Neonaticid
Neonaticid je oblik čedomorstva koji je izvršen nad tek rođenim detetom (novorođenčetom). U mnogim pravnim sistemima uključujući i srpski, prepoznat je kao posebno krivično delo koje se razlikuje od klasičnog ubistva, ukoliko je ubistvo izvršila majka nakon porođaja.[1] Istorijski je bio česta pojava, i njegovi razlozi su bili često društvene prirode.[1]
Istorijski pregled
[uredi | uredi izvor]Stari vek
[uredi | uredi izvor]U staroj Atini neonaticid je primenjivan kao način planiranja porodice, gde su porodice brojale mahom manji broj dece, a deca koja su smatrana za "višak" su ubijana.[2] Najčešće su to bili devojčice, što se objašnjava tadašnjim društvenim odnosima, a način ubijanja je često bio pasivni neonaticid gde je dete ostavljeno da samo umre.[2] U staroj Sparti, neonaticid je praktikovan kao deo običajnog prava, gde je starešina vršio procenu da li rođeni dečak ima neke nedostatke, i ukoliko bi utvrdio da ima, dečak bi bio ubijan.[2]
U staroj Kini, devojčice su posmatrane kao manje poželjna deca od dečaka, i često su ubijane nakon rođenja, što je posebno dolazilo do izražaja tokom velikih kriza poput gladi i ratova.[3] U staroj Indiji, gde se očekivalo da roditelji obezbede devojci miraz nakon udaje, neonaticid devojčica se opravdavao finansijskim gubitkom koji je on donosio.[3]
U starom Rimu, šef porodice (pater familias) je prema Zakonima dvanaest tablica bio u obavezi da ubije deformisanu decu.[4] Zakon je takođe davao ocu pravo života i smrti nad decom.[4] Zakon je međutim zabranjivao čedomorstvo u drugim slučajevima, osim ako nije postojalo pet svedoka koji bi posvedočili da je novorođenče bilo previše slabo i zbog toga ne bi moglo da preživi.[4] U periodu dominata u starom Rimu pod uticajem hrišćanske religije čedomorstvo koje bi izvršila žena počinje strogo da se kažnjava, međutim čedomorstvo koje bi izvršio šef porodice je i dalje tolerisano, sve do zakonskog ograničenja apsolutne očinske vlasti tokom cara Konstantina.[1]
Srednji vek
[uredi | uredi izvor]Tokom srednjeg veka, čedomorstvo je bilo regulisano uglavnom običajnim pravom, ili su se njime bavili crkveni sudovi koji su sprovodili kanonsko pravo.[1] Kazne su se uglavnom sastojale u zabranama vezanim za učešće u crkvenom životu, ili u kaznama poput obaveznog posta.[1] U Franačkoj, Salijski zakonik u 6. veku propisuje novčanu kaznu od 100 solida, za ubistvo ploda ili novorođenčeta.[1] U srednjem veku su bili česti slučajevi ubistva novorođene dece rođene van braka, pošto bi rođenje takvog deteta štetilo statusu žene i ugledu porodice u zajednici.[1]
Novi vek
[uredi | uredi izvor]U novom veku dolazi do interesovanja države za slučajeve ubistva novorođenčadi. Neonaticid počinje strožije da se kažnjava, a za pretpostavku ubistva deteta često je bila dovoljna činjenica da je novorođenče pronađeno mrtvo, a da je majka skrivala trudnoću.[1] Tokom 1693. Engleski parlament je doneo zakon kojim se zabranjivalo tajno sahranjivanje dece rođene van braka, kako bi se izbeglo potencijalno sakrivanje dokaza.[5] Neonaticid je posmatran kao klasično ubistvo sve do 19. veka kada je u Austrijskim kaznenim zakonikom iz 1803. neonaticid koji bi počinila majka bio blaže kažnjavan od običnog ubistva, a u obzir je uzimano i psihičko stanje majke nakon porođaja.[1] Tokom 19. veka sve više se javlja tendencija da se neonaticid blaže kažnjava od klasičnog ubistva, slično ubistvu iz nehata.[1]
Sociološki podaci
[uredi | uredi izvor]Prema istraživanjima koja su tokom 80ih i 90ih vršena u SAD, neonaticid su najčešće vršile mlade majke, prvorotkinje, koje nisu imale partnera i živele su sa svojim roditeljima.[6] Neke od ovih studija su pokazale da počiniteljke većinom bile psihički uračunjive i nisu imale mentalne poremećaje.[6] Istraživanja u SAD i Velikoj Britaniji nisu pronašla značajnu razliku u polu beba nad kojima je izvršen neonaticid.[6] Ovo odudara od zemalja u razvoju gde je neonaticid češći ukoliko je u pitanju devojčica.[6]
U Zapadnoj Africi su ubistva novorođenčadi često motivisana društvenom stigmom usled rođenja deteta van braka ili rođenja deteta u odsustvu muža. Zabeleženi su i slučajevi da su roditelji novorođenče ubili iz sujeverja, pošto su verovali da je dete povezano sa natprirodnim silama, poput zlih duhova ili da nosi loš znak.[7] U zapadnoafričkoj državi Senegal, gde je abortus dostupan jedino u slučaju da je život majke ugrožen, i nije dozvoljeno izvršiti abortus ni u slučaju silovanja ili incesta, neonaticid se smatra jednim od načina kojim žene kontrolišu rađanje neželjene dece.[7] Prema podacima iz Senegala, od 1/3 do 1/4 svih zatvorenica u Senegalu je osuđeno na zatvorsku kaznu zbog ilegalnog abortusa ili neonaticida.[7]
Situacija u Srbiji
[uredi | uredi izvor]U Srbiji su se deca rođena van braka smatrala za "kopilad", što je smatrano velikom sramotom za porodicu.[8] U nekim krajevima zapadne Srbije, zabeleženo je da je prema običajnom pravu neudata žena koja bi rodila dete bila kamenovana.[8] Takva situacija gde je status i sam život majke bio doveden u pitanje, bila je veliki motiv za majku da izvrši neonaticid i tako izbegne posledice rođenja deteta van braka. Deca su često ostavljana u virovima reka i šupljinama drveća, naročito tokom ratova kada su muževi bili odsutni.[8]
U srednjovekovnoj Srbiji, 96. članom Dušanovog zakonika je bila predviđena kazna spaljivanja za ubistvo člana porodice, uključujući i dete.[9]
U modernoj Srbiji, nakon Prvog srpskog ustanka, dolazi do donošenja zakona kojim se zabranjuje ubistvo novorođenčeta. Zakon Prote Mateje iz 1804. i Karađorđev zakonik iz 1807. naređuju da se ženi koja bi zatrudnela van braka ne sme nauditi, a njoj se zabranjuje da izvrši čedomorstvo nakon porođaja.[1] Dozvoljava joj se mogućnost da dete krišom ostavi na javnom mestu gde će ga neko pronaći i preuzeti brigu o njemu.[1] Ukoliko bi ipak izvršila čedomorstvo, pretila joj je smrtna kazna.[1]
U Kraljevini Jugoslaviji se čedomorstvo različito kažnjavalo u zavisnosti od toga da li je majka dete rodila u braku, ili je dete rodila bez sklopljenog braka. Ukoliko se radilo o udatoj ženi, majka se kažnjavala strogim zatvorom, a ukoliko je bila reč o neudatoj ženi, kazna je bila običan zatvor sa mogućnošću ublažavanja kazne.[1] Prema Statističkom godišnjaku iz 1934. u Kraljevini Jugoslaviji je osuđeno 77 žena koje su izvršile krivično delo čedomorstva, dok je 93 žena osuđeno zbog abortusa.[10] Visok stepen čedomorstava u odnosu na broj abortusa, može se objasniti činjenicom da je ženama to u tadašnjim uslovima ostajalo kao jedini izbor pri planiranju porodice.
Nakon uspostavljanja socijalističke Jugoslavije, Krivični zakonik FNRJ (1951) posebno prepoznaje neonaticid, koji se reguliše nakon ubistva iz nehata. Član 138. kaže: "Mati koja liši života svoje dete za vreme porođaja, dok traje poremećaj što ga je kod nje izazvao porođaj, kazniće se zatvorom najmanje 6 meseci".[11]
Kasniji zakoni koje su donosile države bivše Jugoslavije, uglavnom su sledile slične zakonske odredbe. Krivični zakonik Srbije iz 2019. neonaticid naziva "ubistvom deteta pri porođaju", i neonaticid reguliše na sličan način član 116: "Majka koja liši života svoje dete za vreme porođaja ili neposredno posle porođaja, dok kod nje traje poremećaj izazvan porođajem, kazniće se zatvorom od šest meseci do pet godina."[12]
Prikaz u mitologiji
[uredi | uredi izvor]Ubistvo novorođenčadi je bio čest motiv u grčkoj mitologiji. U Teogoniji, najstarijem izvoru grke mitologije, titan Hronos guta svoju decu čim se ona rode kako se ne bi ispunilo proročanstvo prema kome ga ona svrgavaju s prestola. U mitu o Edipu, Edipov otac svog tek rođenog sina ostavlja samog na planini, kako se ne bi ispunilo proročanstvo prema kome Edip ubija svog oca i preuzima presto.
U Knjizi izlaska u Starom zavetu, egipatski faraon naređuje babicama da ubijaju jevrejsku mušku decu na porođaju, nakon što babice to nisu želele da sprovedu u delo, naređuje Jevrejima da svoju mušku decu bacaju u vodu nakon rođenja.[13]
U slovenskoj mitologiji nakon smrti nekrštenog novorođenčeta može nastati natprirodno biće koje izaziva nesreću i strah među ljudima, a sam prikaz tog bića varira od kraja do kraja.[14] Najstariji naziv za ovo biće je nav, a postoje i drugi lokalni nazivi poput drekavca, plakavca itd.[14] Prema narodnom verovanju pojedinih krajeva, ovo biće ima uticaja i na vremenske nepogode, kao i na bolesti koje pogađaju malu decu.[14]
Izvori
[uredi | uredi izvor]- ^ a b v g d đ e ž z i j k l lj Privilegovana ubistva, Jovana Jakovljević, Univerzitet u Nišu, 2019
- ^ a b v Schrader, Helena P. (2011-11-11). „Infanticide in Sparta -- and Athens”. Sparta Reconsidered. Pristupljeno 2022-01-07.
- ^ a b dhwty (27. 1. 2019). „The Chilling Ancient Practice of Infanticide Was Once Accepted as Normal”. www.ancient-origins.net (na jeziku: engleski). Pristupljeno 2022-01-07.
- ^ a b v Zakon 12 tablica
- ^ „James J. Dvorak, "Neonaticide: Less than Murder," Northern Illinois University Law Review 19, 1998” (PDF). Arhivirano iz originala (PDF) 09. 01. 2022. g. Pristupljeno 09. 01. 2022. Nepoznati parametar
|arhiviranjeURL=ignorisan [|arhiviranjeurl=se preporučuje] (pomoć); Pronađeni su suvišni parametri:|arhiviranjeURL=i|archive-url=(pomoć); Pronađeni su suvišni parametri:|arhiviranjedatum=i|archive-date=(pomoć) - ^ a b v g Craig, Michael (februar 2004). „Perinatal risk factors for neonaticide and infant homicide: can we identify those at risk?”. Journal of the Royal Society of Medicine. 97 (2): 57—61. ISSN 0141-0768. PMC 1079289
. PMID 14749398. doi:10.1177/014107680409700203.
- ^ a b v Moseson, Heidi; Ouedraogo, Ramatou; Diallo, Soukeyna; Sakho, Amy (2019-01-01). „Infanticide in Senegal: results from an exploratory mixed-methods study”. Sexual and Reproductive Health Matters. 27 (1): 203—214. PMC 7888053 . PMID 31533577. doi:10.1080/26410397.2019.1624116.
- ^ a b v Blagojević, Natalija. Glasnik Etnografskog muzeja u Beogradu. Etnografski muzej u Beogradu. str. 236.
- ^ Dušanov zakonik, član 96
- ^ „Bnl viewer”. istorijskenovine.unilib.rs. Pristupljeno 2022-01-10.
- ^ „Krivični zakonik FNRJ (1953)” (PDF). Arhivirano iz originala (PDF) 16. 07. 2021. g. Pristupljeno 11. 01. 2022.
- ^ Krivični zakonik Srbije
- ^ „Druga knjiga mojsijeva”. Sveto pismo. Prevod: Daničić, Đuro. Beograd: Biblijsko društvo. 2007. str. 52. ISBN 978-86-86827-01-2. „1.16. I reče: kada babičite jevrejke, i u porođaju vidite da je muško, ubijte ga, a kad bude žensko, nek ostane živo.”
- ^ a b v Glasnik Etnografskog muzeja u Beogradu knj. 42. Etnografski muzej u Beogradu. 1978. str. 142—146.
