serpentinisani peridotiti koji predstavljaju tranzitni kolektor (sekundarni) za hiperalkalne vode, dok se primarni akvifer nalazi znatno dublje i najverovatnije je vezan za trijaske sedimente. Isticanje hiperalkalnih voda se odvija duž rasednih i pukotinskih sistema i zdrobljenih zona u serpentinitima i serpentinisanim peridotitima.

Iamjući u vidu da serpentiniti i serpentinisani peridotiti predstavljaju vodonepropusne stenske mase, oni u rasednim i zdrobljenim zonama kao i u zonama pripovršinske raspadnutosti mogu imati funkciju malih propusnih stenskih masa. Navedeno izvorište hiperalkalnih voda je razbijenog tipa, odnosno javlja se na više mesta isticanja iz pukotinskih sistema.

Vode na ovom području su kaptirane na dva izvora na lokalitetu „Vaićeva voda“. Na bušotini je testiranjem ostvaren kapacitet od 0.15 l/s sa sniženjem od 30 m i sa temperaturom vode od 17.5 oC. Na osnovu rezultata provedenih labaratorijskih istraživanja vode je:

• bez boje, mirisa i ukusa.

• koncentracija vodonikovih jona (pH) je 11.6 što ukazuje na visok alkalitet vode.

Ispitivana voda pripada srednje mekim vodama sa tvrdoćom od 8.6 O dH. Ukupna mineralizacija iznosi oko 200 mg/l.

Visokoalkalne i alkalne vode izvora na ovom lokalitetu pripadaju grupi lekovitih voda. Iskustva su nesumljivo pokazala lekovitost voda kod kožnih i gastrointestinalnih oboljenja, kao i kod zapaljenskih promena na očnim kapcima i konjuktivama, po čemu je u narodu voda i dobile naziv „očna voda“.

Na bazi Elaborata o klasifikaciji, kategorizaciji i proračunu rezervi hiperalkalnih i alkalnih voda na području Velike Prenje, sa stanjem 1. marta 2004. godine i dobijenih rezultata detaljnih hidrogeoloških istraživanja i ispitivanja i dugogodišnjeg osmatranja mogu se izdvojiti sledeće rezrve hiperalkalnih voda:

• A kategorije iznose 0.12 l/s

• B kategorije iznose 0.30 l/s

• C1 kategorije iznose 0.70 l/s

• C2 kategorije iznose 2.50 l/s

U području Boljanića, opština Petrovo, su u periodu 1979/80 god. izvedena bušotina ( dubine 73,50 m), koja je zahvatila hipotermalne natrijsko-kalijskohidrokarbonatne kisele vode sa promenljivim samoizlivom (1.50-2.00 l/s). Prema rezultatima istraživanja vode su pogodne za upotrebu kao „stone vode“. Neophodna su dodatna detaljna hidrogeološka istraživanja i ispitivanja ove pojave.

Zona Jasenica- Kiseljak

Područje opštine Zvornik u kojoj su registrovane pojave mineralnih voda u naseljima Kozluk, Jasenica i Kiseljak.

Na području opštine Zvornik, registrovane su pojave mineralnih voda u području naselja Kozluk, Jasenica i Kiseljak.

Nakon detaljnih geoloških, hidrogeološka i hidrohemijska istraživanja na području Kozluka tokom 1954. godine izbušene su 4 bušotine dubine od 40 do 421 m. U toku detaljnih istraživanja od 2002. do 2004. godine izbušene su još dve bušotine (dubine 192 m i 145 m). Sve bušotine su završene u okviru eocenskih sedimenata, odnosno najvjerovatnije u tranzitnim kolektorima.

Neposredno područije Kozluka pripada Drinskoj oblasti. Značajno je napomenuti da severni deo od Kozluka pripada Jadarskoj oblasti i to tercijarnim terenima severoistočne Bosne. Istraživanjima je utvrđeno da je rased koji ide rubom krednih sedimenata (kontakt eocena i krede) uslovio pojavljivanje mineralnih voda. Položaj ovog raseda jasno utvrđen i verovatno da on ima nagib prema istoku i prelazi na istočnu stranu Drine i pruža se do granodioritskog masiva Boranje. Drugi veliki regionalni rasjed vjerovatno ide dolinom Drine i on u geološkom i u tektonskom pogledu veoma bitan za ovaj dio terena. Naime duž ovog raseda došlo je do spuštanja terena zapadnog u odnosu na istočno krilo tako da su slojevi različite starosti dovedeni u direktni kontakt.

Mineralne vode sa ovog područja se eksploatišu u fabrici mineralne vode „Vitinka“ d.o.o. Kozluk. Na osnovu analiza mineralna voda „Vitinka“ spada u:

• hidrokarbonatno-natrijum-hloridne vode,

• mineralizacije 3.726 do 5.556 mg/l,

• temperature 12 °C,

• pH vrednosti 6,5

• sa eshalacijama H₂S, CO₂ i O₂.

Na osnovi izvršenih istraživanja i dobijenih rezultata detaljnih istraživanja i ispitivanja mogu se izdvojiti sledeće rezerve mineralne vode:

• A kategorije iznose 0.12 l/s B kategorije koje iznose 0.30 l/s

• C1 kategorije koje iznose 0.70 l/s

• C2 kategorije koje iznose 2.50 l/s

Više pojava mineralnih voda registrovano je na potezu Jasenica – Kiseljak. Tako je u Kiseljaku na kratkom rastojanju (oko 500 m) na površini registrovano isticanje mineralne vode različitog hemizma i mineralizacije na čak devet mesta. Prva detaljna istraživanja su obavljena 1954. godine, a nakon toga 1970. godine. Istraživanjima je rukovido prof. J. Bać. Vode se pojavljuju u eocenskim tvorevinama koje su predstavljene kvarcnim peščarima i konglomeratima. Izvori se javljaju duž raseda duž kojeg teče Kiseljački potok. Pojava mineralnih voda uslovljena je rasedom koji je uslovio da eocenski peščari i konglomerati u zoni uticaja raseda posluže kao tranzitni i sekundarni kolektor mineralnih voda.

Na osnovu do sada urađenih analiza mineralne vode u Kiseljaku kod Zvornika spadaju u:

• hidrokarbonatno-natrijum-hloridne vode, mineralizacije 2.959 do 7.634 mg/l,

• temperature 12 °C, pH-6.5 i

• sa eshalacijama gasova CO₂, CO i O₂.

• sa povećanim sadržajem sumpora i gvožđa.

Na osnovi izvršenih istraživanja i dobijenih rezultata detaljnih istraživanja i ispitivanja mogu se izdvojiti sledeće rezerve mineralne vode:

• B kategorije koije iznose 1.20 l/s
• C1 kategorije iznose 5.00 l/s
• C2 kategorije iznose 11.00 l/s

Zona Srebrenica

Teritorija opštine Srebrenica poseduje značajniji mineralne izvore koji se vezuju za tercijarne dacitoandezitske mase.

Mineralne vode Srebrenice

Izvor Crni Guber

Analiza vode izvora Guber iz 1890

U području Srebrenice značajniji mineralni izvori se vezuju za tercijarne dacitoandezitske mase. Atmosferske vode, koje dosppevaju u ove stenske mase, pod uticajem izraženih elektrohemijskih procesa stvaraju jonske rastvore sa specifičnim hemizmom. Stenske mase okoline Srebrenice u sebi sadrže različite minerale obojenih metala kojima se atmosferske vode obogaćuju tokom infiltracije i kretanja ka zonama izlivanja u erozionim zasecima potoka.

Podzemne vode u zoni Srebrenica su atmosferskog porekla, specifičnog su hemizma što se ogleda u veoma niskoj vrednosti pH, odsustvu HCO3 - jona, visokom sadržaj gvožđa, sulfata i arsena.

Stalnim rudarskim radovima tokom vremena povećavala se infiltracija atmosferskih voda, pa su se iz napuštenih rudarskih kopova javljali novi izvori mineralne vode.

Mineralizacija ovih voda je različita:

• Očna Voda ima ukupnu mineralizaciju 5,568 g/l;
• Crni Guber svega 0,778 g/l.

Prema podacima ispitivanja mineralizacija voda se kreće u rasponu od 0,285 - 5,7 g/l.

Izdašnosti mineralnih izvora Srebrenice su veoma različite:

• Očna Voda Q = 0,05 - 0,4 l/s
• Ljepotica Q = 0,2 - 0,4 l/s.
• M. Gruber Q = 0,04 - 0,14 l/s
• V. Guber Q = 5,00 l/s
• Novi Guber Q = 2,50 l/s

Oscilacije izdašnosti izvora su u direktnoj zavisnosti od padavina koje se infiltriraju u pukotinske sisteme. Sve vode su sulfatne (99% mg-ekv) - HASO4 i HPO4 po anjonskom sastavu. Obogaćenja mikrokomponentama su velika (posebno gvožđem i arsenom), pa tako npr. očna voda ima više od 55,6 mg/l Al, 2,5 mg/l As itd.

Temperaturne varijacije su direktno zavisne od temperature vazduha, pa je tako temperatura:

• Malog Gubera zimi između 6 i 8 °C, a leti od 12-15 °C.
• Očne vode od 7-9 °C zimi, i 10-15 °C leti.

Temperature ukazuju na plitku infiltraciju voda u podzemlje i njihovo zagrevanje u letnim mesecima, a hlađenje u zimskim, izazvanih velikih temperaturnim promenama područja.

Mineralne vode Srebrenice značajne su u fizikalnoj terapiji zbog sadržaja sulfata, arsena, gvožđa i povišene radioaktivnosti.

Lekovita vrela u zoni Srebrenica

Krajem osamdesetih godina 20. veka izvezen je veliki broj boca sa vrela Crni guber. Voda se izvozila u Evropu, Afriku i Amerku.

U banji postoji veliki broj izvora, međutim zbog slabog ulaganja u naučna ispitivanja, samo deo njih je ispitan. Navodi se da voda sa ovih izvora leči kožne bolesti, vid, anemiju i druge bolesti. Većina banjskih izvora su dobili i narodno ime, a najpoznatiji među izvorima je Crni guber. Neki od poznatih izvora su:

Crni (veliki) guber

Na području Crnog gubera izvršen je veliki broj naučnih analiza, dok je prva detaljna analiza na ovom području izvršena 1894. godine, kada je on proglašen za jedno od najboljih prirodnih vrela u Evropi. Krajem osamdesetih godina 20. veka izvezen je veliki broj boca sa ovog vrela. Voda se izvozila u Evropu, Afriku i Amerku.

Mali guber

Izvor Mali guber sadrži velike količine kalcijuma i magnezijuma. Voda je bistra, bez boje i kiselkastog ukusa. U njoj se nalazi najviše gvožđa, kao i arsena.

Sinusna voda

Izvor narodski nazvan Sinusna voda umanjuje bolove sinusa u predelu čela.

Očna voda

Jugoistočno od crnog Gubera, nalazi se Očna voda. Ovaj izvor je malog kapaciteta, ali sadrži više mineralnih sastojaka od svih drugih izvora na ovom području. Očna voda pomaže kod oboljenja očiju i sluzokože, kao i konjuktivitisa.

Izvor Lepotica

Izvor narodski nazvan Lepotica zbog toga što sadrži određen broj minerala koji umanjuju kožne probleme.

Zona Čajniče - Stakorina

Teritorija opštine Čajniče, je bogata izvorima visokomineralizovane vode u rasponu od 1.00 do 10.00 g/l.

Mineralni izvori u zoni Čajniče-Stakorina nalaze se u stenama perumotrijaske starosti – škriljcim, peščaru i konglomeratu sa kvarcnim žicama. Pojave ovih voda utvrđena je na području:

• Luke (dva izvora),
• Zaborka (izvori u Husovićima),
• Domješićima,
• Krivačama
• Mištaru.
• Međurječju (izvori u Okosovićima i Dimovićima).

Vode su visokomineralizovane u rasponu 1.00 – 10.00 g/l. Uz minerlanu vodu na izvorima u ovom području registrovane su i eshalacije gasa ugljen-dioksida različitog inteziteta.

Na pojedinim mestima uz izvore ovih voda uočeno je taloženje naslaga gvožđe-hidroksida.

Temperature voda su:

• 10 °C na izvorima u Međurječju, Okosovićima i Dimovićima
• 14 °C na izvodrima u Luki, Čajniču.

Vode su:

• HCO₃ - - Na+ na izvorima u Dimovićima, Domješićima i Mištaru,
• HCO₃ - - Sa₂+ na izvorima u Luki, Krivači i Hasovićima,
• SO₄- - Na+ na izvoru u Okosovićima.

Izvor u Okosovićima ima visoku mineralizaciju - oko 10 g/l, najvjerovatnije izazvanu vrlo sporom filtracijom i vodozamenom vode kroz gipsana i slana ležišta.

Izdašnost izvora je mala i uglavnom se kreće oko 0,1 l/s, dok je na izvoru u Dimovićima izmeren kapacitet od oko 0,5 l/s.

Vrednosti pH vode na ovim pojavama variraju od 6,3 – 7,8 što ih svrstava u blago kisele do neutralne vode.

Ostale značajnije pojave

• U području entiteskog razgraničenja, tačnije u pograničnom delu opština Lopare i Teočak, registrovane su pojave isticanja mineralnih voda.

• Mineralni izvor severno od Priboja ka Peljavama ima mineralizaciju 1.520 mg/l.

• Povećanu mineralizaciju (800 mg/l) sa pH 8,2 pokazuje i izvor u Jasikovcu (ugljevička opština).

• Na području opštine Lopare, u području Koraja, registrovane su takođe pojave voda mineralizacije preko 1 g/l.
• Na teritoriji Federacije BiH kod Priboja, nedaleko od linije entitetskog razdvajanja, registrovani su termomineralni izvori Rasol 1 i 2.
• Južno od snažnih karstnih vrela Ribnika u opštini Ribnik (u zoni sela Vaganac) postoje takođe pojave izvora mineralizacije 1.100 do 1.500 mg/l.

• Izvori povišene mineralizacije isitču i u području Čečave (opština Teslić). Mineralizacija vode na pojedinim lokacijama prelazi 2 g/l.

• Nedaleko od tromeđe opština Pale, Rogatica i Sokolac (na oko 8 km severno od Podgraba) registovan je jedan manji izvor (Qmin<0.1 l/s) sa mineralizacijom oko 2 g/l.

• Desetak kilometara severozapadno od Foče, u slivu Kolunske rijeke, registrovana su dva manja izvora sa ugljen-dioksidom i povišenim sadržajem gvožđa.

Vidi još

• Termalne vode Republike Srpske
• Banje u Republici Srpskoj
• Geostrateški i institucionalni status Republike Srpske

Literatura

• Miošić, N. (1983): Važniji rezultati regionalnih istraživanja geotermalne energije Bosanske Krajine.
• Miošić, N. (1983): Proračun temperatura primarnih akvifera i frakcija tople i hladne vode G. Šehera, Slatine, Kulaša, Laktaša, Sanske Ilidže, gate i Male Kladuše (po metodi Truessdella).
• Miošić, N. (1985): Programregionalnih istraživanja geotermalne energije područja Teslić-Gračanica-Tuzla-Zvornik.
• Miošić, N. (1985): Elaborat o geotermalnim istraživanjima duboke istražne bušotine na naftu i plin BIJ-1.
• Miošić, N. (1986): Regionalna istraživanja geotermalne energije područja Teslić Gračanica-Lukavac.
• Miošić, N. (1986): Elaborat oklasifikaciji i kategorizaciji rezervi termomineralnih voda i SO2 područja Banja Vrućice.
• Miošić, N. (1986): Elaborat o klasifikaciji i kategorizaciji termalnih voda nalazišta Dvorovi.
• Miošić, N. (1987): Elaborat regionalnih istraživanja geotermalne energije Semberije.
• Miošić, N. (1990): Istraživanje mineralnih, termalnih i termomineralnih voda Bosne i Hercegovine.