Pređi na sadržaj

Nekresi

S Vikipedije, slobodne enciklopedije
Nekresi
Kompleks Nekreseli 2019.
Osnovni podaci
Tipnaselje, manastir, istorijski spomenik
Lokacija
MestoGruzija
Država Gruzija

Nekresi (gruz. ნეკრესი) je istorijsko i arheološko nalazište u istočnoj gruzijskoj oblasti Kahetija, između grada Kvareli i sela Šilda, u podnožju planina Velikog Kavkaza. U njemu se nalazi još uvek funkcionalni manastir Nekresi, osnovan u 6. veku.

Nekresi je poznat iz rano-srednjovekovnih gruzijskih izvora kao nekada napredan antički grad. Nizom arheoloških ekspedicija, počevši od 1984. godine, otkrivena su različita obeležja velikog naselja, ali su njegove razmere i dalje nepoznate zbog gustog šumskog predela i nedostatka pisanih izvora. Nekoliko velikih građevina, otkopanih širom lokaliteta i uglavnom datiranih u kasnu antiku, nose tragove zemljotresa i nasilnog razaranja. Nekresi su u 8. veku svedeni na selo ili više zaselaka. Njegov glavni manastir ostao je u funkciji, ali je sam grad bio zatrpan zelenilom i postepeno nestajao iz istorijskog sećanja sve dok ga nije ponovo otkrila moderna arheologija.

Neka od najvažnijih arheoloških otkrića uključuju vinariju Nagebebi, zoroastrijski hram vatre i ranohrišćanske bazilike Čabukauri i Določopi.

Istorija

[uredi | uredi izvor]
Nekresi natpisi
Kralj Leon od Kahetije, sa suprugom Tinatinom i sinom Aleksandrom, na fresci iz 16. veka, iz crkve Uspenja Gospodnjeg u Nekresi.

Nekresi — koji se ponekad naziva Nekrisi, a nekad neobično, Nelkarisi ili Nelkari — pojavljuje se u rano-srednjovekovnim gruzijskim hronikama kao kraljevski projekat u Kahetiji, na krajnjem istoku oblasti Kartlije, koji je klasičnim autorima bio poznat kao kraljevina Iberija. Osnivanje grada u Nekresiju pripisuje se Parnajomu, četvrtom na tradicionalnoj listi kraljeva Kartlije [1] (vladao 109 – 90. p. n. e., prema hronologiji Kirila Tumanova [2]). Deveti kralj, Aršak (vladao od 90–78. p. n. e. [3]), navodno ga je ulepšao [4] a Mirvanoz, učitelj dečaka-kralja Mirijana (vladao od 284–361 [5]) — prvi hrišćanski monarh Kartlija — navodno je ojačao zidine grada. [6] Još kasnije, kralj Trdat (vladao od 394–406 [7]) je zaslužan za osnivanje hrišćanske crkve u Nekresi [8] a Dači, sin kralja Vahtanga I (vladao 447–522 [9]) izgleda da je dobio na doživotno uživanje Nekresi, zajedno sa Čeremijem. [10]

U 6. veku, brdo u Nekresiju postalo je dom hrišćanske monaške grupe, povezane u srednjovekovnoj gruzijskoj književnoj tradiciji sa Abibosom, jednim od trinaest asirskih otaca, grupom asketa koji su popularizovali monaštvo širom istočnih gruzijskih oblasti. [11] [12] Abibos se suprotstavio Zoroastrijancima, da bi ga oni na kraju pogubili. [12] [13]

Istorija Nekresija kao glavnog urbanog i verskog centra u kasnoj antici potkrepljena je nizom arheoloških studija između 1984. i 2017. [14] Ruševine dve velike ranohrišćanske bazilike otkrivene su na šumovitim parcelama Določopi i Čabukauri, udaljene oko četiri kilometra, prva je datirana metodom radioaktivnog ugljenika u 387, [15] a drugu je identifikovao čovek koji je iskopao, Nodar Bahtadze,kao crkvu kralja Trdata. [16] Na pola puta između ovih lokaliteta, u podnožju brda na kome se nalazi manastir Nekresi, otkriven je zoroastrijski hram vatre. Zbog nedostatka pisanih izvora i gustog zelenila koje pokriva područje, obim ovih naselja Nekresija je nepoznat. Nakon niza zemljotresa i stranih invazija, posebno onih od strane Arapa u 8. veku, grad je počeo da propada. [17] Nekresi su svedeni na seosko naselje ili grupu sela, dok je nekada cvetajući grad pao u zaborav i u kasnom srednjem veku ga je u velikoj meri preuzela priroda. [18] [19]

Manastir na vrhu brda u Nekresiju je nastavio da funkcioniše i takođe je služio kao sedište lokalnog episkopa, pod nazivom Nekreseli. Uprava je videla njegove odbrambene strukture utvrđene tokom relativno stabilnih vladavina uzastopnih kraljeva Kahetija, Leona (vladao od 1518–1574) i Aleksandra II (vladao od 1574–1605). Naknadna previranja i neprekidni pljačkaški napadi susednih dagestanskih plemena primorali su episkopa da 1785. prenese svoju stolicu iz manastira u relativno obezbeđenje crkve Bogorodice u obližnjem selu Šilda. Ubrzo nakon carskog ruskog preuzimanja gruzijske crkve 1811. godine, eparhija Nekresi je ukinuta, nakon čega je usledilo raspuštanje samog manastira. Oba su obnovljena u modernoj Gruziji nakon pada Sovjetskog Saveza: bivša episkopija je rekonstituisana kao Eparhija Nekresi u okviru Gruzijske pravoslavne crkve 1995. godine, a manastir je ponovo naseljen monasima 2000. [20]

Spomenici

[uredi | uredi izvor]
Kompleks Nekresi
Crkva Uspenja
Kapela Nekresi

Lokalitet Nekresi zauzima ravnicu obradivog zemljišta i šumovitih padina u podnožju najjužnijeg ogranka Velikog Kavkaza, između korita reka Durudži i Čelti. Najživlji deo grada prostirao se 1,5 km između dva brda, Nazvreve Gore (bukvalno, „brdo nekadašnjih vinograda“) na istoku i Samarkebis Seri („brdo sahranjivanja“) na zapadu. Na vrhu prvog nalazi se manastir Nekresi, a na drugom se nalaze ruševine takozvanog kompleksa Nagebebi. Centralni deo srušenog grada sadrži ruševine bazilike Čabukauri. Još jedno veliko naseljeno područje, verovatno najistočnije naselje u gradu, nalazilo se na levoj obali reke Durudži, gde je otkrivena bazilika Določopi. [21]

Manastir Nekresi

[uredi | uredi izvor]

Manastir Nekresi je kompleks zgrada, uključujući trocrkvenu baziliku Uspenja Presvete Bogorodice, pogrebnu kapelu — obe datirane u 6. vek, centralno planiranu crkvu Arhangela Mihaila sagrađenu u 8. ili 9. veku, biskupsku palatu iz 9. veka, kao i trpezariju iz 12. veka, odbrambenu kulu iz 16. veka i ostatke magacina i drugih pomoćnih objekata. [22] Pogrebna kapela se dugo smatrala — posle Georgija Čubinašvilija — proto-bazilikom iz 4. veka i jednom od najranijih hrišćanskih crkava u Gruziji sagrađenom na mestu nekadašnjeg zoroastrijskog svetilišta, ali arheološka iskopavanja nisu pronašla dokaze o bilo kakvoj gradnji na mestu pre 6. veka i „bazilika iz 4. veka“ je definitivno identifikovana kao pogrebna kapela iz 6. veka. [12]

Hram vatre

[uredi | uredi izvor]
Nekresi hram vatre

Južno od manastira, u podnožju Nazvreve Gore, pronađeni su ostaci zoroastrijskog svetilišta, konvencionalno poznatog kao hram vatre Nekresi. To je složena pravougaona građevina, sa dve faze izgradnje od 2. do 4. veka. Ugalj iz ruševina je metodom radioaktivnog ugljenika datiran do 5. veka, što sugeriše da je lokalitet uništen u to vreme. Međunarodno istraživanje na lokaciji sugerisalo je da je hram bio usklađen sa letnjim i zimskim solsticijima i da je možda uključivao elemente obožavanja sunca. Alternativno tumačenje je da je kompleks u stvari bio manihejsko svetilište. [23]

Bazilike Čabukauri i Določopi

[uredi | uredi izvor]

Ruševine dve velike bazilike — poznate kao crkve Čabukauri i Določopi — otkrivene su oko 1,5 km severozapadno i 3,5 km istočno od manastira Nekresi, 1998. i 2012. godine. Prva je tipološki datirana u 4–5. vek, a drugai u 387; ova otkrića su dovela u pitanje do tada dominantno tumačenje – zasnovano na argumentu iz tišine – da su ranohrišćanske crkvene građevine u istočnoj Gruziji obično bile ograničene na male i jednostavne kapele. [24] Obe ove crkve su prethodnice bazilike sa tri crkve, neobičnog gruzijskog dizajna, u kojoj direktna komunikacija između tri broda nije postojala ili je bila ograničena. [25]

Nagebebi kompleks

[uredi | uredi izvor]

Arheološkim iskopavanjima na brežuljku Samarkebis Seri, u zapadnom delu lokaliteta Nekresi — na mestu lokalno poznatom kao Nagebebi — otkrivena je kamena vinarija, pravougaone osnove i dimenzija 20 x 20 m. U njoj se nalazilo pet prostranih presa za vino i dve cisterne. Inventar je bio ograničen uglavnom na grnčariju, od kojih su neke bile glazirane. Građevina je datirana u 4-5. vek. Sloj ispod vinarije dao je ostatke prehrišćanskog svetilišta, sa obrednim i žrtvenim jamama i grobovima, datiranim — na osnovu karakteristika otkrivenog glinenog posuđa — u 3-2. vek pre nove ere. [26]

Nekih 30 metara dalje stoje ruševine bazilike sa tri crkve iz 6. veka, čiji je izgled promenjen početkom 8. veka, verovatno kao rezultat neprijateljskog napada, što sugerišu tragovi vatre. Fragmenti grnčarije iz 12–13. veka pronađeni na podu crkve ukazuju na to da je crkva još uvek bila u upotrebi u to vreme, da je na kraju propala u 14. veku, verovatno kao rezultat Timurovih invazija na Gruziju. Oko crkve postoji više grobnica. [27]

Nekresi natpisi

[uredi | uredi izvor]

Vinarija Nagebebi bila je poprište rezonantnog otkrića - 1986. i 1987. godine, najmanje šest fragmentiranih gruzijskih natpisa uklesanih drevnim gruzinskim pismom na kamenim pločama, ponovo korišćenih u izgradnji kasnijih građevina. Na osnovu ličnih imena pomenutih u ovim tekstovima i nedostatka aluzije na hrišćanstvo, Levan Čilašvili, glavni arheolog u Nekresiju, zalagao se za prehrišćansko datiranje ovih natpisa i dodelio najstariji natpis od 4. do 2. veka pre nove ere i najnoviji do 4. veka nove ere. [28] Većina gruzijskih i međunarodnih arheologa i lingvista, uključujući Čilašvilijevog naslednika Nodara Bahtadzea, smatra da je takvo datiranje teško prihvatiti i veruje da natpisi Nekresi datiraju iz okvira priznatog horizonta poznatog po ranom gruzijskom pismu, to jest, 5. veku n.e. ili kasnije. [29] Stiven Rap sugeriše da bi natpisi mogli biti primer upotrebe gruzijskog pisma od strane nehrišćanskih, a posebno zoroastrijskih zajednica u kasnoantičkoj istočnoj Gruziji. [28]

Crkva svetog trojstva

[uredi | uredi izvor]

Crkva svetog trojstva Nekresi nalazi se oko 3 km jugozapadno od manastira Nekresi, na šumovitom brdu poznatom kao Kudigora. To je bazilika sa tri crkve iz 6–7. veka, dimenzija 3,7 x 3,2 m. Verovatno je funkcionisala kao pomoćni manastir i isposnica manastira Nekresi. Manastir je izgleda funkcionisao do 14. veka; zatim su meštani obližnjih sela povremeno koristili objekat za crkvene službe. Arheološkim iskopavanjima pronađeno je nekoliko grobnica, komada grnčarije, kao i kljova vepra — deponovanih u slojevima 11–13. veka — što podseća na davno uspostavljenu tradiciju žrtvovanja vepra na Nekresima. [30]

Reference

[uredi | uredi izvor]
  1. ^ Thomson 1996, str. 42.
  2. ^ Toumanoff 1969, str. 10.
  3. ^ Toumanoff 1969, str. 11.
  4. ^ Thomson 1996, str. 47.
  5. ^ Toumanoff 1969, str. 21.
  6. ^ Thomson 1996, str. 77.
  7. ^ Toumanoff 1969, str. 27.
  8. ^ Thomson 1996, str. 151.
  9. ^ Toumanoff 1969, str. 28.
  10. ^ Thomson 1996, str. 218.
  11. ^ Rapp 2014, str. 99.
  12. ^ a b v Loosley Leeming 2018, str. 44–45.
  13. ^ Rapp 2014, str. 347.
  14. ^ Bakhtadze et al. 2018, str. 13.
  15. ^ Loosley Leeming 2018, str. 118.
  16. ^ Bakhtadze 2014, str. 73.
  17. ^ Loosley Leeming 2018, str. 45–46, 49–50.
  18. ^ Loosley Leeming 2018, str. 49–50.
  19. ^ Bakhtadze et al. 2018, str. 12.
  20. ^ Bakhtadze 2017, str. 552–553.
  21. ^ Bakhtadze et al. 2018, str. 4, 13–14.
  22. ^ Bakhtadze 2017, str. 553.
  23. ^ Loosley Leeming 2018, str. 46.
  24. ^ Loosley Leeming 2018, str. 28–30.
  25. ^ Loosley Leeming 2018, str. 115–117.
  26. ^ Bakhtadze 2017, str. 556–557.
  27. ^ Bakhtadze 2017, str. 557.
  28. ^ a b Rapp 2014, str. 214–215.
  29. ^ Loosley Leeming 2018, str. 22.
  30. ^ Bakhtadze, Tevdorashvili & Bagrationi 2010, str. 65–71.

Literatura

[uredi | uredi izvor]
Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Некреси&oldid=26949344”