Odbor gospođa „Kneginja Ljubica”

Odbor gospođa „Kneginja Ljubica”
Osnivač	Mileva Vulović
Datum osnivanja	1899.
Datum gašenja	1942.
Tip	Humanitarna organizacija
Metod delovanja	humanitarni, nacionalni i prosvetni
Lokacija	Kneževina Srbija
Sedište	Beograd
Službeni jezici	srpski

Odbor gospođa „Kneginja Ljubica” je bilo patriotsko i humanitarno društvo, osnovano 30. januara 1899. godine, sa osnovnim zadatkom da putem dobrovoljnih priloga pomažu srpske crkve u Staroj Srbiji i Makedoniji.

Osnivači društva

Društvo je osnovala Mileva Vulović zajedno sa Dafinom Protić, Milevom Konstantinović, Katarinom Spasić, Jelenom Stokić, Darinkom Lešjanin, Savkom Panić i Danicom Solarević. Na prvom sastanku je konstituisan odbor, utvrđena su pravila rada i izabrane su predsednica Društva, potpredsednica, blagajnice i delovođe. Za prvu predsednicu je izabrana Mileva Milka Vulović, a za potpredsednicu Dafina Protić. Dve blagajnice su bile Katarina Spasić i Vasilija Tešić, a delovođe Katarina Holec i Katarina Protić. Po osnivanju formirali su se pododbori po Srbiji.

Početne aktivnosti Društva

Vrlo brzo po osnivanju Društvo je steklo veliki broj uglednih članova, dobrotvora, a sredstva su stizala i kao zaveštanja i legati. Tim sredstvima Društvo je u prvim godinama pomagalo crkve i manastire u Skopskoj, Raško-prizrenskoj i Debarsko-veleškoj eparhiji, crkvu u Solunu, srpsku ćeliju u Hilandaru, srpsku pravoslavnu crkvu u Dubrovniku, manastir Krušedol i druge. Prikupile su i poslale 75 vrsta različitih predmeta, knjiga i crkvenih bogoslužbenih predmeta. Ukupan broj ovih darova je prelazio 2000 pojedinačnih poklona od čega su šest (do 1925) bila zvona za crkve. Nabavile su crkvena zvona za hramove u Gornoču, Dubokom Potoku, Ferizoviću, Budisavce i manastire - Sv. Prohor Pčinjski i Gračanicu. Njihovom zaslugom su "Arnauti preneli zvono za Gračanicu, koje je prvi put zazvonilo posle 500 godina."

Odbor je od 1910. godine počeo izdavati "Kalendar Srpska crkva", sa religiozno-moralnom sadržinom i podacima o običajima i životu Srba u Staroj Srbiji, Makedoniji i Bosni i Hercegovini.

Često su priređivale dobrotvorne koncerte duhovne muzike na kojima su prikupljani dobrovoljni prilozi. Od 1911. godine Društvo je ustanovilo prodaju „Kosovskog božura” o Vidovdanu. Ovu prodaju kao trajnu manifestaciju odobrilo je Ministarstvo prosvete, a prvi božur kupio je kralj Petar II Karađorđević.

Formiranje Narodnog ženskog saveza

Članice Društva su se borile i na drugim poljima. Na inicijativu Savke Subotić, koja je bila i predsednica Odbora gospođica „Kneginja Ljubica“ i predsednica Kola srpskih sestara do 1905. godine, došlo je do formiranja Narodnog ženskog saveza 1906. godine. Ovaj savez su osnovali Beogradsko žensko društvo, kao najstarije, Odbor gospođa „Kneginja Ljubica”, Kolo srpskih sestara i Materinsko udruženje, a ubrzo su im se priključila i druga ženska društva. Učestvovale su i na međunarodnim konferencijama ženskih asocijacija i udruženja i aktivno se borile za ženska prava.

Rad u vreme ratova

U vreme Balkanskih ratova 1912–1913. godine, sva ženska društva Kraljevine Srbije su aktivno učestvovala u sanitetskim službama. Beogradsko žensko društvo i Kolo srpskih sestara su osnovali svoje rezervne bolnice koje su radile u Beogradu, a članice iz unutrašnjosti su bile angažovane u drugim rezervnim bolnicama. Članice Odbora gospođa „Kneginja Ljubica“ su se takođe posle završenih bolničkih kurseva uključivale u rad vojnih i civilnih bolnica. Bilo je među članicama društva i lekarki koje su tokom ratova preuzele upravljanje rezervnim bolnicama, jer su sve lekari bili mobilisani. Osim u negovanju ranjenika članice Društva su prikupljale, šile i prosleđivale Crvenom krstu i bolnicama preobuku i rublje za ranjenike, sanitetski materijal, posteljinu. Šile su i ratne zastave koje su slale dobrovoljcima kao svoj dar. Osim ovih potrepština prikupljale su i knjige koje su slate u bolnice kako bi osoblje čitalo ranjenicima. Mnoge članice Društva su ovu dužnost preuzele na sebe. Nastavile su da i tokom rata prikupljaju novčana sredstva prodajom „Kosovskog božura” koji je ustanovljen 1911. godine.

Po izbijanju Prvog svetskog rata uprava Društva se seli za Niš, odakle nastavlja rad, prikupljanje sredstava, održavanje humanitarnih koncerata, a njeni članovi se pridružuju ratnim bolnicama kao bolničarke.

Posleratno vreme

Po završetku rata, Društvo svoj društveni rad proširuje na kulturnoprosvetno i nacionalno polje, tako da su se preko pododbora održavala predavanja po selima, organizovali kursevi, ali se i kroz humanitarni rad vodila briga o deci siročadima, hranili siromašni, uz stalno traženje mogućnosti da se prikupi što više sredstava. Uz pomoć koju su pružali, Društvo je periodično održavalo Skupštine i podnosilo izveštaje o urađenom, kao i finansijske izveštaje.

Članice društva su za svoj rad dobile mnoga priznanja. Milka Vulović je 28. februara 1921. odlikovana ordenom Svetog Save trećeg reda. Društvo je 1937. godine nagrađeno iz Fonda Blaženopočivšeg Kralja Aleksandra II Ujedinitelja sa 10.000 dinara.

Tokom Drugog svetskog rata rad Društva je bio zabranjen, a posle rata je ugašeno, a imovina konfiskovana. Zahvaljujući trudu poslednje predsednice Dobrile Glavinić, arhivska građa Društva se danas čuva u Istorijskom arhivu Beograda i dragocen je izvor za proučavanje društvene istorije Srbije krajem 19. i u prvoj polovini 20. veka.

Veliki dobrotvori Društva

• Savka Panić, kćerka trgovca Laze Milosavljevića i supruga dr Milojka Panića, profesora Vojne akademije. Sav

imetak je ostavila za kulturne i humane ciljeve raznim društvima kao što su Beogradsko žensko društvo, Materinsko udruženje i druga.

• Draga Đorić, ostavila 1903. godine Društvu jednu trećinu svoje imovine.
• Nikola Spasić, trgovac, predsednik Berze i član Upravnog odbora Narodne banke, a posle smrti Društvo je pomagala Zadužbina Nikole Spasića.

Zadužbine Društva

• Prva zadužbina Društva je spomen crkva posvećena Sv. Arhanđelu Mihajlu, u Štimlju, podignuta u periodu 1913—1914. godina, po završetku Balkanskih ratova. Projekat je kao poklon izradila prva srpkinja arhitekta Jelisaveta Načić i opremljena poklonima darodavaca. Među njima treba istaći Poleksiju Todorović, suprugu slikara Steve Todorovića, koja je naslikala i poklonila ikonu Majke Angeline. Ikone SvetogSave i Stefana Nemanje naslikao je i darovao Uroš Predić. Skupoceno Evanđelje je poklonila Naka Spasić. Crkva posvećena "osvetnicima kosovskim" postradala je od strane (pravoslavaca) Bugara, tokom Prvog svetskog rata. Posle njene opravke i osvećenja na Vidovdan 1923. godine, na istom zemljištu je udaren kamen temeljac za izgradnju Doma Milosrđa. Pri njemu je Odbor septembra 1924. godine otvorio "Đačko sklonište" za siromašnu decu, u kojem se izdržavalo veliki broj dece, đaka osnovne škole sa Kosova, ali i ostalih krajeva. Od 1925. društvo je ustupilo prostorije u Domu Milosrđa za osnovnu i domaćičku školu, koja je radila kao kosovska domaćička škola Društva „Kneginja Ljubica” i Zadužbine Nikole Spasića.
• Drugu zadužbinu Društvo je u Deligradu podiglo crkvu sa spomen kosturnicom srpskim junacima iz Prvog srpskog ustanka i srpskim i ruskim vojnicima palim u Srpsko-turskim ratovima 1876–78. godine. Crkva je posvećena svetim arhangelima Mihailu i Gavrilu. Plan za izgradnju crkve izradio je besplatno arhitekta Momir Korunović, prema planu crkve u Štimlju. Temelji hrama su svečano osveštani na Krstovdan 1930. godine. Jedan od ktitora bio je i kralj Aleksandar I Karađorđević koji je poklonio zvono i ikonostas. Crkva je završena i osvećena 12. maja 1935. godine.
• Društvo je podiglo i svoj Dom u Beogradu. Gradnja je trajala tokom 1931 i 1932. godine i građen je prema planovima inž. Aleksandra Dragićevića. Nalazio se u Katanićevoj ulici, ali je teško oštećen tokom bombardovanja u Drugom svetskom ratu.

Vidi još

• Mileva Vulović