Opservatorija
Opservatorija je posmatračka stanica koja prati neku od pojava.[2] Naučne discipline kao astronomija, meteorologija, seizmologija, klimatologija, geomagnetizam, vulkanologija, okeanografija... koriste specifične instrumente kojima se vrše posmatranja. Opservatorije mogu biti privremene ili stalne, zatim visinske, narodne ..., što zavisi od potreba, sredstava i lokacije na kojoj se nalaze. Gradovi koji imaju opservatorije koriste natrijumne sijalice jer natrijumne sijalice imaju manje svetlosno zagađenje od metal-halogenih sijalica koje utiče na vidljivost zvezda.
Astronomske opservatorije
[uredi | uredi izvor]Astronomske opservatorije su uglavnom podeljene u četiri kategorije: svemirske, vazdušne, zemaljske i podzemne.
Zemaljske opservatorije
[uredi | uredi izvor]Zemaljske opservatorije, koje se nalaze na površini Zemlje, koriste se za posmatranje radio i vidljivih delova elektromagnetnog spektra. Većina optičkih teleskopa smeštena je unutar kupole ili slične strukture, kako bi se zaštitili osetljivi instrumenti od elemenata okoline. Kupole teleskopa imaju prorez ili drugi otvor na krovu koji se može otvoriti tokom posmatranja, a zatvoriti kada se teleskop ne koristi. U većini slučajeva, ceo gornji deo kupole teleskopa se može rotirati kako bi se omogućilo instrumentu da posmatra različite delove noćnog neba. Radio teleskopi obično nemaju kupole.
Za optičke teleskope, većina zemaljskih opservatorija se nalazi daleko od glavnih urbanih centara, kako bi se izbegli efekti svetlosnog zagađenja. Idealne lokacije za moderne opservatorije su lokacije koje imaju tamno nebo, veliki procenat vedrih noći godišnje, suv vazduh i nalaze se na velikim nadmorskim visinama. Na velikim nadmorskim visinama, Zemljina atmosfera je tanja, čime se minimiziraju efekti atmosferskih turbulencija i to rezultira boljim astronomskom „vidljivošću“.[3] Lokacije koje ispunjavaju gore navedene kriterijume za moderne opservatorije uključuju jugozapadne Sjedinjene Države, Havaje, Kanarska ostrva, Ande i visoke planine u Meksiku kao što je Sijera Negra.[4] Glavne optičke opservatorije uključuju opservatoriju Mauna Kea i Nacionalnu opservatoriju Kit Pik u SAD, opservatoriju Roke de los Mučačos u Španiji i opservatoriju Paranal i interameričku opservatoriju Čero Tololo u Čileu.
Jedna specifična istraživačka studija sprovedena 2009. godine pokazuje da je najbolja moguća lokacija za zemaljsku opservatoriju na Zemlji Greben A — mesto u centralnom delu istočnog Antarktika.[5] Ova lokacija pruža najmanje atmosferskih poremećaja i najbolju vidljivost.
Radio opservatorije
[uredi | uredi izvor]Počevši od 1930-ih, radio teleskopi su napravljeni za upotrebu u oblasti radio astronomije za posmatranje svemira u radio delu elektromagnetnog spektra. Takav instrument, ili zbirka instrumenata, sa pratećim objektima kao što su kontrolni centri, smeštaj za posetioce, centri za redukciju podataka i/ili objekti za održavanje nazivaju se radio opservatorije. Radio opservatorije su na sličan način locirane daleko od glavnih naseljenih centara kako bi se izbegle elektromagnetne smetnje (EMI) od radija, TV-a, radara i drugih uređaja koji emituju EMI, ali za razliku od optičkih opservatorija, radio opservatorije se mogu postaviti u doline radi dalje zaštite od EMI. Neke od najvećih svetskih radio opservatorija uključuju VLA teleskop u Novom Meksiku, Sjedinjene Države, Jodrel Bank u Velikoj Britaniji, Arekibo u Portoriku, Parkes u Novom Južnom Velsu, Australija, i Čajnantor u Čileu.
Najviše astronomske opservatorije
[uredi | uredi izvor]Od sredine 20. veka izgrađen je niz astronomskih opservatorija na veoma velikim visinama, iznad 4000–5000 m. Najveća i najistaknutija od njih je opservatorija Mauna Kea, koja se nalazi blizu vrha vulkana visokog 4.205 m (13.796 ft) na Havajima. Astrofizička opservatorija Čakaltaja u Boliviji, na 5.230 m (17.160 ft), bila je najviša stalna astronomska opservatorija na svetu[6] od vremena njene izgradnje tokom 1940-ih do 2009. Sada ju je nadmašila nova Opservatorija Atakama Univerziteta u Tokiju,[7] optički infracrveni teleskop na udaljenom vrhu planine od 5.640 m (18.500 ft) u pustinji Atakama u Čileu
Svemirske opservatorije
[uredi | uredi izvor]Svemirske opservatorije su teleskopi ili drugi instrumenti koji se nalaze u svemiru, mnogi u orbiti oko Zemlje. Svemirski teleskopi se mogu koristiti za posmatranje astronomskih objekata na talasnim dužinama elektromagnetnog spektra koji ne mogu da prodru u Zemljinu atmosferu i stoga ih je nemoguće posmatrati korišćenjem zemaljskih teleskopa. Zemljina atmosfera je neprozirna za ultraljubičasto zračenje, rendgenske i gama zrake i delimično je neprozirna za infracrveno zračenje, tako da se posmatranja u ovim delovima elektromagnetnog spektra najbolje obavljaju sa lokacije iznad atmosfere naše planete.[8] Još jedna prednost svemirskih teleskopa je u tome što su, zbog njihove lokacije iznad Zemljine atmosfere, njihove slike oslobođene efekata atmosferskih turbulencija koje pogađaju posmatranja sa zemlje.[9] Kao rezultat toga, ugaona rezolucija svemirskih teleskopa kao što je Hubl svemirski teleskop je često mnogo manja od zemaljskog teleskopa sa sličnim otvorom blende. Međutim, sve ove prednosti dolaze sa cenom. Svemirski teleskopi su mnogo skuplji za izgradnju od zemaljskih teleskopa. Zbog svoje lokacije, svemirske teleskope je takođe izuzetno teško održavati. Svemirski teleskop Habl je servisiran pomoću Spejs šatla, dok mnogi drugi svemirski teleskopi uopšte ne mogu da se servisiraju.
Vulkanske opservatorije
[uredi | uredi izvor]Vulkanska opservatorija je institucija koja sprovodi monitoring vulkana kao i istraživanja u cilju razumevanja potencijalnih uticaja aktivnog vulkanizma. Među najpoznatijima su Havajska vulkanska opservatorija i Vezuvska opservatorija. Mobilne opservatorije za vulkane postoje uz USGS VDAP (Program pomoći u slučaju vulkanske katastrofe), koje se mogu rasporediti na zahtev. Svaka vulkanska opservatorija ima geografsku zonu odgovornosti kojoj je dodeljena pri čemu je opservatorija zadužena da širi prognoze aktivnosti, analizira potencijalne pretnje vulkanske aktivnosti i sarađuje sa zajednicama u pripremi za erupciju vulkana.[10]
Reference
[uredi | uredi izvor]- ^ "The observation instrument in the astronomical dome is a 76 cm telescope with Cassegrain and Coudé focus", Bern, Switzerland: International Foundation High Altitude Research Stations.
- ^ Leverington 2016
- ^ Chaisson 2002, str. 116–119
- ^ Chaisson 2002, str. 119
- ^ Saunders, Will; Lawrence, Jon S.; Storey, John W. V.; Ashley, Michael C. B.; Kato, Seiji; Minnis, Patrick; Winker, David M.; Liu, Guiping; Kulesa, Craig (2009). „Where Is the Best Site on Earth? Domes A, B, C, and F, and Ridges A and B”. Publications of the Astronomical Society of the Pacific. 121 (883): 976—992. Bibcode:2009PASP..121..976S. S2CID 11166739. arXiv:0905.4156
. doi:10.1086/605780.
- ^ Zanini, A.; Storini, M.; Saavedra, O. (2009). „Cosmic rays at High Mountain Observatories”. Advances in Space Research. 44 (10): 1160—1165. Bibcode:2009AdSpR..44.1160Z. doi:10.1016/j.asr.2008.10.039.
- ^ Yoshii, Yuzuru; et al. (11. 8. 2009). „The 1m telescope at the Atacama Observatory has Started Scientific Operation, detecting the Hydrogen Emission Line from the Galactic Center in the Infrared Light”. Press Release. School of Science, the University of Tokyo. Arhivirano iz originala 28. 05. 2010. g. Pristupljeno 21. 12. 2009.
- ^ Chaisson, Eric; McMillan, Steve (2002). Astronomy Today, Fourth Edition. Prentice Hall.
- ^ „A Brief History of the Hubble Space Telescope: Why a Space Telescope?”. NASA. Pristupljeno 2006-08-14.
- ^ U.S. Geological Survey. „USGS operates five U.S. Volcano Observatories”. www.usgs.gov. U.S. Geological Survey. Pristupljeno 8. 2. 2021.
Literatura
[uredi | uredi izvor]- Chaisson, Eric; McMillan, Steve (2002). Astronomy Today, Fourth Edition. Prentice Hall.
- Leverington, David (2016). Observatories and Telescopes of Modern Times - Ground-Based Optical and Radio Astronomy Facilities since 1945. Cambridge University Press. ISBN 9780521899932.
- Aubin, David; Charlotte Bigg, and H. Otto Sibum, eds. The Heavens on Earth: Observatories and Astronomy in Nineteenth-Century Science and Culture. Duke University Press. 2010. 384 pages; Topics include astronomy as military science in Sweden, the Pulkovo Observatory in the Russia of Czar Nicholas I, and physics and the astronomical community in late 19th-century America.
- Dick, Steven. Sky and Ocean Joined: The U.S. Naval Observatory 1830–2000 (2003)
- McCray, W. Patrick (2004). Giant Telescopes: Astronomical Ambition and the Promise of Technology.; focuses on the Gemini Observatory.
- Sage, Leslie, and Gail Aschenbrenner. A Visitor's Guide to the Kitt Peak Observatories (2004)
- Brunier, Serge; Lagrange, Anne-Marie (2005). Great Observatories of the World. Firefly Books. ISBN 1-55407-055-4.
- Krisciunas, Kevin (1988). Astronomical Centers of the World. Cambridge University Press. ISBN 0-521-30278-1.
- Zirker, Jack B. (2005). An Acre of Glass: A History and Forecast of the Telescope. The Johns Hopkins University Press. ISBN 0-8018-8234-6.
- Hatherill, Chris (9. 3. 2016). „When Astronomers Chased a Total Eclipse in a Concorde”. Motherboard. Vice.
- Veronico, Nicholas A.; Squires, Kate K. (29. 6. 2015). „SOFIA in the Right Place at the Right Time for Pluto Observations”. NASA. Arhivirano iz originala 08. 12. 2015. g. Pristupljeno 1. 7. 2015.
- Thijs Kouwenhoven. „Flying Telescopes?”. Astronomers Without Borders.[mrtva veza]
- Marx, Arthur M. (23. 11. 2016). „Airborne Observatories: Astronomy Takes Flight”. SpaceRip.
- Kidd, Stephen (17. 9. 1964). „Astronomical ballooning: the Stratoscope program”. New Scientist. 23 (409): 702—704. Pristupljeno 2011-02-28.
- Masi, S. (2002). „The BOOMERanG experiment and the curvature of the universe”. Progress in Particle and Nuclear Physics. 48 (1): 243—261. Bibcode:2002PrPNP..48..243M. S2CID 16998444. arXiv:astro-ph/0201137 . doi:10.1016/S0146-6410(02)00131-X.
- Rabii, B.; et al. (jul 2006). „MAXIMA: A balloon-borne cosmic microwave background anisotropy experiment”. Review of Scientific Instruments. 77 (7): 071101. Bibcode:2006RScI...77g1101R. S2CID 16803721. arXiv:astro-ph/0309414 . doi:10.1063/1.2219723.
- Thompson, Dick (18. 1. 2002). Volcano Cowboys: The Rocky Evolution of a Dangerous Science. Macmillan. str. 53—59, 142, 175. ISBN 9780312286682.
- James Monroe, Reed Wicander, Richard Hazlett (2006). Physical Geology: Exploring the Earth. Cengage Learning. str. 167. ISBN 9781111795658.
- Rob Young, Lisa Norby (2009). Geological Monitoring. pg 273
- Ley, Willy; Menzel, Donald H.; Richardson, Robert S. (jun 1965). „The Observatory on the Moon”. For Your Information. Galaxy Science Fiction. str. 132—150.
- „Hubble Essentials: About Lyman Spitzer, Jr.”. Hubble Site. Space Telescope Science Institute.
- „Hubble Essentials: Quick Facts”. Hubble Site. Space Telescope Science Institute.
- „The Hubble Space Telescope”. Vic Stathopoulos. Arhivirano iz originala 2010-12-25. g.
- Kaplan, Sarah (18. 10. 2018). „As NASA's Telescopes Falter, Astronomers Fear Losing Their Eyes In Space”. NDTV.com. Pristupljeno 19. 10. 2018.
Spoljašnje veze
[uredi | uredi izvor]
- Western Visayas Local Urban Observatory
- Dearborn Observatory Records, Northwestern University Archives, Evanston, Illinois
- Coordinates and satellite images of astronomical observatories on Earth
- Milkyweb Astronomical Observatory Guide world's largest database of astronomical observatories since 2000 – about 2000 entries
- List of amateur and professional observatories in North America with custom weather forecasts
- Map showing many of the Astronomical Observatories around the world (with drilldown links)
- Mt. Wilson Observatory
