Naseljavanje Srba na Balkansko poluostrvo

Seoba Srba na Balkansko poluostrvo predstavlja istorijski proces seobe Srba na područje Balkanskog poluostrva u sklopu šireg procesa seobe Slovena na prostore jugoistočne Evrope tokom 6. i 7. veka. Doseljavanje srpskog naroda na balkanske prostore posvedočeno je arheološkim nalazima iz ranog srednjeg veka, kao i podacima iz istorijskih izvora, među kojima poseban značaj zauzima delo vizantijskog cara Konstantina VII Porfirogenita (945–959) pod naslovom De administrando imperio (O upravljanju carstvom), u kojem je doseljavanje Srba smešteno u prvu polovinu 7. veka, za vreme vladavine cara Iraklija (610–641).^[1]

Postojale su nejasnoće da li je Porfirogenit u delu pisanom za svog naslednika Romana II pisao istinu o načinu kako su Srbi dolazili na Balkansko poluostrvo u vreme vladavine cara Iraklija (610–641), kao i o njihovoj pradomovini koju on naziva Bela Srbija, a koju opisuje na području današnje severne Češke i istočne Nemačke. Iz pisanja Porfirogenita i drugih pisanih izvora iz Vizantije i Franačke nastala je pretpostavka da je naseljavanje Srba otpočelo nakon propasti opsade Carigrada 626. godine, a da se okončalo pre smrti vizantijskog cara Iraklija, 11. februara 641. godine.^[1]

Po Mavru Orbinu Srba je bilo na ovim prostorima i pre 7. veka, a o priči o naseljavanju u to vreme se ne može ni govoriti. On pominje Sorabe (Srbe) Slovene koji su po Pliniju potekli iz predela oko močvare Meotid, i odakle su krenuli u dva pravca. Jedan krak naroda je otišao u veliku oblast Sarmatiju (Poljsku), da bi stigli u Germaniju, u predeo zvani Lužica. Bili su to Lužički Srbi, a oni njihovi sunarodnici Sorabi, koji su se spustili ka jugu Evrope (današnji Srbi) došli su u Panoniju i gornju Meziju. To je bilo daleko pre 7. veka jer su se ti Sorabi (Srbi) u Panoniji, u 4. veku pobunili protiv cara Konstantina.^[2]

Položaja Bele Srbije

Bojka ili Bela Srbija je bila oblast u Evropi koja je prema navodima vizantijskog cara Konstantina Porfirogenita (913—959) u spisu „O upravljanju carstvom“ (lat. De administrando imperio) bila naseobina Srba iz koje su oni krenuli na Balkansko poluostrvo. On u svom delu kaže:„Srbi vode poreklo od nekrštenih Srba, nazvanih i Beli, naseljenih sa one strane Turske (misli na Mađarsku), u kraju koji se kod njih naziva Bojki (Βοίκι), gde im je u susedstvu i Franačka, isto kao i velika Hrvatska (jug današnje Poljske i Šleska), ona nekrštena, koja se naziva i Bela. Tamo su dakle ovi Srbi od davnine nastanjeni“.^[3]^[4]^[5] Samo ime Bojka i njen tačan položaj nisu potpuno razrjašnjeni. Prema verovatnijoj pretpostavci ona se nalazila zapadno od Bele Hrvatske na prostor severne Češke i Lužice u istočnoj Nemačkoj. Tako se mogla graničiti i sa Franačkom, kako je opisano u De administrando imperio. Po drugom mišljenju, ona je bila istočno od Bele Hrvatske na prostor istočnog Zakarpatja odnosno na severozapadu današnje Ukrajine. Drugo mišljenje je neuverljivo jer prema Porfirogenitu i Franci su susedi Bele Srbije, a to nije moguće ako je Bela Srbija bila istočno od Bele Hrvatske.

Seoba Srba na Balkan u 7. veku, prema mišljenju o položaju Bele Srbije u Lužici i Polablju
Seoba Srba na Balkan u 7. veku, prema mišljenju o položaju Bele Srbije u današnjoj zapadnoj Ukrajini
Doseljavanje Srba na Balkan prema Dr. Đorđu Jankoviću.
Mišljenje o položaju Bele Srbije na području današnje Poljske i oblasti na Balkanu koje su naselili Srbi
Dervanova Srbija, 7. vek; jedna od mogućih lokacija Bele Srbije
Pretpostavka o Beloj Srbiji i Beloj hrvatskoj u 6. veku (oko 560. godine), prema knjizi Francisa Dvornika.

Podatke o seobi Srba na Balkansko poluostrvo, pored kasnije zapisanih domaćih izvora sumnjivog porekla i sadržaja, kakav je Letopis popa Dukljanina, ili Barski rodoslov, donosi još samo car Konstantin VII Porfirogenit u svom delu „O Upravljanju carstvom“ lat. De administrando imperio, koje je pisano u prvoj polovini i sredinom X veka. Ipak, pisanje, u hronici koja je pripisana Fredegaru sholastiku, da su Srbi živeli na reci Labi (Elbi) pod vlašću svog kneza Drvana 631-32. potvrda je da se na istočnoj granici Franačka u prvoj polovini 7. veka graničila i sa Srbima.^[6]^[7] Zbog toga, Pseudofredegarova hronika potvrđuje pisanje Porfirogenita da je na području Češke i Istočne Nemačke u vreme cara Iraklija postojala takva Srbija, to jest Bela Srbija.

Vreme dolaska Srba na Balkansko poluostrvo

Dalja istraživanja izvora i njihovo poređenje doveli su do daljeg preciziranja vremena i okolnosti u kojima se seoba Srba na Balkansko poluostrvo dogodila. Značajan napredak ostvaren je kada je napravljena pretpostavka da se seoba Srba sa područja Bele Srbije na Balkan dogodila od 629. do 632.^[8] Na osnovu podataka zabeleženih kod Porfirogenita, u Franačkim Analima i drugim izvorima, može se zaključiti da su Srbi i Hrvati sa područja nekadašnje Istočne Nemačke, Poljske i severa Češke stigli na Balkansko poluostrvo tokom prve polovine 7. veka, za vreme vladavine cara Iraklija (610—641).^[1]

Pravac seobe Srba na Balkansko poluostrvo

Najkraći put od Češke i istočne Nemačke, to jest Bele Srbije, do Balkanskog poluostrva vodio je kroz Panonsku niziju. U njoj su bili u to vreme Avari. Zbog toga, pretpostavlja se da Srbi u svojoj seobi na Balkansko poluostrvo nisu prošli kroz središnje oblasti Panonske nizije, nego preko njenog zapadnog dela Taj deo Panonske nizije mogao je biti pod vlašću Samovog plemenskog saveza, a Srbi na Labi, u to vreme od 631-32. godine, bili su deo tog slovenskog plemenskog saveza. Sporazum sa Avarima o prolasku ili, zaštita Samovog plemenskog saveza za Srbe koji su morali da se kreću najmanje nekoliko sedmica, a možda i nekoliko meseci, rubnim područjem Panonske nizije, je razlog zašto Konstantin VII Porfirogenit nije pisao o većim sukobima Srba protiv Avara.^[7]

Srpske oblasti na Balkanu

Prema Konstantinu VII : „Pošto su dva brata nasledila od oca vlast nad Srbijom, jedan od njih, uzevši polovinu naroda, prebegne Irakliju … I pošto sadašnja Srbija i Paganija i zemlja Zahumljana i Travunija i zemlja Konavljana behu ... opuste[le] ... car u ovim zemljama naseli iste Srbe.”^[9] Prema Konstantinu Porfirogenitu u primorju Srbi su naselili prostor od Cetine do Bojane, a iz opisa naselja, događaja i imena slovenskih plemena u donjem Podunavlju vidljivo je da je severa granica naseljavanja Srba bila na Savi, a na zapadu verovatno na Uni.^[10] Kao granične župe u Hrvatskoj prema Srbima Porfirogenit nabraja:

Najsevernija primorska oblast koju su naselili Srbi bila je Neretljanska kneževina od Cetine do Neretve sa ostrvima Hvar, Brač, Korčula i Mljet.^[12] Od Neretve do Dubrovnika prostiralo se Zahumlje, dok se od Dubrovnika do Boka kotorske prostirala Travunija sa Konavljem, dok je najjužnija oblast naseljena Srbima Duklja od Kotora do Bojane. Granicu primorskih oblasti prema unutrašnjosti činila je vododelnica Dunava (odnosno Crnog mora) i Jadranskog mora. U unutrašnjosti se prostirala oblast koju Porfirogenit naziva Srbija koja se prostirala između dolina reka Vrbasa i Ibra i u njenom sastavu nalazi se Bosna.

Vidi još

Reference

^ ^a ^b ^v Kovačević 1981, str. 109-124.
^ Mavro Orbini: "Kraljevstvo Slovena", Beograd 2016. str. 157.
^ Moravcsik 1967, str. 152-153.
^ Konstantin Porfirogenit, „O upravljanju carstvom“ (glava 32.)
^ Ferjančić 1959, str. 46-47.
^ Matveeva & Nenaševoй, str. 243; 2001.
^ ^a ^b Logos 2017, str. 33-35. sa napomenom 156.
^ Živković 2002, str. 198.
^ Ferjančić 1959.
^ Novaković 1981, str. 33-35.
^ Ferjančić 1959, str. 33.
^ Ferjančić 1959, str. 33-36.

Izvori i literatura

Izvori

Moravcsik, Gyula, ur. (1967) [1949]. Constantine Porphyrogenitus: De Administrando Imperio (2. izd.). Washington: Dumbarton Oaks Center for Byzantine Studies.
Ostrogorski, Georgije, ur. (1955). Vizantijski izvori za istoriju naroda Jugoslavije. 1. Beograd: Vizantološki institut.
Pertz, Georg Heinrich, ur. (1845). Einhardi Annales. Hanover.
Scholz, Bernhard Walter, ur. (1970). Carolingian Chronicles: Royal Frankish Annals and Nithard's Histories. University of Michigan Press.
Ferjančić, Božidar (1959). „Konstantin VII Porfirogenit”. Vizantijski izvori za istoriju naroda Jugoslavije. 2. Beograd: Vizantološki institut. str. 1—98.

Literatura

Živković, Tibor (1996). „O plemenskom ustrojstvu i vojnoj snazi podunavskih Slovena u VI i VII veku”. Zbornik radova Vizantološkog instituta. 35: 95—116.
Živković, Tibor (1997). „Etničke promene na teritoriji današnje Srbije u periodu od VI do X veka” (PDF). Glasnik Etnografskog instituta SANU. 45 (1996): 89—100.
Živković, Tibor (1997). „Prilog hronologiji avarsko-slovenskih odnosa 559-578. godine”. Istorijski časopis. 42-43 (1995—1996): 227—236.
Živković, Tibor (1997). „Odnosi Avara i podunavskih Slovena od 579. do 626. godine”. Zbornik Matice srpske za istoriju. 56: 7—18.
Živković, Tibor (1999). „Etnički identitet Južnih Slovena (VII-XI vek) - svedočanstva savremenika”. Meridijani. 23 (3-4): 25—29.
Živković, Tibor (2000). Sloveni i Romeji: Slavizacija na prostoru Srbije od VII do XI veka (PDF). Beograd: Istorijski institut SANU.
Živković, Tibor (2002). Južni Sloveni pod vizantijskom vlašću (600-1025). Beograd: Istorijski institut, Službeni glasnik.
Živković, Tibor (2003). „Etnički identitet kod Južnih Slovena u ranom srednjem veku: Svedočanstva savremenika”. Nacionalni identitet i suverenitet u Jugoistočnoj Evropi. Beograd: Istorijski institut. str. 77—90.
Kovačević, Jovan I. (1981). „Doseljenje Slovena na Balkansko poluostrvo”. Istorija srpskog naroda. 1. Beograd: Srpska književna zadruga. str. 109—124.
Maksimović, Ljubomir (1964). „O vremenu dolaska Neretljana na dalmatinska ostrva”. Zbornik Filozofskog fakulteta u Beogradu. 8 (1): 145—152.
Matveeva, G. F; Nenaševoй, Z. S (2001). Istoriя юžnыh i zapadnыh slavяn, I, 2-e izdanie. Moskva.
Mirković, Miroslava B. (1981). „Centralne balkanske oblasti u doba poznog carstva”. Istorija srpskog naroda. 1. Beograd: Srpska književna zadruga. str. 89—105.
Novaković, Relja (1981). Gde se nalazila Srbija od VII do XII veka. Beograd: Istorijski institut.
Logos, Aleksandar A. (2017). Istorija Srba I (PDF). Beograd. ISBN 978-86-85117-37-4.

Spoljašnje veze

[FOOTNOTEКовачевић1981109-124-1] v Kovačević 1981, str. 109-124.

[2] Mavro Orbini: "Kraljevstvo Slovena", Beograd 2016. str. 157.

[FOOTNOTEMoravcsik1967152-153-3] Moravcsik 1967, str. 152-153.

[ДАИ-4] Konstantin Porfirogenit, „O upravljanju carstvom“ (glava 32.)

[FOOTNOTEФерјанчић195946-47-5] Ferjančić 1959, str. 46-47.

[FOOTNOTEМатвееваНенашевой2432001-6] Matveeva & Nenaševoй, str. 243; 2001.

[FOOTNOTEЛогос201733-35._са_напоменом_156-7] Logos 2017, str. 33-35. sa napomenom 156.

[FOOTNOTEЖивковић2002198-8] Živković 2002, str. 198.

[FOOTNOTEФерјанчић1959-9] Ferjančić 1959.

[FOOTNOTEНоваковић198133-35-10] Novaković 1981, str. 33-35.

[FOOTNOTEФерјанчић195933-11] Ferjančić 1959, str. 33.

[FOOTNOTEФерјанчић195933-36-12] Ferjančić 1959, str. 33-36.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]