Mirko Plajvajs
Mirko Plajvajs | |
|---|---|
| Datum rođenja | 9. mart 1896. |
| Mesto rođenja | Ljubljana, Austrougarska |
| Datum smrti | 24. novembar 1979 |
| Mesto smrti | Maribor, SFRJ |
Mirko Plajvajs (Ljubljana, 9. mart 1896 – Maribor, 24. novembar 1979)[1] bio je kapetan bojnog broda JV, koji se istakao u aprilskom ratu, gušenjem ustaške pobune u Crikvenici 10. aprila 1941.[2]
Vojna služba
[uredi | uredi izvor]Mirko Plajvajs rodio se u Ljubljani 9. marta 1896, u porodici Karla Plajvajsa, beležnika iz Novog Mesta. Završio je Vojno-pomorsku akademiju u Puli 1915. godine i postao mornarički oficir. Novembra 1918. pridružio se ratnoj mornarici Kraljevine SHS.[2] Na dan kada su saveznici predali austrougarske ratne brodove novoj državi, Mirko Plajvajs je bio prvi komandant koji je na svom brodu „Silni“ razvio zastavu Kraljevine SHS. To je čitavog života smatrao za izuzetnu čast.[3]
Aprilski rat
[uredi | uredi izvor]U aprilskom ratu 1941. kao komandant Severnog sektora pomorske odbrane sa bazom u Selcu kod Crikvenice sprečio je pokušaj ustaša da 10. aprila uspostave vlast u Crikvenici i preuzmu vojnu komandu. Tom prilikom ubijen je i poznati ustaša Petar Kvaternik, brat Pavelićevog doglavnika Slavka Kvaternika (koji će sutradan preko Radio Zagreba proglasiti osnivanje NDH), koji je trebao da preuzme vojnu i uspostavi ustašku vlast.[2]
Doznavši od kotarskog načelnika da su ustaše u Crikvenici, Plajvajs je s grupom mornara iz mornaričke baze Selce izvršio napad na njih. Prilikom uništenja ustaške postrojbe u Crikvenici, boreći se na strani pripadnika Kraljevske ratne mornarice, poginuo je i Đuro Hejdin, kotarski načelnik Crikvenice. Mirko Plajvajs je tom prilikom lično pogubio Petra Kvaternika. Svedočanstvo o tome ostavio je general Edmund Glez fon Horstenau (1882-1946), nemački vojni izaslanik kod vlasti novouspostavljene NDH, sećajući se svoga prisustva na sahrani Petra Kvaternika: „Petar Kvaternik je u Crikvenici proglasio hrvatsku slobodu. U blizini se našla jedna jedinica Ratne mornarice koja je ostala lojalna Jugoslaviji. Njen komandant (kapetan bojnog broda Mirko Plajvajs), nažalost bivši austrijski oficir ratne mornarice, ubio ga je ispalivši u njega šest metaka“ (fon Horstenau je poznavao Petra Kvaternika, kako u svojim sećanjima kaže, iz vremena kada je ovaj službovao u Badenu kod Beča za austrijsku obavještajnu službu).
Dva dana nakon toga, Plajvajs je naredio uništenje celokupne vojne infrastrukture na severnom Jadranu kako ne bi pala u ruke neprijatelju. Po njegovom naređenju dignute su u vazduh zgrade komande i potopljeni sektorski brodovi u luci Klimno na ostrvu Krku - 7 brodova Jadranske plovidbe, 2 peniše sa gorivom, remorker Silni, minopolagač Malinska i nekoliko popisnih brodova.[2]
Plajvajs se zatim sa grupom mornara na minolovcu „Malinska“ povukao prema jugoistoku, u nadi da će negde u planinskim predelima pronaći organizovani otpor okupatoru i priključiti mu se. Pošto su doplovili blizu Obrovca, potopili su i „Malinsku“ i nastavili peške.
13. aprila su kod Gračaca zajedno sa odredom žandara razbili odred ustaša i nakratko zadržali Italijane od Gospića, koji su istog dana zauzeli Gračac i produžili prema Kninu.[4]
Nakon okupacije, Plajvajs se preko Bosne i Hrvatske domogao rodne Slovenije.[3]
Posleratni period
[uredi | uredi izvor]Posle rata, Mirko Plajvajs se preselio u Maribor, gde je napisao svoje memoare. Objavio je knjigu „Slomljeno sidro“ (Beograd, 1978) – prikaz Jugoslovenske mornarice od 1918. do 1941. godine. Umro je u Mariboru, 24. novembra 1979.[1][3]
Reference
[uredi | uredi izvor]- ^ a b „PLEIWEIS, Mirko”. Obrazi slovenskih pokrajin (na jeziku: slovenački). Pristupljeno 2020-11-24.[mrtva veza]
- ^ a b v g Nikola Gažević, Vojna enciklopedija (knjiga 6), Vojnoizdavački zavod, Beograd (1973), str.699.
- ^ a b v „Simboli usode”. ar-tour.com. Pristupljeno 2020-11-24.
- ^ Ratu 1941-1945, Iz Knjige: Kotar Gračac U. Narodnoosloboilackom. „Kapitulacija, priprema ustanka i ustanak”. Nikola Ćuk - Internet Stranica Nikole Ćuka (na jeziku: engleski). Pristupljeno 2020-11-24.
Literatura
[uredi | uredi izvor]- Nikola Gažević, Vojna enciklopedija (knjiga 6), Vojnoizdavački zavod, Beograd (1973), str.699.