Oluja sa grmljavinom
Oluja sa grmljavinom ili grmljavinska oluja je vrsta oluje i poremećaj u atmosferi, praćen jakim pljuskovima sa grmljavinom[1] i olujnim vetrom, a ponekad i gradom.[2] Najčešće nastaje tokom leta kada se sudaraju topao i hladan vazduh i tada formiraju olujne, tamne oblake kumulonimbuse. Relativno slabe oluje se ponekad nazivaju grmljavinom.[3] Grmljavina se javlja u vrsti oblaka poznatom kao kumulonimbus.[4] Obično su praćeni jakim vetrovima[2] i često proizvode jaku kišu,[2] a ponekad i sneg, susnežicu ili grad,[2] ali neke oluje sa grmljavinom proizvode malo padavina ili ih uopšte nema. Oluje sa grmljavinom mogu se poravnati u niz ili postati kišna traka, poznata i kao olujna linija. Jake ili teške oluje sa grmljavinom uključuju neke od najopasnijih vremenskih pojava, uključujući veliki grad, jak vetar i tornada. Neke od najupornijih oluja sa grmljavinom, poznate kao superćelije, rotiraju kao i cikloni. Dok se većina grmljavinskih oluja kreće sa srednjim strujanjem vetra kroz sloj troposfere koji zauzimaju, vertikalno smicanje vetra ponekad uzrokuje odstupanje u njihovom toku pod pravim uglom u odnosu na smer smicanja vetra.
Grmljavinske oluje nastaju usled brzog kretanja toplog, vlažnog vazduha nagore, ponekad duž prednjeg dela.[5] Međutim, potrebna je neka vrsta forsiranja oblaka, bilo da se radi o frontalnom, kratkotalasnom koritu ili drugom sistemu da bi vazduh brzo ubrzao nagore. Kako se topli, vlažni vazduh kreće prema gore, hladi se, kondenzuje,[5] i formira kumulonimbusni oblak koji može doseći visine od preko 20 km (12 mi). Kako vazduh u porastu dostiže temperaturu tačke rose, vodena para se kondenzuje u kapljice vode ili led, lokalno smanjujući pritisak unutar grmljavinske ćelije. Sve padavine padaju na velike udaljenosti kroz oblake prema površini Zemlje. Kako kapljice padaju, sudaraju se sa drugim kapljicama i postaju veće. Kapljice koje padaju stvaraju silaznu struju dok sa sobom vuku hladan vazduh, a ovaj hladan vazduh se širi po površini Zemlje, povremeno izazivajući jak vetar koji je obično povezan sa grmljavinom.
Oluje se mogu formirati i razvijati na bilo kojoj geografskoj lokaciji, ali najčešće su unutar srednje geografske širine, gde se topli, vlažni vazduh sa tropskih širina sudara sa hladnijim vazduhom sa polarnih širina.[6] Oluje su odgovorne za razvoj i formiranje mnogih žestokih vremenskih pojava. Grmljavinske oluje i pojave koje se dešavaju zajedno sa njima predstavljaju veliku opasnost. Štete nastale usled oluja sa grmljavinom uglavnom nanose jaki vetrovi, velike tuče i poplave izazvane obilnim padavinama. Jače ćelije sa grmljavinom mogu proizvesti tornada i trombe.
Postoje tri vrste oluja sa grmljavinom: jednoćelijske, višećelijske i superćelijske.[7] Superćelijske oluje su najjače i najteže.[7] Mezoskalni konvektivni sistemi formirani povoljnim vertikalnim smicanjem vetra u tropima i subtropima mogu biti odgovorni za razvoj uragana. Suve oluje sa grmljavinom, bez padavina, mogu izazvati izbijanje požara usled toplote koja nastaje od gromova koji ih prati. Za proučavanje oluja koristi se nekoliko sredstava: meteorološki radar, meteorološke stanice i video fotografija. Prošle civilizacije držale su različite mitove o grmljavinskim olujama i njihovom razvoju još u 18. veku. Izvan Zemljine atmosfere, oluje su primećene i na planetama Jupiter, Saturn, Neptun i, verovatno, Venera.
Životni ciklus
[uredi | uredi izvor]
Topli vazduh ima manju gustinu od hladnog vazduha, te se topliji vazduh podiže nagore i hladniji vazduh se taloži na dnu[8] (ovaj efekat se može videti sa balonom sa toplim vazduhom).[9] Oblaci se formiraju kao relativno topliji vazduh koji nosi vlagu i izdiže se u hladnijem vazduhu. Vlažan vazduh se diže i, dok to čini, hladi se i deo vodene pare u tom vazduhu se kondenzuje.[10] Kada se vlaga kondenzuje, ona oslobađa energiju poznatu kao latentna toplota kondenzacije, koja omogućava da se vazdušni paket u vazduhu hladi manje od hladnijeg okolnog vazduha[11] nastavljajući uzdizanje oblaka. Ako postoji dovoljno nestabilnosti u atmosferi, ovaj proces će se nastaviti dovoljno dugo da se kumulonimbusni oblaci formiraju i proizvode munje i grmljavinu. Meteorološki indeksi, kao što je konvektivna raspoloživa potencijalna energija (CAPE) i indeks podizanja, mogu se koristiti za pomoć pri određivanju potencijalnog vertikalnog razvoja oblaka prema gore.[12] Generalno, oluje zahtevaju tri uslova za formiranje:
- Vlaga
- Nestabilna vazdušna masa
- Sila podizanja (toplota)
Sve oluje, bez obzira na vrstu, prolaze kroz tri faze: razvojnu fazu, zrelu fazu i fazu disipacije.[13][14] Prosečna oluja sa grmljavinom ima prečnik od 24 km (15 mi). U zavisnosti od uslova prisutnih u atmosferi, svaka od ove tri faze traje u proseku 30 minuta.[15]
Reference
[uredi | uredi izvor]- ^ „Weather Glossary – T”. National Weather Service. 21. 4. 2005. Pristupljeno 23. 8. 2006.
- ^ a b v g „thunderstorm | Definition, Types, Structure, & Facts”. Encyclopedia Britannica (na jeziku: engleski). Pristupljeno 14. 1. 2021.
- ^ „NWS JetStream”. National Weather Service. Pristupljeno 26. 1. 2019.
- ^ „Cumulonimbus clouds”. Met Office (na jeziku: engleski). Pristupljeno 14. 1. 2021.
- ^ a b „Thunderstorms | UCAR Center for Science Education”. scied.ucar.edu. Pristupljeno 14. 1. 2021.
- ^ National Severe Storms Laboratory. „SEVERE WEATHER 101 / Thunderstorm Basics”. SEVERE WEATHER 101. National Oceanic and Atmospheric Administration. Pristupljeno 2. 1. 2020.
- ^ a b „Thunderstorms and Tornadoes”. www.ux1.eiu.edu. Pristupljeno 14. 1. 2021.
- ^ Albert Irvin Frye (1913). Civil engineers' pocket book: a reference-book for engineers, contractors. D. Van Nostrand Company. str. 462. Pristupljeno 31. 8. 2009.
- ^ Yikne Deng (2005). Ancient Chinese Inventions. Chinese International Press. str. 112—13. ISBN 978-7-5085-0837-5. Pristupljeno 18. 6. 2009.
- ^ FMI (2007). „Fog And Stratus – Meteorological Physical Background”. Zentralanstalt für Meteorologie und Geodynamik. Pristupljeno 7. 2. 2009.
- ^ Chris C. Mooney (2007). Storm world: hurricanes, politics, and the battle over global warming
. Houghton Mifflin Harcourt. str. 20. ISBN 978-0-15-101287-9. Pristupljeno 31. 8. 2009.
- ^ David O. Blanchard (septembar 1998). „Assessing the Vertical Distribution of Convective Available Potential Energy”. Weather and Forecasting. American Meteorological Society. 13 (3): 870—7. Bibcode:1998WtFor..13..870B. S2CID 124375544. doi:10.1175/1520-0434(1998)013<0870:ATVDOC>2.0.CO;2.
- ^ „Thunderstorm Basics”. NOAA National Severe Storms Laboratory (na jeziku: engleski). Pristupljeno 14. 1. 2021.
- ^ Michael H. Mogil (2007). Extreme Weather. New York: Black Dog & Leventhal Publisher. str. 210–211. ISBN 978-1-57912-743-5.
- ^ National Severe Storms Laboratory (15. 10. 2006). „A Severe Weather Primer: Questions and Answers about Thunderstorms”. National Oceanic and Atmospheric Administration. Arhivirano iz originala 25. 8. 2009. g. Pristupljeno 1. 9. 2009.
Literatura
[uredi | uredi izvor]- Burgess, D. W., R. J. Donaldson Jr., and P. R. Desrochers, 1993: Tornado detection and warning by radar. The Tornado: Its Structure, Dynamics, Prediction, and Hazards, Geophys. Monogr., No. 79, American Geophysical Union, 203–221.
- Corfidi, S. F., 1998: Forecasting MCS mode and motion. Preprints 19th Conf. on Severe Local Storms, American Meteorological Society, Minneapolis, Minnesota, pp. 626–629.
- Davies J. M. (2004). „Estimations of CIN and LFC associated with tornadic and nontornadic supercells”. Weather Forecast. 19 (4): 714—726. Bibcode:2004WtFor..19..714D. doi:10.1175/1520-0434(2004)019<0714:eocala>2.0.co;2
. - Davies, J. M., and R. H. Johns, 1993: Some wind and instability parameters associated with strong and violent tornadoes. Part I: Helicity and mean shear magnitudes. The Tornado: Its Structure, Dynamics, Prediction, and Hazards (C. Church et al., Eds.), Geophysical Monograph 79, American Geophysical Union, 573–582.
- David, C. L. 1973: An objective of estimating the probability of severe thunderstorms. Preprint Eight conference of Severe Local Storms. Denver, Colorado, American Meteorological Society, 223–225.
- Doswell C.A., III , Baker D. V., Liles C. A. (2002). „Recognition of negative factors for severe weather potential: A case study”. Weather Forecast. 17: 937—954. doi:10.1175/1520-0434(2002)017<0937:ronmff>2.0.co;2.
- Doswell, C.A., III, S.J. Weiss and R.H. Johns (1993): Tornado forecasting: A review. The Tornado: Its Structure, Dynamics, Prediction, and Hazards (C. Church et al., Eds), Geophys. Monogr. No. 79, American Geophysical Union, 557–571.
- Johns, R. H., J. M. Davies, and P. W. Leftwich, 1993: Some wind and instability parameters associated with strong and violent tornadoes. Part II: Variations in the combinations of wind and instability parameters. The Tornado: Its Structure, Dynamics, Prediction and Hazards, Geophys. Mongr., No. 79, American Geophysical Union, 583–590.
- Evans, Jeffry S.,: Examination of Derecho Environments Using Proximity Soundings. NOAA.gov
- J. V. Iribarne and W.L. Godson, Atmospheric Thermodynamics, published by D. Reidel Publishing Company, Dordrecht, the Netherlands, 1973
- Yau, M. K.; Rogers, R. R. (1989). A Short Course in Cloud Physics. Elsevier Science. ISBN 9780750632157.
- Robert M. Rauber; John E. Walsh; Donna J. Charlevoix (2008). „Chapter Eighteen: Thunderstorms”. Severe & Hazardous Weather: An Introduction to High Impact Meteorology (3rd izd.). Dubuque, Iowa: Kendall/Hunt Publishing Company. str. 333–335. ISBN 978-0-7575-5043-0.
- Jeff Haby (2008-02-19). „What Is An Air Mass Thunderstorm?”. weatherprediction.com. Pristupljeno 3. 12. 2009.
- Gianfranco Vidali (2009). „Rough Values of Various Processes”. University of Syracuse. Arhivirano iz originala 2010-03-15. g. Pristupljeno 2009-08-31.
- Steven Businger (2006-11-17). „Lecture 25 Air Mass Thunderstorms and Lightning” (PDF). University of Hawai'i. Pristupljeno 2010-06-08.
- Lee M. Grenci; Jon M. Nese (2001). A world of weather: fundamentals of meteorology: a text/ laboratory manual. Kendall Hunt. str. 213. ISBN 978-0-7872-7716-1.
- National Severe Storms Laboratory (2006-10-15). „A Severe Weather Primer: Questions and Answers about THUNDERSTORMS”. National Oceanic and Atmospheric Administration. Arhivirano iz originala 25. 8. 2009. g. Pristupljeno 2009-09-01.
- B. Geerts (2002). „Convective and stratiform rainfall in the tropics”. University of Wyoming. Arhivirano iz originala 19. 12. 2007. g. Pristupljeno 2007-11-27.
- Robert Houze (oktobar 1997). „Stratiform Precipitation in Regions of Convection: A Meteorological Paradox?”. Bulletin of the American Meteorological Society. 78 (10): 2179—2196. Bibcode:1997BAMS...78.2179H. doi:10.1175/1520-0477(1997)078<2179:SPIROC>2.0.CO;2.
- Glossary of Meteorology (2009). „Graupel”. American Meteorological Society. Arhivirano iz originala 2008-03-08. g. Pristupljeno 2009-01-02.
- Toby N. Carlson (1991). Mid-latitude Weather Systems. Routledge. str. 216. ISBN 978-0-04-551115-0.
- Harvey Lehpamer (2010). Microwave transmission networks: planning, design, and deployment. McGraw Hill Professional. str. 107. ISBN 978-0-07-170122-8.
Spoljašnje veze
[uredi | uredi izvor]
- Anatomy of a thunderstorm Arhivirano na sajtu Wayback Machine (18. februar 2006)
- Electronic Journal of Severe Storms Meteorology
