Mračna kapija
| Mračna kapija | |
|---|---|
 Mračna kapija u Beogradskoj tvrđavi | |
| Opšte informacije | |
| Mesto | Beograd |
| Opština | Stari grad |
| Država |  Srbija |
| Vrsta spomenika | tvrđava |
| Vreme nastanka | između 1740. i 1760 |
| Tip kulturnog dobra | spomenik kulture od izuzetnog značaja |
| Vlasnik | Republika Srbija |
| Nadležna ustanova za zaštitu | Zavod za zaštitu spomenika kulture grada Beograda |
| beogradskonasledje | |
Mračna kapija ili Karanlik kapusi jedna je od mnogobrojnih kapija na Beogradskoj tvrđavi, na savskoj strani Donjeg grada, na pravcu južnog prilaznog pravca Tvrđavi. Kapija i okolni kompleks su značajno renovirani u periodu od 2007. do 2008. godine.[1]
Naziv
[uredi | uredi izvor]Na starim planovima ova kapija označena je kao Karanlik kapusi ili Mračna kapija, što sasvim odgovara njenom izgledu. Dok se nije ustalio današnji naziv, ova kapija je bila poznata pod raznim imenima, npr. Savska, Šabačka, Bosanska i Mračna.[2]
Istorija
[uredi | uredi izvor]Beogradska tvrđava podignuta je na grebenu iznad ušća Save u Dunav u razdoblju od 1. do 18. veka kao kompleks odbrambenog karaktera. Tvrđava je danas svojevrstan muzej istorije Beograda. Ovu celinu čine sama Beogradska tvrđava, podeljena na Gornji i Donji grad, i park Kalemegdan. Zbog izuzetnog strateškog značaja na ovom mestu je, krajem prvog veka naše ere, podignuto utvrđenje - rimski kastrum, kao stalni vojni logor IV Flavijeve legije, auz utvrđenje na bregu iznad ušća Save u Dunav, nastao je antički Singidunum, a na istom mestu i slovenski Beograd. Vekovima se srednjovekovni grad razvijao na prostorima Tvrđave, tražeći sigurnost među njenim bedemima. Beogradska tvrđava često je rušena i obnavljana. Iznad rimskih zidina stoje srpski bedemi, a preko njih, turske i austrijske fortifikacije. U 12. veku vizantijski car Manojlo Komnin podigao je na rimskim ruševinama novi kastel. U prvim decenijama 14. veka ovo malo utvrđenje na bregu prošireno je do rečnih obala. U okviru bedema razvio se napredan srednjovekovni grad. Posle turskog osvajanja 1521. godine, pa sve do kraja 17. veka, Beogradska tvrđava nije značajnije dograđivana.
Novo razdoblje započelo je austrijsko-turskim ratom. Kao ključno utvrđenje u središtu ratnih sukoba tokom 18. veka, Tvrđava je tri puta rekonstruisana. Porušen je stari kastel, a veliki deo srednjovekovnih bedema prekrile su nove fortifikacije. Pod austrijskom okupacijom, 1717-1739. godine, posle izgradnje novih modernih utvrđenja, Beogradska tvrđava je predstavljala jedno od najjačih vojnih uporišta u Evropi. Građena je prema projektima generala Nikole Doksata Demoreza.
Do kraja 18. veka Beogradska tvrđava je dobila konačni oblik. U ratnim razaranjima tokom proteklih decenija porušeni su gotovo svi objekti u Gornjem i Donjem gradu, a bedemi znatno oštećeni.
Podignuta je između 1740. i 1760. godine, ispred Sava kapije, na pravcu južnog prilaznog pravca Tvrđavi. Slično Sava kapiji i ona je građena kao prolaz kroz bastion. Sa obe strane ima prostorije za smeštaj tvrđavske straže.
Kako prema Beogradskoj tvrđavi vode ulice Knez Mihailova i Uzun Mirkova. Na tom pravcu su glavne tvrđavske kapije - Stambol-kapija (unutrašnja i spoljna) i Sahat-kapija. U srednjovekovno utvrđenje ulazilo se sa istočne strane (pored današnjeg Zoološkog vrta), kroz Zindan-kapiju i Despotovu kapiju Gornjeg grada. Donjem gradu prilazi se Bulevarom vojvode Bojovića (Vidin-kapija) i iz Karađorđeve ulice (Mračna kapija).
Nakon predaje grada knezu Mihailu 1867. godine u Mračnoj kapiji je stražarila srpska, kasnije i jugoslovenska vojska. Njima pripadaju zapisi koji su urezani na kvaderima u donjoj zoni. Zapisi su na turskom – arapskom jeziku, zatim na latinici, iz razdoblja austrijske okupacije 1739-1791, i na ćirilici. Uz to, ima i urezanih simbola, poput krsta, menore i nišana janičarskih odreda (buljuka). Najveći broj zapisa su, u stvari, godine urezane arapskim pismom, od kojih je najraniji iz 1747, a najkasniji iz 1797/1798.
Vidi još
[uredi | uredi izvor]Izvori
[uredi | uredi izvor]- ^ „Mračna kapija – 2009. godina”. www.beogradskatvrdjava.co.rs. Pristupljeno 5. 4. 2020.
- ^ Samardžić, Ana. „Kapije grada Beograda”. www.casopiskus.rs. Časopis Kuš. Pristupljeno 5. 4. 2020.
Literatura
[uredi | uredi izvor]- Rokai, P., Đere, Z., Pal, T. i Kasaš, A. (2002), Istorija Mađara, Beograd: Clio. Toy, S. (1985), Castles: Their Construction and History, Dover: Dover edition.
- Čelebija, E. (1954), Putopis I: Odlomci o jugoslovenskim zemljama, Sarajevo: Svjetlost.
- Birtašević, M. (1970), Unutrašnje srednjovekovno utvrđenje Gornjeg grada, Arheološki pregled 12 (Beograd): 160–166.
- Birtašević, M. (1968), Beogradska tvrđava, Gornji grad – srednji vek, Arheološki pregled 10 (Beograd): 194–197.
- Birtašević, M. (1967), Beogradska tvrđava, Gornji grad – srednjovekovna arhitektura, Arheološki pregled 9 (Beograd): 54–55.
- Bjelanović, S. (1897), Kroz slavenske zemlje, uspomene i bilješke s puta, Zadar: Štamparija Špire Artale.
