Odnosi Jugoslavije i Sjedinjenih Američkih Država
 | |
 Jugoslavija |
 Sjedinjene Države |
|---|---|
 Jugoslavija |
Sjedinjene Države |
|---|---|
Odnosi Sjedinjenih Država i Jugoslavije bili su istorijski spoljnopolitički odnosi Sjedinjenih Država sa Kraljevinom Jugoslavijom (1918–1941) i Socijalističkom Federativnom Republikom Jugoslavijom (1945–1992). Tokom postojanja SFRJ odnosi su oscilirali od međusobnog neznanja, antagonizma do bliske saradnje i značajnog direktnog američkog angažmana. Sjedinjene Države su u Jugoslaviji predstavljale ambasada u Beogradu i generalni konzulat u Zagrebu.
Istorijat
[uredi | uredi izvor]Kraljevina Srbija
[uredi | uredi izvor]Sjedinjene Američke Države su priznale Kraljevinu Srbiju kao suverenu naciju 14. oktobra 1881. potpisivanjem konzularnih i trgovačkih ugovora.[1] Generalni konzul SAD Judžin Šajler predao je 10. novembra 1882. svoje akreditive vladi Srbije. U to vreme je osnovana Američka misija u Beogradu, iako je Šajler boravio u Atini. Američki i srpski zvaničnici su prvi put pokušali da uspostave diplomatske odnose 1867. godine, ali su Sjedinjene Države zvanično priznale Kraljevinu Srbiju tek 1881. godine, tri godine nakon što je zemlja stekla nezavisnost od Otomanskog carstva.
14. oktobra 1881. obe zemlje su potpisale dva ugovora. Prvi je Ugovor o privrednim odnosima za olakšavanje i razvoj komercijalnih odnosa između dve zemlje koji su potpisali otpravnik poslova i generalni konzul SAD u Bukureštu Judžin Šajler i srpski ministar spoljnih poslova Čedomilj Mijatović. Drugi ugovor je bila Konvencija o pravima, privilegijama i imunitetima konzularnih službenika. Ovaj sporazum je definisao i regulisao prava, imunitete i privilegije konzularnih službenika svake države. 25. oktobra 1901. SAD i Kraljevina Srbija potpisale su u Beogradu Ugovor o ekstradiciji. Ugovor je promovisao pravdu i potvrdio prijateljske odnose između dva naroda, a o njemu su pregovarali američki ministar Čarls Spenser Frensis i srpski ministar spoljnih poslova Mišel Vuic.[1]
Međuratni period
[uredi | uredi izvor]Kraljevina Jugoslavija je nastala nakon Prvog svetskog rata pod uticajem ideja o samoopredeljenju iz četrnaest tačaka administracije Vudroa Vilsona. SAD su bile prva država koja je diplomatski priznala Jugoslaviju.[2]
Drugog svetskog rata
[uredi | uredi izvor]Tokom Drugog svetskog rata u Jugoslaviji, Sjedinjene Države su u početku podržavale rojalističku jugoslovensku vladu u egzilu. Kada su nacisti u proleće 1941. napali Jugoslaviju, SAD su u prvim godinama rata odlučno podržale četnike. Ovo se, međutim, promenilo kada su britanski izvori prepoznali jugoslovenske partizane kao jedini značajan pokret otpora koji će postati najefikasniji pokret otpora protiv Osovine tokom rata.
Početne posleratne godine
[uredi | uredi izvor]U početnom periodu posle rata odnosi između dve zemlje su bili loši, a Jugoslavija se doživljavala kao najbliži sovjetski saveznik i zemlja u kojoj je Komunistička partija došla na vlast bez značajnije sovjetske podrške.[3] Ova faza je trajala u kratkom periodu nakon završetka Drugog svetskog rata 1945. i pre početka Hladnog rata 1947. godine. Ovaj period karakteriše sovjetska pomirljiva diplomatija prema Zapadu i mnogo ratobornija jugoslovenska spoljna politika uključena u pitanja poput kao Slobodna teritorija Trsta i Grčki građanski rat. Odnosi su dodatno zategnuti kada su dva teretna aviona USAF C-47 Skajtrejn oborena iznad Jugoslavije u periodu od dve nedelje.[4] U to vreme, odnosima sa Sjedinjenim Državama dat je manji prioritet u odnosu na odnose zemlje sa Ujedinjenim Kraljevstvom.[5]
Odnosi posle 1948.
[uredi | uredi izvor].JPG)
|
|
|
| Nikson i Tito u Beogradu 1970. |
Tito i Nikson, prijem u Beloj kući 1971. |
Tito i Karter u Beloj kući 1978. |
Raskol Tito-Staljin 1948. predstavljao je glavnu prekretnicu u odnosima Sjedinjenih Država i nove socijalističke republike. Jugoslavija je prvi put zatražila pomoć od Sjedinjenih Država u leto 1948. Trumanova administracija je odlučila da pruži značajnu pomoć, zajmove i vojnu pomoć Jugoslaviji uprkos nekim zabrinutostima izazvanim ranijim odnosima.[6] Omar Bredli je takođe bio izraziti pristalica pružanja pomoći i poboljšanja odnosa sa Jugoslavijom, navodeći u obraćanju Kongresu 30. novembra 1950. da „Kao prvo, ako bismo mogli da ih izvedemo iz neprijateljskog logora i učinimo neutralnim, da Ako možete da ih naterate da deluju kao pretnja, to je drugi korak, ako možete da ih naterate da aktivno učestvuju na vašoj strani, to je još jedan korak, a onda, naravno, ako ste imali obavezu. gde su njihovi napori integrisani sa našim naporima u odbrani, to bi ipak bio dalji korak." Ovo je označilo početak američke vojne pomoći Jugoslaviji u cilju suprotstavljanja sovjetskim ambicijama u regionu, što je dovelo do većih aktivnosti u odnosima Sjedinjenih Država i Jugoslavije.[7] Josip Broz Tito je dobio podršku SAD u uspešnoj nameri Jugoslavije 1949. za mesto u Savetu bezbednosti Ujedinjenih nacija, protiv sovjetske opozicije. Godine 1949. SAD su davale zajmove Jugoslaviji, a 1950. krediti su povećani i praćeni velikim grantovima i vojnom pomoći. Dana 29. novembra 1950, na jugoslovenski Dan Republike, predsednik Hari Truman je zatražio od Kongresa da podrži Jugoslovenski zakon o hitnoj pomoći.[8] Iako su Jugosloveni u početku izbegavali da traže vojnu pomoć verujući da će to biti izgovor za sovjetsku invaziju, do 1951. godine jugoslovenske vlasti su se uverile da je sovjetski napad neizbežan i da je Jugoslavija uključena u program uzajamne odbrambene pomoći. Sjedinjene Države su prepoznale strateški značaj nezavisne i uspešne socijalističke Jugoslavije kao subverzivnog modela za druge države koje su bile deo istočnog bloka.
Jugoslovenska diplomatija se uspešno nosila sa pomeranjem fokusa američke politike sa Kenedijevog „Velikog dizajna“, Džonsonovog poziva „izgradnja mostova“, Niksonove lične diplomatije, do Karterovog fokusa na ljudska prava.[9] Jugoslavija je vodila veoma nezavisnu spoljnu politiku i zadržala vođstvo u međunarodnom Pokretu nesvrstanih koji je stvorio konkurentsku ideologiju i osporio dve supersile.[9]
Jugoslovenska kriza, raspad i ratovi
[uredi | uredi izvor]![[ikona]](http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1c/Wiki_letter_w_cropped.svg/20px-Wiki_letter_w_cropped.svg.png){kind=small} | Ovaj odeljak bi trebalo proširiti. Možete pomoći dodavanjem sadržaja. |
Vidi još
[uredi | uredi izvor]Reference
[uredi | uredi izvor]- ^ a b „A Guide to the United States' History of Recognition, Diplomatic, and Consular Relations, by Country, since 1776: Kingdom of Serbia/Yugoslavia”. United States Department of State. Pristupljeno 6. 11. 2022.
- ^ Steiner, Zara (2005). The lights that failed : European international history, 1919-1933. Oxford: Oxford University Press. ISBN 978-0-19-151881-2. OCLC 86068902.
- ^ Pierre Maurer (1985). „United Statesyugoslav Relations: A Marriage of Convenience”. Studia Diplomatica. Egmont Institute. 38 (4): 429—451. JSTOR 44835732. Pristupljeno 4. 12. 2020.
- ^ „Cold War Shootdowns”. Pristupljeno 2. 5. 2016.
- ^ Đukanović, Dragan; Dašić, Marko (2020). „Effects of the Ideas of the October Revolution in Russia on the Foreign Policy of Yugoslavia in the Period 1945–1947”. Journal of Balkan & Near Eastern Studies. 22 (2): 259—274. S2CID 150248137. doi:10.1080/19448953.2018.1556449.
- ^ HENRY W. BRANDS JR. (1987). „Redefining the Cold War: American Policy toward Yugoslavia, 1948–60”. Diplomatic History. Oxford University Press. 11 (1): 41—53. JSTOR 24911740. Pristupljeno 4. 12. 2020.
- ^ Brands, Henry (1987). „Redefining the Cold War: American Policy toward Yugoslavia, 1948–60”. Diplomatic History. 11 (1): 41—53. JSTOR 24911740. doi:10.1111/j.1467-7709.1987.tb00003.x.
- ^ William Zimmerman (1987). Open Borders, Nonalignment, and the Political Evolution of Yugoslavia. Princeton University Press. str. 23. ISBN 0-691-07730-4.
- ^ a b Josip Mocnik (2008). „United States-Yugoslav Relations, 1961-80: The Twilight of Tito's Era and the Role of Ambassadorial Diplomacy in the Making of America's Yugoslav Policy”. History Ph.D. Dissertations. Bowling Green State University. Pristupljeno 4. 12. 2020.