Pređi na sadržaj

Ogrtač

S Vikipedije, slobodne enciklopedije
Večernji ogrtač — slika iz lista Costume Parisien iz 1823.

Ogrtač je vrsta odeće koja se nosi preko nekih drugih odevnih delova i ima sličnu ulogu kao kaput. Pored estetske uloge, ogrtač može da zaštiti od kiše, vetra i hladnoće ili može da bude deo uniforme. Iako su najpopularniji bili u periodu između 18. i 20. veka, prve vrste ogrtača, tada poznate pod nazivom himation, pravljene su još u Antičkoj Grčkoj, u 8. veku p. n. e.[1] U Antičkom Rimu se nakon toga po uzoru na grčki himation koristio sličan odevni predmet koji se nazivao palijum.[2] Iz njega su se razvile popularne rimske toge.[3]

Pričvršćuje se u predelu vrata ili na ramenima pomoću broša, koji se naziva fibula. Dužina ogrtača varira, kraći su do kuka, a duži se često vuku po zemlji. Mogu imati kapuljaču, a neki čak i prednji deo, mada je to veoma retko. Može da bude deo uniforme.[4] Ogrtači su se nosili i nose se u bezbrojnim društvima. Vremenom su dizajni ogrtača promenjeni kako bi odgovarali modi i dostupnom tekstilu.[5]

Etimologija[uredi | uredi izvor]

Engleska reč cloak dolazi od starosevernofrancuskog cloque (starofrancuski cloche, cloke) što znači „putnički ogrtač“, od srednjovekovnog latinskog clocca „putnički ogrtač“, doslovno „zvono“, tako nazvanog po obliku zvona odeće. Tako je reč povezana sa rečju clock.[6]

Istorija[uredi | uredi izvor]

Poznato je da su stari Grci i Rimljani nosili ogrtače. Grčki ljudi i žene su nosili himation, od arhaičnog do helenističkog perioda (oko 750-30. p. n. e.).[7] Rimljani su kasnije nosili ogrtač u grčkom stilu, palijum. Palijum je bio četvorougao, u obliku kvadrata,[8] i počivao je na ramenima, za razliku od himationa.

Rimljani Republike nosili su togu kao formalni prikaz svog državljanstva. Ona je bila uskraćena strancima[9] i nosili su je magistrati u svim prilikama kao službeni bedž. Za togu se tvrdilo da potiče od Nume Pompilija, drugog kralja Rima.[10]

Moćni plemići i elitni ratnici Astečkog carstva nosili su tilmatli; mezoamerički ogrtač/plašt koji se koristi kao simbol njihovog višeg statusa. Platno i odeća su bili od najveće važnosti za Asteke. Složeniji i šareniji tilmatliji bili su strogo rezervisani za elitne visoke sveštenike, careve, orlovske ratnike kao i jagurske vitezove.[11]

Operski plašt[uredi | uredi izvor]

Glavni članak: Operski plašt

U večernjoj odeći u zapadnim zemljama, dame i gospoda često koriste ogrtač kao modni izraz, ili da zaštite fine tkanine večernje odeće od vremenskih nepogoda, posebno tamo gde bi kaput zgnječio ili sakrio odeću. Operski ogrtači se izrađuju od kvalitetnih materijala kao što su vuna ili kašmir, somot i saten.

Dame mogu da nose dug (preko ramena ili do članaka) ogrtač koji se obično naziva ogrtač, ili ogrtač pune dužine. Gospoda nose ogrtač do gležnja ili pune dužine. Svečani ogrtači često imaju skupe obojene podstave i ukrase kao što su svila, saten, somot i krzno.

Termin je bio naslov operske komedije iz 1942. godine.[12]

U književnosti i umetnosti[uredi | uredi izvor]

Astečki car Montezuma II nosi tilmatli.
Par koji se krije ispod istog ogrtača, fragment starogrčke crvenofiguralne čaše, oko 525–500. p. n. e., pronađeno u Atini. Muzej Luvr, Pariz.

Prema verziji Biblije kralja Džejmsa, Matej je zapisao da je Isus iz Galileje rekao u Mateju 5:40: „I ako neko hoće da te tuži i oduzme tvoju kaput, daj mu i tvoj ogrtač.“ Verzija Biblije kralja Džejmsa ima reči zabeležene malo drugačije u Luki 6:29: „...i ko ti skine ogrtač, ne zabranjuj da uzme i kaput tvoj.“

Plaštevi su osnovna odeća u žanru fantastike zbog popularnosti srednjovekovnog okruženja, iako fantazijski ogrtači obično više podsećaju na ogrtače iz 18. ili 19. veka nego na srednjevekovne. Takođe se obično povezuju sa vešticama, čarobnjacima i vampirima; najpoznatija scenska verzija Drakule, koja je prvi put učinila glumca Belu Lugosija istaknutim, predstavljala ga je kako nosi ogrtač tako da je njegov izlazak kroz vrata skriven na sceni mogao izgledati iznenadan. Kada je Lugosi ponovio svoju ulogu Drakule u filmskoj verziji predstave Univerzal studija iz 1931. godine, zadržao je ogrtač kao deo svoje odeće, što je ostavilo tako snažan utisak da su ogrtači počeli da se izjednačavaju sa grofom Drakulom u skoro svim neistorijskim medijskim prikazima o njemu.

Fantazijski ogrtači su često magični. Na primer, mogu dati osobi koja ga nosi nevidljivost kao u seriji Hari Poter Dž. K. Rouling. Sličnu vrstu odeće nose članovi Društva Prstenova u Gospodaru prstenova Dž. R. R. Tolkina, iako umesto da daju potpunu nevidljivost, ogrtači vilenjaka jednostavno izgledaju kao da se menjaju između bilo koje prirodne boje (npr. zelena, siva, braon) kako bi se pomoglo korisniku da se stopi sa svojom okolinom. U pričama Marvelovih stripova i u Marvelovom filmskom univerzumu, čarobnjak Doktor Strejndž je povezan sa magičnim plaštom levitacije, koji ne samo da omogućava svom nosiocu da levitira, već ima i druge mistične sposobnosti. Doktor Strejndž ga takođe koristi kao oružje. Alternativno, ogrtači u fantaziji mogu poništiti magične projektile, kao „ogrtač magijskog otpora” u NetHaku.

Metafora[uredi | uredi izvor]

Metaforičko značenje ogrtača je nevidljivost, zbog čega se često koristi u naučnofantastičnim knjigama i filmovima. Na primer, u filmskom serijalu Zvezdane staze postoje ogrtački uređaji koji omogućuju da osobe ili celi svemirski brodovi budu privremeno nevidljivi. A real device, albeit of limited capability, was demonstrated in 2006.[13] U franšizi knjiga i filmova o Hariju Poteru, ogrtač nevidljivosti je jedna od tri relikvije Smrti. U filmskom serijalu Gospodar prstenova, Lejdi Galadrijela je napravila vilenjačke ogrtače za svih devet članova Družine prstena. Ti ogrtači su menjali boje sa okruženjem i tako pomagali da prođu neopaženo na putu do Uklete planine. Ogrtači se dovode u asocijaciju i sa vampirima, vešticama i čarobnjacima. Najpoznatiji po takvoj ulozi je Bela Lugosi, koji je tumačio grofa Drakulu u istoimenom filmu iz 1931. Pošto drže osobu skrivenom i skrivaju oružje, fraza plašt i bodež je počela da se odnosi na špijunažu[14] i tajne zločine: sugeriše ubistvo iz skrivenih izvora. Priče o „ogrtaču i bodežu“ su stoga misteriozne, detektivske i kriminalisitčke priče. Duo osvetnika Marvelovih stripova Plašt i bodež[15] je referenca na ovo.

Vidi još[uredi | uredi izvor]

Reference[uredi | uredi izvor]

  1. ^ „Himation - clothing”. 
  2. ^ Tertulijan, De Pallio, I
  3. ^ Gaj Svetonije Trankvil, Divus Claudius, XV
  4. ^ Morris, Bernadine (31. 3. 1981). „Italian fashion's success: a fresh point of view”. The New York Times. „a simple wrap .. extra layer of protection from the elements” 
  5. ^ Liebenson, Bess (24. 2. 1991). „Changing Shapes of Clothes: Little for Men, Lots for Women”. The New York Times. 
  6. ^ „cloak - Origin and meaning of cloak by Online Etymology Dictionary”. www.etymonline.com. 
  7. ^ „Himation - clothing”. 
  8. ^ Tertullian, De Pallio, I
  9. ^ Suetonius, Divus Claudius, XV
  10. ^ William Smith, LLD; William Wayte; G. E. Marindin, ur. (1890). „Toga”. A Dictionary of Greek and Roman Antiquities. London: John Murray. 
  11. ^ „Ancient Aztec clothing”. www.aztec-history.com. Pristupljeno 18. 4. 2021. 
  12. ^ Downes, Olin (4. 11. 1942). „Double Bill Given by the New Opera: Damrosch's 'The Opera Cloak' Offered as Part of Program at Broadway Theatre”. The New York Times. str. 26. „Damrosch's operatic comedy, "The Opera Cloak"” 
  13. ^ Schwartz, John (20. 10. 2006). „Scientists Take Step Toward Invisibility”. The New York Times. 
  14. ^ Taubman, Philip (19. 5. 1996). „Cloak and Dagger”. The New York Times. 
  15. ^ „Cloak & Dagger”. The New York Times. 6. 6. 2018. „... the comics company's .. live-action series” 

Literatura[uredi | uredi izvor]

Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]

Ogrtač na Vikimedijinoj ostavi.
Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Огртач&oldid=27676451”