Norik

Norik kao rimska provincija

Norik (lat. Noricum — Norikum) je bila teritorija ilirskog plemena Norikum u istočnim Alpima i dolinama reka Dunav i Drava.

Norik su u 2. veku pre nove ere zauzeli manjinski Kelti. Rimljani su ovu teritoriju zvali „Kraljevina Norik” (Regnum Noricum — „Kraljevina Norikum”). Zauzeli su je 16. godine p. n. e. Car Avgust je nameravao da ova oblast bude zavisna država carstva, ali su kasniji carevi uključili Kraljevinu Norik u carstvo da bi ojačali odbranu od Germana. Njome je upravljao carski prokurator. Norik je bio posebno značajan po proizvodnji čelika za rimsku vojsku. Za vreme cara Dioklecijana (245—313) Norik je podeljen u provincije Norik Ripensis (Noricum Ripense — Norikum Ripensis) na severu i Norik Mediteraneum (Noricum Mediterranum — Norikum Mediteraneum) na jugu. Obe su bile u dijecezi Panonija, zajedno sa Dalmacijom i Panonijom. Norik je bio među poslednjim provincijama koje je carstvo kontrolisalo u vreme pada cara Romula Avgustula 476.

Norik približno odgovara teritoriji današnjih austrijskih provincija: Štajerske, Koruške, Salcburga, Gornje i Donje Austrije, Beča, kao i delovima Bavarske i istočne Slovenije. Na severu ga je ograničavala reka Dunav, na zapadu Recija, na istoku Panonija i na jugoistoku Dalmacija.

Geografija

U rimsko doba Norik se nalazio između Recije i Panonije, a južno od Dunava. Najznačajniji gradovi su Vindobona (Beč), Lencija (Linc), Ovilija (Vels), Juvavum (Salcburg), Ptuj.

Istorija

Predrimski period

Prema latinskim izvorima u 4. veku p.n.e. Ilirsko pleme Norika ujedinilo je pod svojom vlašću nekoliko ilirskih plemena i pleme Veneta, formirajući svoju državu u severoistočnim Alpima. Glavni grad kraljevstva bio je grad Noreja.

Prvo pominjanje Tauricana iz Norika nalazi se kod Polibija u njegovoj „Oppštoj istoriji“:

„Plasovi zlata u Noriku. ...Deo zlata se tamo nalazi u čistom obliku, u komadima veličine njive ili vučjeg zrna, koji u vatri gube samo osminu svoje zapremine; drugi deo zahteva duže vreme topljenja, ali je i veoma isplativ. Svojevremeno su Italijani radili dva meseca u aluvijalnim nanosima zajedno sa varvarima, a zlato je odmah širom Italije pojeftinilo za trećinu. Kada su Taurijanci to primetili, oterali su svoje drugove i sami krenuli u trgovinu.”

— Polibije, Opšta istorija

Rimljani su na ove prostore počeli prodirati u 2. veku pre nove ere, posebno od 181. pne. kada je osnovana kolonija Akvileja. Posebno su ih privukla nalazišta rude gvožđa u Noreji, od kojih verovatno potiče i rimski naziv za ceo region.

Godine 113. p.n.e Kimbri su pobedili vojsku konzula Gneja Papirija Karbona na teritoriji Norika.

U građanskom ratu 49-45. p.n.e. Taurijanci su stali na stranu Pompeja.

U Noriku je formirano svojevrsno robovlasničko društvo. Nivo razvoja drevnog Norika bio je prilično visok. Koristio je svoj originalni sistem pisanja i čak je kovao sopstveni zlatnik. Jezici Mlečana i Ilira bili su relativno bliski jedni drugima, pa se u Norici koristilo venecijansko i ilirsko pismo.

Poznata su samo dva norička božanstva - Mars Latobius, nazvan "veliki bog", "kralj Tuatha", i boginja Noreja, "velika majka naroda".

Na osnovu nekoliko nedešifrovanih natpisa napisanih posebnim alpskim pismom, pretpostavlja se postojanje noričkog jezika.

Vladari Norika (oko 370 - 16. p.n.e.)

OK. 370 - 45 pne e. Keltski plemenski savez Tauricana

• Ekeo (kralj oko 200. p.n.e.)
• Boro
• Tineo
• Ata
• Andamati
• Ekritusir (oko 60. pre Hrista).
• Vokio (oko 60. - 45. pre Hrista).

45. pne e. - 420. - Rimska provincija Norik.

Nepotvrđeno ostojanje sledećih vladara:

• Svieka
• Songie
• Nemeth
• Ekingoma
• Gesatorik

Rimska provincija (16. pne - 476. pne)

U 16. pn. prokonzul Ilirika Publije Silije Nerva ratovao je sa Tauriscima, a zatim 15. pne. tokom jednog letnjeg pohoda region su osvojili Tiberije i Druz i pripojili Rimu. Pretvorena je u rimsku provinciju Norik.

U naredna tri veka Norik je doživeo snažnu romanizaciju, čemu je doprinela mirna situacija u ovoj provinciji, koja je doživela tek krajem 4. veka. velike varvarske invazije, sa izuzetkom perioda Markomanskih ratova. Dugo vremena nije bilo značajnijih rimskih trupa u provinciji. Kada je 15. pne. u Karnunt je iz Emone prebačena Apolonska legija, ovaj grad je odmah prebačen u Panoniju. Osim toga, u Noriku je bila bazirana flotila rečnih plovila za čuvanje Dunava. Njegova glavna baza bio je Lavriak. Tokom Markomanskih ratova, Marko Aurelije je morao da regrutuje dve nove legije u Italiji, od kojih je jedna, osle rata ostavljena u Lavrijaku.

Granice Norika u to vreme bile su ograničene na severu Dunavom koji ga je odvajao od Nemačke, na zapadu rekom In - od Recije, na jugu Karnskim Alpima i Karavankama - od zemlje Karna, u istočno uz planine Cetius (Mons Cetius, sada Bečke šume) i Štajerske brdovite zemlje - od Panonije. Jugoistočni deo Norika pokrivao je važan strateški put Via Giulia Augusta, povezan sa Ćilibarskim putem, koji je vodio od Dunava preko Lavrijaka – Viruna – Celeje do Akvileje.

Za vreme vladavine Klaudija gradska naselja provincije su dobila status opština. Pod Karakalom je isti status dobio Lavrijak, osnovan krajem 2. ili početkom 3. veka. kao logor za Drugu italijansku legiju oko koje se ubrzo formiralo naselje. Administrativni centar pokrajine bio je Virun. Najznačajniji gradovi Norika bili su Virunum, Teurina, Iuvavum (savremeni Salcburg), Lenzia (savremeni Linc), Lavriak (Lorh), Petovium (savremeni Ptuj) i Ovilava (Vels). Od manjih gradova duž Via Giulia Augusta bili su: Vindobona (savremeni Beč), Boiodurum, Joviacum, Arelape, Namare, Bedaium.

Pored rudarenja metala, stanovnici su se bavili stočarstvom i vađenjem soli iz jezera.

Vojnici iz Norika koji su služili u tokom 2. veka. u panonskim kohortama sebe nazivaju Siscima, Varijancima i Latobićima.

Tokom Dioklecijanovih reformi, provincija je bila podeljena na dve – Norik primorski (između Bečke šume i reke In) i Norik Inland. Centri civilne uprave bili su Ovilava, odnosno Virun. Stvorena je i Norička legija mornara, čiji je zadatak bila odbrana dunavskih prelaza. Nalazio se u gradu Ad pontem Ises na reci Ibs. U Lavrijaku se nalazila rezidencija glavnog komandanta, koji je nosio titulu duk Norikum.

Valentinijan I (364-375) je ojačao sistem utvrđenja na Dunavu, uključujući i Norik, što je omogućilo odbijanje invazije Kvadija 374-375. Međutim, opšta situacija na granicama nastavila je da se pogoršava: narodi koji su prodrli u 4. veku u susednu Reciju, Alemani su do kraja veka stigli do granica reke In, odnosno do same granice Norika, a 395. godine Kvadi, Markomani i Vandali, uništivši Karnunt i Vindobonu, približili su se istočnim granicama. Norika, iako je 396. Stilihon uspeo da obnovi granicu na Dunavu.

Za vreme Velike seobe

Međutim, iako je provincija bila manje-više zaštićena sa severa, pad susednog panonskog limesa, koji su na prelazu iz 4. u 5. vek probili Kvadovi, Alani i Vandali, otvorio je put Noriku sa istoka, gde je bila praktično bespomoćna. Vandali su 401. godine izvršili invaziju na priobalni Norik, uništivši nekoliko gradova, uključujući Laurijak, ali ih je potom proterao Stilihon. Nešto kasnije, Vizigoti Alarika, priznati kao saveznik Rima, dobili su od Stilihona zemlje u Noriku i Iliriji na naseljavanje. Nakon ubistva Stilihona 408. godine, Norik je privremeno zauzeo Alarik, ali je već 409. godine rimski vojskovođa Generid reorganizovao zapadno-ilirsku oblast, u koju je delimično uključen Norik, i ponovo je potčinio Rimu. Zbog stalne varvarske pretnje, administrativni centri su se početkom veka selili u utvrđenije gradove: tako je centar Primorskog Norika postao Lavrijak, a Mediteran, verovatno, Tiburnija.

Godine 430/31 pobunili su se stanovnici Norika, koje je sledeće godine ugušio car Aecije.

Sredinom 5. veka pojačao se pritisak Huna na dunavske provincije. Atila je 451. godine, krećući se u Galiju, prošao kroz obalni Norik, a 452. godine, tokom pohoda na Italiju. Nakon Atiline smrti i poraza Huna od strane koalicije germanskih plemena, Rimljani su sklopili ugovore sa pobednicima i 456. su uspeli da nakratko povrate kontrolu nad delom Norika. Teritorija Primorskog Norika došla je pod uticaj plemena Rug, koji su se u to vreme naselili na srednjem Dunavu u oblasti Donje Austrije. Oko 467. godine Ostrogoti, koji su se naselili u Panoniju, prodrli su u Unutrašnji Norik, odakle su otišli ​​472. godine, usput opsedajući Tiburniju, prestonicu dela Norika koji je ostao pod rimskom vlašću. Pored toga, Unutrašnji Norik je više puta bio žrtva Alemanskih napada iz susedne Recije.

Relativni mir između Rimljana i Germana ostao je do 476. godine. Kada je Odoakar, koji je preuzeo vlast u Italiji, prestao da isplaćuje plate vojnicima noričkog limesa, rimska granična odbrana je potpuno propala i Rugi su zauzeli priobalni Norik, potčinivši lokalno rimsko stanovništvo.

Odoakar, koji je nastojao da svoju državu obezbedi od Rugija, koje je car Zenon podstakao da napadnu Italiju, napravio je pohod na Norik 487. godine i krajem te godine pobedio Rugije u velikoj bici na Dunavu. Kralj Rugijana, Feletaj, je uhvaćen i kasnije pogubljen. Njegov sin Fridrih sa ostacima plemena pobegao je kod Ostrogota da bi potom učestvovao u osvajanju Italije od strane njihovog kralja Teodorika. Drugi pohod Odoakrovih trupa 488. godine završen je evakuacijom romanizovanog stanovništva Norika u Italiju, pošto su se Ostrogoti već približavali granicama nekadašnje provincije.

Krajem 5. veka veći deo zemlje pripadao je Ostrogotima; severozapadni deo, koji je najduže zadržao naziv Norika, zauzeli su Bajovari (Bavarci). Krajem 6. veka u južni Norik su se naselili karentanski Sloveni, dajući naziv Koruškoj; severoistok je bio pod vlašću Avara do početka 9. veka.

Pomeni Norika u slovenskim izvorima

U delu Povest minulih leta (početak 12. veka) u prevodu se pominju izvesni „Norici” kao prvi Sloveni:

„...Posle podele naroda, Simovi sinovi su zauzeli istočne zemlje, a Hamovi južne zemlje, dok su Jafeti zauzeli zapadne i severne zemlje. Iz ovih istih 70 i 2 jezika proizašao je slovenski narod, od Jafetovog plemena – takozvani Norici, koji su Sloveni.”

U originalu Lavrentijeve hronike stoji: „...od plemena Jafetova, Narci, stanovnici Slovenije”.

Spoljašnje veze

• Lauriacum - Enns Arhivirano na sajtu Wayback Machine (24. mart 2013)