Obalska artiljerija

Obalska artiljerija (engl. coast artillery) je vrsta artiljerije namenjena za dejstvo po neprijateljskim i sadejstvo sa vlastitim pomorskim snagama u obalskom području, za vatrena dejstva i podršku u protivdesantnoj odbrani, i za dejstva po neprijateljskim i podršku vlastitih snaga na obali.

Naoružana je oruđima za gađanje brodova, ima jedinice za izviđanje, osmatranje, osvetljavanje i vezu, neophodne za komandovanje i dejstvo. Obalska artiljerija ima i delove protivavionske i zemaljske artiljerije, zaprečna sredstva u vazduhu i na moru, kao plovne jedinice i druga sredstva za dopunu dejstava i zaštitu glavnog naoružanja. Može biti nepokretna, stacionarna (ugrađena u fortifikacijske objekte stalnog tipa) ili pokretna (železnička, samohodna i sa drugom vučom). U nekim državama jedinice obalske artiljerije pripadaju KoV, a u drugim RM.

Istorija

Epoha glatke artiljerije

U 14. i 15. veku

Na evropskim obalama primorske tvrđave i gradovi su već u 14 veku naoružani artiljerijom: Dubrovnik je već 1378. bio naoružan bombardama. Sredinom 15. veka nepokretna obalska artiljerija imala je najteža artiljerijska oruđa: Carigrad se 1453. branio topovima kalibra 64 cm, cevi dužine 5 m, kamenog đuleta težine 360 kg. Slična oruđa postojala su i u italijanskim primorskim gradovima. Po nameni, i ova artiljerija imala je obeležje obalske artiljerije, ali se oruđa nisu razlikovala od opsadne i tvrđavske artiljerije.Oruđa su postavljana u kazamate, ili pozadi grudobrana na bedemima i kulama, a na otvorenoj obali pozadi zemljanog grudobrana. Oruđa velikog kalibra mogla su ispaliti nekoliko zrna na dan, na daljinu oko 400 m. Efikasnost vatre bila je mala.

Od 16. do sredine 19. veka

Razvoj obalske artiljerije napredovao je sa usavršavanjem procesa proizvodnje i centralizacijom državne vlasti u 16. veku. Tehnički se približava brodskoj artiljeriji, a kalibrom je prevazilazi. Balističke osobine artiljerijskih oruđa Španije, Francuske i Rusije u osnovi su jednake. U periodu 1689-1786. upotrebljavani su dugi topovi od 36, 24, 18, 12 i 10 funti (kalibra 17, 15,13.5 i 11 cm), efikasnog dometa 200-400 m (kojima su probijani bokovi broda), i merzeri manje preciznosti, kojima su gađane palube. Krajem 18. veka oruđa dobijaju drveni lafet pokretan oko centralnog stožera, a za elevaciju cevi koristi se kvadrant (uglomer). Udarno dejstvo punog kamenog i gvozdenog đuleta bilo je slabo, pa su upotrebljavana usijana (zapaljiva), vezana (dupla) zrna za lomljenje jarbola i cepanje jedara broda, i karteč protiv posade broda. Iz merzera gađalo se razornim bombama i granatama.

Oko 1830. Francuska uvodi Peksanova obalska oruđa od 80 funti (kalibra 22 cm) sa razornim bombama veoma snažnog dejstva na drvene brodove: ta oruđa ubrzo usvajaju britanska, nemačka i ruska obalska artiljerija. Sredinom 19. veka uveden je gvozdeni lafet sa kočnicom trzanja na trenje i elevacijom 30-45 stepeni, što ubrzava gađanje, a uvedeni su i daljinari (za uzimanje elemenata za gađanje); domet topova povećan je na 3-5 km, ali zbog male verovatnoće pogađanja borba se i dalje vodila na daljinama do 1.000 m, a kartečom na 5-600 m. Merzeri su imali domet 1.2-1.5 km. Kad je obalska artiljerija dobila razorne granate, flota je izbegavala borbu na malim daljinama (do 2.5 km).

Epoha olučne artiljerije

Od sredine od kraja 19. veka

Pojavom oklopljenog ratnog broda 1860, problem probijanja njegovog oklopa rešen je olučnim oruđima kaja su uvedena do 1880, ali i dalje se upotrebljavaju i glatka oruđa. Posle 1880. tehnički razvoj obalskih topova sličan je razvoju topova brodske artiljerije. Zbog uvođenja bočnog oklopa i dalje se razvijaju haubice i merzeri velikog kalibra za gađanje brodskih paluba. Ojačavaju se cevi, usavršavaju zatvarači i municija(duguljaste, razorne i pancirne granate, malodimni barut), uvode se lafeti sa okretanjem od 360 stepeni i brzometna oruđa usavršenih nišanskih sprava. Zbog veće efikasnosti brodske artiljerije, fortifikacije obalske artiljerije grade se od betona i čelika, profil objekata spušta se na nivo zemljišta i kamuflira. Teška i srednja oruđa postavljaju se u kazamate forova, u kupole i topovske kule, otvoreno na bedemima forova iza grudobrana ili parapeta, zaštićena jakim čeličnim štitovima ili na iščezavajućim lafetima.

Literatura

• Nikola Gažević, Vojna enciklopedija (knjiga 6), Vojnoizdavački zavod, Beograd (1973), str.206-210.