Novi Vinodolski
 | Ovaj članak sadrži spisak literature (štampane izvore i/ili veb-sajtove) korišćene za njegovu izradu, ali njegovi izvori nisu najjasniji zato što ima premalo izvora koji su uneti u sam tekst. Molimo vas da poboljšate ovaj članak tako što ćete dodati još izvora u sam tekst (inlajn referenci). |
| Novi Vinodolski | |
|---|---|
 Panorama Novog Vinodolskog | |
 Grb
| |
| Administrativni podaci | |
| Država |  Hrvatska |
| Županija | Primorsko-goranska |
| Stanovništvo | |
| Stanovništvo | |
| — 2011. | 4.005 |
| Aglomeracija (2011.) | 5.113 |
| Geografske karakteristike | |
| Koordinate | 45° 07′ 43″ S; 14° 47′ 23″ I / 45.12852546011132° S; 14.789799175417581° I |
| Vremenska zona | UTC+1 (CET), leti UTC+2 (CEST) |
  Novi Vinodolski Novi Vinodolski na karti Hrvatske | |
| Ostali podaci | |
| Gradonačelnik | Oleg Butković (HDZ) |
| Poštanski broj | 51250 Novi Vinodolski |
| Pozivni broj | +385 51 |
| Registarska oznaka | RI |
| Veb-sajt | |
| novi-vinodolski.hr | |
Novi Vinodolski je grad u Hrvatskoj u Primorsko-goranskoj županiji.
Istorija[uredi | uredi izvor]
Prvo spominjanje Novoga u pisanom obliku datira iz godine 1288. kada se piše Vinodolski zakon. Frankopani su uspeli ugurati u zakon da im se prizna kako su oni priznata najviša sudbena vlast u Vinodolu i nad svim ljudima koji nastavaju Vinodol (član 75), te zabranili održavanje opštinskog veća ako nije prisutan čovek knezova poverenja (član 57). Novi je ostao pod Frankopanima do 1671. kada je ubijen poslednji Frankopan. Novi je u srednjem veku imao nekoliko teških godina i dana. 1496. godine Novi je stradao od kuge, a jedan od težih dana je i 27. septembar 1527. kada su Turci zapalili i opljačkali grad. Istu je sudbinu grad doživeo 1598. godine kada su Mlečani pod zapovedništvom admirala Ivana Bemba opljačkali grad i porušili tvrđavu Lopsica. Još je više grad stradao 29. septembra 1615. kada je posada grada Novoga išla u pomoć Uskocima za što su saznali Mlečani pa su napali slabo čuvan grad. Toga su dana Mlečani varvarski pobili starce, žene i decu sve za slavu Venecije. Jedna od najstarijih građevina je stona crkva sv. Filipa i Jakova koju je posvetio biskup Kristofor 1498. a koja je restaurirana 1520. godine. Matične knjige krštenih postoje od 1650. godine, a matične knjige venčanih od 1674. godine. Od glagoljičnog pisma ostao je sačuvan natpis na kapelici sv. Lucije datiran 28. maja 1499. godine. Misal na glagoljici iz 15. veka te nekoliko časoslova.
Novljani su imali dosta neslaganja sa susedima, Bribirom i Ledenicama pogotovo oko granica. Sa Bribirom one su uređene 1309, a s Ledenicama je bilo i nekoliko stvarnih okršaja od 1596. do 1686. godine. Ni kasnije Novi nije bio pošteđen razaranja; jedno od većih dogodilo se 1750. kada je grad razrušio veliki potres, a samo sedam godina kasnije velika bura nanela je štetu tako da je 1761. godine donesene odluka o rušenju dve trećine građevina kako bi se uštedjelo na popravkama. Tada je živjelo u Novom šest plemićkih porodica, 11 slobodnjaka, 63 porodice knapova i 130 kmetovskih porodica. Kao slobodnjaci spominju se Mikula Mudrovcić, Ivan Kargacin, Alberto Marijašević, Grgo Jeličić, Bruic Petrinović, Anton i Petar Mariašević, pod istim prezimenima bilo je mnogo porodica ali oni su bili knapovi ili kmetovi. Od toga se vremena zadržala i današnja nošnja.
Do 1813. Novi je bio pod austrijskom upravom, a te je godine dolaskom Napoleonove vojske dobio civilnu vlast. pa je te godine bilo dozvoljeno građansko venčanje u opštini koje je godinu dana kasnije ukinuto povratkom pod Austrougarsku vlast. Te je godine u Novom izbrojeno 2160 duša, 715 jutara vinograda i 357 jutara oranica. Polovina prihoda dobijala se od proizvodnje vina, a ostala polovina od raži, sena, pšenice, kukuruza, sirka, prosa, krompira — upravo tim redom. Tih se godina umiralo od gladi jer bez obzira na proizvodnju ona je bila dovoljna tek za četvrtinu potreba, pa je tako godine 1817. zabeleženo 15 smrtnih slučajeva od gladi, a od loše higijene tada je umiralo mnogo djece. 1836. u Novom je umrlo 130 ljudi od kolere, a isto se ponovilo 1849. kada je umrlo 220 ljudi. 1848. stanje je bilo tako loše da carsko namesništvo u Zagrebu predlaže javne radove kako bi se zaposlilo lokalno stanovništvo i prekinulo dugogodišnje gladovanje. Tako se predlaže izgradnja puta do Lukavica i mosta preko Ričine koja bi mogla u budućnosti puno značiti za Novi. Tada počinje napredak Novoga. Izgradnjom pura prema Ogulinu Novljani se počinju baviti kirijašenjem (tako se i danas zna čuti da su kirci) to jest, prevozom robe u unutrašnjost, Liku, Gorski kotar i dalje. Prvi poštanski ured osnovao je Blaž Ferković stariji, pa je ova porodica nastavila da dugo godina vodi poštanski ured. Do 1867. u luku su uplovljavali samo jedrenjaci, da bi 1867. pristao prvi parobrod pod imenom Hrvat, s kojim je Senj održavao dnevnu vezu s Rijekom.
Pošto je nekada grad-tvrđava bio osnova naselja vrlo je verovatno grad bio nazvan Novi jer se nalazio nasuprot staroga, ali to je samo jedna od pretpostavki. Druga govori da je postojalo naselje Županjić-grad u Vinodolskoj dolini te premeštanjem stanovnika na novo mesto bliže moru počinju novo naselje nazivati Novigrad a kasnije Novi, Novi u Vinodolu, Novi Vinodol i na kraju sadašnji naziv Novi Vinodolski. Privilegijom iz godine 1225. ugarski kralj Andrija II Arpad krčkom knezu Vidu daruje župe Vinodol i Modruš. Novi vlasnici imaju upravnu i sudsku vlast, ubiru davanja i imaju pravo na eksploataciju ljudske radne snage. Pre njihovog dolaska glavnu je reč imalo opštinsko veće, koje su oni odmah zabranili. Međutim zbog previranja u narodu odlučili su prilagoditi stare opštinske zakone na način koji je njima odgovarao te tako nastaje spis koji je najvažniji za današnji Novi.
Porodica Mrzljak podigla je 1878. prvo drveno kupalište u luci, bribirsku rivu koja je bila privatna i samo jedna u nizu, a prvo javno kupalište izgrađeno je 1886. s osam kabina na plivaćim balvanima. Tri godine kasnije gradi se mnogo poznatije kupalište u uvali Lišanj. Kupanje je bilo dozvoljeno muškarcima kada bi vijorila crvena zastava na kupalištu, a ženama kada bi bila istaknuta bijela zastava. U to vrijeme skoro je svaka druga kuća imala sveštenika, a i prvi Novljani kreću na dalje školovanje u Zagreb. Nekoliko učenih ljudi na nagovor Josipa Mažuranića osniva čitaonicu 1845, a škola postoji od 1793. godine i bila je samo za dečake. Prvi je učitelj verovatno bio Ivan Krstitelj Strizić iz Bribira. Skoro stotinu godina kasnije i djevojčice počinju pohađati školu pa se 1873. osniva devojačka škola s prvom učiteljicom Ankom Veseli. Tada su postojala samo dva razreda, od 1891. počinje četvororazredna nastava, a od 1921. počinje s radom V razred, naredne VI i sve tako do 1924. kada je upotpunjena osmoletka.
U isto vreme počinje i veliko iseljavanje Novljana iako je verovatno migracija bilo i pre, pogotovo u vreme napada Turaka. Prvo veće iseljavanje za koje se zna je odlazak Novljana na gradnju Sueckog kanala 1860. godine, druga veća grupa otišla je 1880. preko Francuske u Severnu Ameriku jer je prethodnih godina trsna vaš uništila najveći deo vinograda koji se više nikad nisu obnovili. Najveća kolonija Novljana bila je oko 1905. godine u Sent Luisu gdje je živjelo dvadesetak porodica. Novljani su radili kao zidari, rudari, radnici u manufakturama, te na trasiranju železničkih pruga u tim novim domovinama.
Između prvog i Drugog svetskog rata Novi je ponovo na rubu siromaštva, iako se krajem 19. stoleća javljaju prvi znaci turizma koji tada nije imao većeg uticaja na ekonomsko stanje grada. Stanovnici gradića su 1922. godine u znak zahvalnosti zbog oslobođenja od Italijana, podigli spomenik srpskom kralju Petru Oslobodiocu.[1] Tek posle Drugog svetskog rata i centralnim uređenjem ekonomskog sistema počinje značajniji razvoj industrije i sprečavanje emigracije. Prvi zabeleženi broj turista datira iz 1893. kada je zabeleženo tristotinjak turista.
Stanovništvo[uredi | uredi izvor]
Na popisu stanovništva 2011. godine, grad Novi Vinodolski je imao 5.113 stanovnika, od čega u samom Novom Vinodolskom 4.005.[2] Deset godina ranije u gradu je živelo 5.282 stanovnika.
Popis 1991.[uredi | uredi izvor]
Na popisu stanovništva 1991. godine, naseljeno mesto Novi Vinodolski je imalo 3.851 stanovnika, sledećeg nacionalnog sastava:
Slavni ljudi[uredi | uredi izvor]
Jedan od istorijski značajnih građana grada Novoga je i Ivan Mažuranić, prvi Hrvatski „ban pučanin“ i pesnik. Najznačajnije delo mu je "Smrt Smail-age-Čengića". Od prvih stihova (Vinodolski dolče, da si zdravo!) koje piše kao 16-godišnji đak riječke gimnazije kao pozdrav svome zavičaju, do dopune Gundulićeva “Osmana”.
Akademska slikarka Zdenka Peksidr-Srića, poznata kao „prva dama hrvatskog crteža“, rođena je u Novom, u porodičnoj kući, proboravivši u njoj deo detinjstva i vraćajući joj se uvek ponovo u letnjim mesecima. Ovde nastaju njene poznate vedute i pejzaži iz Primorja, portreti novljanskih žena u nošnjama i novljanskih seljaka, kao i crteži jazavičara Tila i papagaja Lora, porodičnih ljubimaca.
Glumica Branka Petrić rođena je u ovom gradu 1937. godine.
Partnerski gradovi[uredi | uredi izvor]
Reference[uredi | uredi izvor]
- ^ "Ilustrovani list", Beograd 1922. godine
- ^ „Popis stanovništva 2011.”. Državni zavod za statistiku RH. Pristupljeno 26. 3. 2016.
Literatura[uredi | uredi izvor]
- [1] Savezni zavod za statistiku i evidenciju FNRJ i SFRJ, popis stanovništva 1948, 1953, 1961, 1971, 1981. i 1991. godine
- Gelo, Jakov (1998). Narodnosni i vjerski sastav stanovništva Hrvatske, 1880-1991: po naseljima. Zagreb: Državni zavod za statistiku Republike Hrvatske. ISBN 978-953-6667-07-9.
Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]
| ||
| Bivša naselja | ||
| Međunarodne | |
|---|---|
| Državne | |
| Geografske | |
