Novi Čanad
| Mađarski Čanad mađ. Magyarcsanád | |
|---|---|
 Panorama Mađarskog Čanada | |
 Grb
| |
| Administrativni podaci | |
| Država |  Mađarska |
| Region | Regija velike južne ravnice |
| Županija | Čongrad |
| Stanovništvo | |
| Stanovništvo | |
| — | 1.514 |
| — gustina | 31,42 st./km2 |
| Geografske karakteristike | |
| Koordinate | 46° 10′ 11″ S; 20° 36′ 40″ I / 46.16981° S; 20.61122° I |
| Vremenska zona | UTC+1 (CET), leti UTC+2 (CEST) |
| Površina | 48,19 km2 |
  Mađarski Čanad Mađarski Čanad na karti Mađarske | |
| Poštanski broj | 6932 |
| Pozivni broj | 62 |
| Veb-sajt | |
| www.magyarcsanad.hu | |
Mađarski Čanad (mađ. Magyarcsanád, rum. Cenadul Unguresc) ili Novi Čanad (mađ. Ujcsanád), odnosno prvobitna Apatfalva (mađ. Apátfalva), selo je u blizini Makoa, na području današnje Čongradsko-čanadske županije u Mađarskoj. Nalazi se u mađarskom delu Pomorišja, a leži severno od donjeg toka reke Moriš. Po poslednjem popisu iz 2001. godine selo je imalo 1.629 stanovnika.
Selo je poznato po prisutnosti srpske manjine, nekada veoma brojne, a danas i dalje prisutne (2,1% po datom popisu). U selu postoji Srpska pravoslavna crkva. Takođe, mesni Srbi i dalje čuvaju svoj jezik i običaje.
Ne treba ga mešati sa starim gradom Čanadom, koji ježi južno od reke Moriša, u susednoj Rumuniji.
Prirodne odlike[uredi | uredi izvor]
Naselje Čanad nalazi na nekoliko kilometara istočno od Makoa ka mađarsko-rumunskoj granici. Čanad se nalazi blizu reke Moriš i jedno je od naselja Pomorišja. Moriš je i granica prema Rumuniji. Površina seoskog hatara je 48,19 km².
Istorija[uredi | uredi izvor]
Selo je tokom srednjeg veka, za vreme ugarske vlasti, nosilo prvobitni naziv Apatfalva (mađ. Apátfalva), a pod osmansku vlast je potpalo sredinom 16. veka, kada je privremeno zapustelo. Mesto je oslobođeno tokom Bečkog rata (1683-1699), a potom je uključeno u sastav novostvorene habzburške Pomoriške vojne granice (1702). Pošto je stari grad Čanad, koji se nalazio južno od reke Moriša, ostao pod osmanskom vlašću, Apatfalva je preimenovana u Novi Čanad (mađ. Ujcsanád). U to vreme, krajem 17. i početkom 18. veka, naseljena je srpskim graničarima. Nakon raspada Austrougarske (1918), selo je ostalo u sastavu Mađarske, tako da se za ovo mesto ustalio naziv Mađarski Čanad.
Godišnje su u Čanadu održavana po četiri vašara, u terminima: 14. februar, 7. maj, 6. oktobar i 11. novembar.[1] Godine 1905. Čanad je bio velika opština u Makovskom srezu. Tu živi 3025 stanovnika u 638 domova. Dominiraju Rumuni kojih ima 1861, dok je Mađara 289 žitelja.[2]
Stanovništvo[uredi | uredi izvor]
Selo je višenarodno, jer su u naselju prisutna četiri naroda - po poslednjem popisu iz 2001. u naselju žive:
Takođe, naselje je podeljeno i po verskoj pripadnosti i po istom popisu zabeleženi su:
- rimokatolici 54,6%,
- protestanti-kalvinisti 8,2%,
- protestanti-baptisti 1,3%,
- rumunsko pravoslavlje 16,4%,
- srpsko pravoslavlje 1,2%,
- grkokatolici 1,4%,
- ateisti i nepoznato 7,6%.
U naselju postoje 4 crkve: rimokatolička, kalvinistička, srpska i rumunska pravoslavna crkva.
Srbi u Novom Čanadu[uredi | uredi izvor]
 | Ovaj članak možda zahteva čišćenje i/ili prerađivanje kako bi se zadovoljili standardi kvaliteta Vikipedije. |
U istoriji novočanadskih Srba posebno je značajan period Pomoriške vojne granice (1702—1751), kada su naselja u Pomorišju bila granična ka Osmanskom carstvu. U to vreme novočanadski Srbi su bili graničari. Posle razvojačenja ove oblasti veći broj mesnih Srba napustio je svoja ognjišta i preselio se u južnu Rusiju. Za Novi Čanad postoji podatak da je čak 80% mesnih Srba napustilo naselje. Po izveštaju do 27. jula 1751. godine otišlo je već 182 Srbina iz mesta.[3] Pustu zemlju ubrzo su naselili Mađari i Rumuni.
Srpska pravoslavna crkva posvećena prazniku Vaznesenju Gospodnjem podignuta je 1808. godine. Godine 1843. paroh je bio Konstantin Vanča ujedno i školski direktor. Srbi su je 1875. godine ustupili Rumunima prilikom kanonske podele, a sebi su izgradili novu manju crkvu posvećenu Sv. Georgiju.[4] Srpsko pravoslavno parohjsko zvanje je ponovo osnovano 1866. godine, od kad se vode i crkvene matrikule. Za vreme gradnje nove crkve, brinuo je o skupljanju priloga predsednik crkvene opštine u mestu bio je Radoje Gedoš.[5] Hram srpski je završen posle 1880. godine, a templo je oslikao Đoka Putnik.[2]
Godine 1891. zamonašen je u manastiru Bezdinu dr Stanimir Popović svršeni pravnik i bogoslov 4. razreda. Bio je rodom iz M. Čanada gde mu je otac i sad paroh. Postao je monah sa novim imenom Sava, nakon samo nekoliko meseci iskušeništva, na kraju školske godine.[6] Umro je u mestu maja 1906. godine stari paroh pop Svetozar Popović u 76 godini života. Služio je kao sveštenik punih 58 godina u svom rodnom mestu.[7] Njega je zamenio 1906. godine mladi pop Dušan Zamurović.
Tražen je učitelj u Mađarskom Čanadu 1881. godine, a ponuđena osnovna godišnja plate je bila 200 f. i pride 15 lanaca zemlje i druga sitnija primanja.[8] Pre 1892. godine umro čanadski učitelj Dušan Knežević. Raspisan je 1892. godine stečaj za upražnjeno učiteljsko mesto u M. Čanadu. Ponuđena osnovna godišnja plata je iznosila 200 f. plus ostala primanja i druge pogodnosti.[9] Godine 1894. u Mađarskom Čanadu je učitelj Nikola Jovanović.[10] Učiteljski konkurs iz 1896. godine navodi da je reč o srpskoj veroispovednoj šestorazrednoj, mešovitoj osnovnoj školi u Mađarskom Čanadu. U Čanadu je 1905. godine srpska narodna škola sa jednim zdanjem, zidanim 1880. godine. Učitelj je Petar Miletić rodom iz Siriga, koji je osam godina sa službom u Čanadu. Bilo je 80 đaka na redovnoj nastavi, a u poftornoj školi je bilo 25 učenika starijeg uzrasta. U tuđe škole išlo je petoro dece.[11]
Za Fond "Sv. Save" dali su priloge meštani M. Čanadu. Arsa Gedošev i Mirko Nedučić su dali najviše - po 2 f., ostali su bili manje darežljivi: Jovan Gedošev, Miloš Gedošev, Aća Bunjevac, Blagoja Nedučić, Živan Nedučić, Joca Popović, Jug Popović i Dina Vorguca. Skupljen je prilog u iznosu 11 f. 40 nvčića."Srpski sion", Karlovci 1905. godine
Godine 1905. bilo je u Mađarskom Čanadu Srba pravoslavaca 673 duše (ili 22%) sa 142 kuće. Od javnih srpski zdanja tu su pravoslavna crkva i narodna škola. U mestu je srpska crkvena opština, skupština je redovna pod predsedništvom Jovana Gedoševa. Pravoslavna parohija je šeste klase, nema parohijski dom a parohijska sesija iznosi 39 kj. zemlje.[2]
U selu je i dalje živeo primetan broj Srba. Npr., po popisu iz 1910. godine oni su čini oko 20% seoskog stanovništva (ili oko 600 duša). Međutim, posle Prvog svetskog rata veći deo preostalog srpskog stanovništva se iselio u srpske delove novoformirane Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca.
Srpski novinar je posetio 1925. godine srpska mesta u okolini Segedina i Makoa. Za Čanad je primetio da se nalazi na željezničkoj pruzi Mako-Arad. Tu je živelo tada oko 300 pravoslavnih Srba u 100 domova, a posedovali su desetinu atara - 1028 jutara. Crkvena opština je bila vlasnik oko 50 jutara zemlje. Staru pravoslavnu crkvu "oteli su Rumuni", a Srbi su podigli novu 1880. godine. Međutim u njoj 1925. godine nije služio paroh, jer ga nije bilo.[12]
Početkom 21. veka u Čanadu u centru mesta, postoji srpska pravoslavna crkva posvećena Sv. Đorđu. Templo je barokni duborez, a ikone su preslikane 1908. godine. Srpsko pravoslavno groblje se nalazi na ivici istočnog dela naselja, pored glavnog puta br. 47. Groblje je sanirano, ograđeno sa ulaznom kapijom, ali su spomenici uglavnom iz 20. veka. Ima ih 233 i svi su skoro od betona i veštačkog kamena, sa ćiriličnim natpisima.[13]
Galerija[uredi | uredi izvor]
-
Srpska pravoslavna crkva -
Reformatska crkva -
Rimokatolička crkva -
Rumunska pravoslavna crkva
Reference[uredi | uredi izvor]
- ^ "Danica", kalendar, Beč 1827. godine
- ^ a b v Mata Kosovac, navedeno delo
- ^ "SÂRBII – IMIGRANŢI ŞI EMIGRANŢI ÎN COMITATUL ARAD ÎN SECOLUL AL XVIII-LEA",
- ^ "Nin", specijalni dodatak Dinka Davidova, Beograd 1990. godine
- ^ "Zastava", Novi Sad 1881.
- ^ "Srpski sion", Karlovci 1891. godine
- ^ "Srpski sion", Karlovci 1906. godine
- ^ "Školski list", sombor 1881. godine
- ^ "Srpski sion", Karlovci 1892. godine
- ^ "Školski list", Sombor 1894. godine
- ^ Mata Kosovac: "Srpska pravoslavna mitropolja Karlovačka po podacima iz 1905. godine", Karlovci 1910. godine
- ^ "Vreme", Beograd 7. jul 1925. godine
- ^ Srpski institut, internet baza podataka, Budimpešta
Literatura[uredi | uredi izvor]
- Marjanucz L. (2001): Magyarcsanád. Száz falu könyvesháza Kht, Budapest, 217.o.. ISBN 978-963-9287-14-3.. (Knjižara stotinu sela)
Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]
- Vendégváró (Turistički sajt, na mađarskom)
- Terkepcentrum (Mapa, na mađarskom) Arhivirano na sajtu Wayback Machine (6. januar 2007)
- Gyalogló (Pešak, na mađarskom)
- Satelitska mapa na Guglu
Naseljena mesta Naseljena mesta Čongrad-Čanad županije u Mađarskoj | ||
|---|---|---|
| Gradovi sa županijskim pravima |
|   |
| Gradovi | ||
| Veća naselja | ||
| Sela |
| |