Mlinice u Pantanu (Blatu)
| Mlinice u Pantanu (blatu) | |
|---|---|
 Zgrada Mlinice u Pantanu | |
| Opšte informacije | |
| Mesto | Trogir |
| Država |  Hrvatska |
| Vreme nastanka | 16. vek |
| Tip kulturnog dobra | Spomenik kulture |
Mlinice u Pantanu (Blatu) ili mlin u Pantanu (Blatu) je prizemno zdanje trogirskih mlinova kroz čije podnožje protiče voda, na južnoj obali Jezera čija gradnja je dovršena s kraja 16. veka. O njenoj izgradnji i dogradnjama govore brojni podaci sa natpisa istaknutih na nekoliko mesta na Mlinici, i grbova uključujući dva reljefa krilatog lava Svetog Marka koji ukazuje na važnost zdanja u doba mletačke vladavine.[1]
Položaj i geografske karakteristike lokacije
[uredi | uredi izvor]Zgrada Mlinice sa nalazi u Pantanu ili Blatu na istočnoj granici Malog polja, i na zapadnom početku Velikog polja, zapravo zapadog dela današnjeg Kaštelanskog polja, na delu nekadašnje Primorske županije. Kada se proširila trogirska teritorija, od mlinova na Pantanu (Blatu) do Stupa pod Ostrogom, Mlinice su se našle na oko 2,5 km vazdušne linije od grada Trogira, pod brdom Krban, ispod koga, na rubu raseda, ispod puta Trogir — Split, iz jezerca zvanog Jezero izvire slankasta voda, koja potom protiče ispod zgrade Mlinice. Odatle se voda kanalom zvanim Rika, sličnom rečnom toku, dugom otprilike 1 km, uliva u Jadransko more u Kaštelanskom zalivu.
Pre oblikovanja postojećeg jezera, i izgradnje mlina, voda iz brojnih podzemnih izvora račvala se u više krakova, a postojalo je i više jezeraca, odakle je voda oticala direktno od izvora do mora, kraćim, ali strmijim tokom, između Pantana i/ili Blata i polja u Divuljama, pa sve do ušća u predelu zvanom Mućine. Područje Pantana (Blata), vremenom je velikim delom devastirano izgradnjom i nasipavanjima i dana imas sve karakteristike mediteranskih, morskih močvara. Zbog ovih geografskih karakteristika celo močvarno područje omiljeno je gnezdilište, mali rezervat faune počev od ribe jegulja do ptica selica roda, čaplji, pataka i drugih ptica galebova, čajki, gnjuraca.[2]
Prema kartama iz 18. veka tok kanala Rika završavao je u laguni, na području današnjeg velikog ribnjaka, sređenog početkom 19. veka.[3] Današnja regulacija voda, jezera i kanala, uključujući i kanal Riku, datira s kraja 18. veka.
- Geografske karakteristike područja Pantana (Blata)
-
-
Po predanju, slani izvori u Pantanu (Blatu) nisu za piće, jer su smatrani vrlo otrovnim, neobičnih, neverovatno štetnih svojstava...anonimni autor opisa Trogira s kraja 16. veka piše... da je voda vrlo opasna za piće, čak i smrtonosna; da nagriza kamen, gvožđe, drvo ...[4][5] što naravno nije tačno.
Na osnovu ovih saznanja postaje jasno zašto su vodotoci u Pantanu (Blatu) bili korisni za pokretanje mlinova (koji se pominju još od srednjeg veka), a ne vodosnabdevanje Trogira.[6]
Značaj i zaštita
[uredi | uredi izvor]
Mlinice u Pantanu (Blatu) predstavljaju jedinstveni spoj prirode i istorije. Obnovljene renesansne mlinice imaju fortifikacioni značaj i važne su primer industrijske arhitekture. Mlinice broje čak 12 malih izvora koji formiraju jezero, a sve u prostranoj morskoj laguni. Ovaj ihtiološko-ornitološki rezervat danas je prava turistička atrakcija, posebno u jesen kada Pantan postaje važna migraciona lokacija za okupljanje brojnih ptica močvarica.[7]
Pod šifrom Z-5103 Mlinice su registrovane kao nepokretno kulturno dobro - pojedinačno, sa pravnim statusom zaštićeno kulturnih dobro, klasifikovano kao „javne zgrade“. Nije pod zaštitom UNESKO-a. Ovo odluka doneta je na osnovu činjenice, da su Mlinice u Pantanu u odnosu na ostale preživele mlinoveu Dalmaciji koji su male zgrade seoskih, narodnih odlika, Mlinice jedinstvene po svojim dimenzijama i starini, semiotički nabijeni istaknutim natpisima i grbovima koji se nadovezuju na podatke iz istorijskih izvora.[8]
Iako je područje Pantana (Blata) formalno, zakonski, zaštićeno kao prirodni rezervat, taj se prostor tokom proteklih decenija nemilice se uništava gradnjama, nasipavanjima (uzurpacijom morskog dna) kao i krivolovom i bacanjem dinamita u Riku.[9]
Naziv lokacije
[uredi | uredi izvor]Predao u kome se danas nalazi zgrada Mlinice spominje se u materijlnim dokazima i ispravama iz 18. veka kao Pantan ili Blato ili kako to neki čine, navodeći oba naziva zajedno Pantana/Blato, iako su istog značenja - močvarni predeo. Ime Pantan je romansko a ime Blato slavensko.
Istorija
[uredi | uredi izvor]Mlinovi, vodenice i druga postrojenja za preradu žita imali su od davnina y narodnom životu velik značaj, koji ce odražava y više pravaca: oni su značajan deo privredne snage staroga sela; vredan spomenik graditeljstva preko koga su osvajana tehnička znanja i tehnologija izgradnje mlinskih postrojenja; a danas živi spomenik odredaba starog običajnog prava, a uz to i značajan činilac y svakidašnjem životu na selu — jedno od njegovih društvenih središta. Među takvim postrojenjima su i mlinovi Trogira ili Mlinice u Pantanu (Blatu).
Predeo prema moru kod Trogira zapadno i južno od današnje Mlinice spominje se u ispravama 1275. kao zemlja pokraj reke - ad flumen Pantani. a potom i u 14. veku kao Pantan (romanski) ili Blato (slovenski) - odnosno močvarni predeo: … in Blacta Pantani. Prema istoričaru Ivanu Lučiću... ovaj prostor koristili su Hrvati koji nastavahu Veliko polje, posebno oni iz Bijaća.[8]
Tokom ranog srednjeg veka, mlinovi su bili vlasništvo komune Trogir, koja se brinula o njihovom održavanju. Jedan od glavnih projekata, izgradnja zida za vodenice (…murum pro molendinis comunis ad Blattam), opština je ugovorila ugovorom sa grupom zidara 12. maja 1264 . godine.[10]
Godine 1279. zadarski plemić Madij Varikaša, sin Stankov, za više od tri hiljade funti.[8] Prema dokumentu iz 1312. godine koji se odnosi na zakup pominje se osam vodenica.[10] Neke od mlinova u Pantanu (Blatu) posedovao je knez Domald, između ostalog i gospodar Klisa, dugo vremena u neprijateljstvu sa Trogirom, da bi nakon pomirenja 1243. dobio za ustupljene mlinove kuću sa kulom u Trogiru i 500 libri.[11]
Srednjovekovni mlinovi nalazili su se zapadno, ali i istočno od postojeće zgrade. Ostatke starih mlinova na zapadu od Mlinice kao i dugi zid istočnije od njih sagrađen je početkom 20. veka. 4 U ranom srednjem veku, prema navodima istoričara Ivan Lučić...duž vodenih tokova na istočnoj strani, uz predeo zvan Divulje, navodi dugačak, širok zid istočno od postojećih mlinova, i tragove kuća (mlinova) tamo na početku Divulja, gde je takođe, pretpostavljao da se, nekada moralo postojati jezerce.[8]
Mlinovi, kao važan ekonomski pogon na nebranjenom području, daleko izvan gradskih zidina Trogira, bile su česta meta neprijateljskih napada. Tako su zapaljene 4. februara 1401. u vreme partijskih sukoba.12 Mlinovi su iz predostrožnosti onedposobljeni 1420. tokom rata između Venecije i Mađarske.13 Neposredno nakon osvajanja Trogira Pijetro Loredan 28. juna 1420. naredio je popravak mlinova.[8]
Uspostavljanjem vlasti mletačke republike mlinovi su propali državi koja se brinula o njihovom održavanju, naravno uz pomoć trogirske komune, koja je određivala cena mlevenja žita, Komunalno veće se prethodno moralo složiti 1743. godine. sa Skupštinom građana Trogira i pučana.[12]
Održavanje mlinova i kanala bilo je veoma skupo. Leti nije bilo dovoljno vode za njihov rada, a i zimi su rad mlinova ometala velike bujice, posle obilnih kiša.
Žito na mlevenje dovoženo je u mlin čak iz Zadra ili sa Korčule, tako da se na mlevenje čekalo i po nekoliko dana. U blizini mlinova jedno vreme nalazile su se i solane,
Današnja zgrada mlina u narodu poznata kao Mlinice izgrađena je na južnom rubu Jezera krajem 16. veka, kada je i dovršena njena gradnja, o čemu svedoče brojni epigrafski dokazi na samom mlinu. Uz zgradu mlina naknadno je 1778. godine sagrađeno pristanište, za brodove (jedrenjake). Mlinice su u današnjem objektu radile sve do 1970-tih godina, da bi nakon toga bile pretvorene u ugostiteljski objekat.
U vreme međunacionalnih sukoba na prostoru bivše Jugoslavije s početka 1900-tih Mlinice su bile oštećene, tokom jednog od bombardovanja.
Obnova mlinova
[uredi | uredi izvor]Priča o pantanskim vodenicama ima lep kraj, zahvaljujući trogirskom lekaru dr Mladenu Paviću i njegovoj supruzi Mendijani Pavić koji su poželeli s kraja 20. veka da kupe mlinove i u to su uložili svu svoju ušteđevinu. Prvo su morali da sređuju imovinske odnose jer se oko starih mlinova borilo oko dvadesetak vlasnika, a mnogi su živeli i van Hrvatske. Potom su 1995. godine krenuli u njihovu temeljnu obnovu po idejnom rešenju splitskog arhitekte Ive Vojnovića, ali i pod pod zaštitom Konzervatorskog odeljenja. Obnovu su pomogla hrvatska ministarstva kulture i turizma, Evropska unija i italijanske pokrajine Regione Veneto.[13]
Arhitektura
[uredi | uredi izvor]Mlinica je prizemno zdanje kroz čije temelje protiče voda. Zgrada Mlinice izduženog je oblika, sa dvospratnom kulom u sredini. Sa zapadne strane pridodana je i posebna zgrada zvana Stupa, podignuta na lukovima, u kojoj su se nalazila postrojenja za valjanje sukna. U prostoriji u temelju Mlinice, ispod nivoa jezera, poređano je mlinsko kamenje.
Na južnoj strani Mlinice pod kulom je pristanište, gat, mul za lađe do koga su brodovi sa ostrva u Dalmaciji dovozili žito na mlevenje, čak i sa udaljene Korčule. Još jedan gat nalazi se zapadno od Mlinice, na području “starih mlinova”, gotovo u potpunosti zasut muljem, uz rubove obrastao trskom.
Kako su se vekovima menjali vodeni tokovi na području Pantana (hidroregulacijama izvora i vodenih tokova), menjao se i izgled prostora oko Mlinice.
Današnje stanje datira s kraja 18. veka, kada su 1778. godine započeli obimniji radovi iskopavanja kanala za brodove kako bi oni mogli pristajati do same Mlinice. Gat za lađe ispred kule na južnoj strani Mlinice pridodan je iste 1778. godine. Staja, sklonište za tegleće životinje na severnoj strani Mlinice, dozidane su 1791. godine. Iz tog vremena, datira i oblik Jezera sa odbrambenim zidom na zapadnoj strani kojim se prilazi do same zgrade Mlinice. Na tom zidu, ujedno i prilazu Mlinici, nalazi se dvodelni otvor sa ustavom kroz koju se ispušta višak vode koja se obrušavala u slap. S južne strane Jezera pruža se širok zid, svojevrsna obalna platforma, na kojoj su kroz uske vertikalne otvore sa žljebovima za umetanje, kroz ustave proticala voda, protok od 8 do 10 m³, koja je pokretala drveni točak težine 1.200 kg, prečnika 4,8 m, sa 48 lopatica.[13]
- Galerija slika sa područja Pantana (Blata)
-
-
-
-
Vidi još
[uredi | uredi izvor]Izvori
[uredi | uredi izvor]- ^ Ivo Babić, Antičko (grčko) svetište u Pantanu/Blatu kod Trogira, UDK: 726.1(497.583Pantan)“652” Izvorni znanstveni članak Primljeno: 13. 1. 2017. Prihvaćeno: 26. 1. 2017.
- ^ Radovan, broj 2/1998., Časopis društva za zaštitu kulturnih dobara Trogira, god. II., ISSN 1331-2316
- ^ R. Slade Šilović, Mlinovi, in: Nekoje crtice iz narodnog gospodarstva u Trogiru, Dubrovnik 1909; pretiskano u Radovan 2, Trogir 1998, 29-36.
- ^ D. Babić, Opis Trogira i njegova teritorija s kraja XVI. stoljeća, Građa i prilozi za povijest Dalmacije, Split 2012, 4 str. 41.
- ^ De arch., Lib. VIII, ctp. 15-23
- ^ Ivo Babić, Antičko (grčko) svetište u Pantanu/Blatu kod Trogira, str. 467 UDK: 726.1(497.583Pantan)“652”
- ^ I. Lucić, Povijesna svjedočanstva o Trogiru I-II, Split 1979
- ^ a b v g d Ivo Babić, Trogir grad i spomenici, Književni krug Split, 2014. str. 276-279
- ^ Prirodna sredina, Ivo Babić, Trogir, grad i spomenici, Književni krug Split, 2914. pp. 42
- ^ a b BARADA, M. (1988) Trogirski spomenici. Zapisci kurije grada Trogira od 1310. do 1331., Split. 115 -118
- ^ KLAIĆ, N. (1985) Trogir u srednjem vijeku. Knj. II, sv. 1: Javni život grada i njegovih ljudi, Trogir. 83
- ^ FISKOVIĆ, C. (1981) Osobitost trogirsko-splitskih kaštela-ljetnikovaca. KB 11-12, 29.-45.
- ^ a b Branko Nadilo, Krešimir Regan. Renesansna mlinica, svilana i najstarije brodogradilište, GRAĐEVINAR 67 (2015) 3
Literatura
[uredi | uredi izvor]- P. Andreis, Povijest grada Trogira I-II, Split 1977
- I. Babić (1984), Prostor između Trogira i Splita, Trogir 1984.
- T. Burić, Hidronimija i vodoopskrbni sustavi trogirskoga distrikta kroz povijest, HA 10, Pula 2003, 65-74.
- C. Fisković, O trogirskim mlinicama u povodu njihove namjene, Godišnjak zaštite spomenika kulture Hrvatske 6-7/1980-1981, 99-106; pretiskano u Radovan 2, Trogir 1998, 61-67.
Spoljašnje veze
[uredi | uredi izvor]
Mediji vezani za članak Mlinice u Pantanu na Vikimedijinoj ostavi