Panarabizam
Panarabizam je arapski pan-pokret koji je bio veoma uticajan u 20. veku i koji je težio političkom i kulturnom ujedinjenju Arapa, posle deljenja arapskog sveta u više od 20 različitih država od stane kolonizatora. Slični pokreti koji su se pojavili u drugim krajevima sveta bili su panafrikanizam i panevropeizam.
Islam igra vrlo važnu ulogu u ovom pokretu, kao uostalom u svim arapskim nacionalističkim pokretima, no islamizam je jedna druga politička struja na Bliskom istoku.
Panarabizam i arapski nacionalizam
[uredi | uredi izvor]Arapsko zajedništvo stoji u centru panarabizma, međutim to nije sinonim onom što se obično naziva „arapski nacionalizam“, koji nastoji ponovno stvoriti i unaprediti nezavisne nacionalne države u prijašnjem kolonizovanom arapskom svetu. Panarabizam međutim naglašava da je ceo arapski svet jedna nacija, watan, i pokret ima više-manje cilj udruživanja arapskih država. Nekad se i panarabizam i regionalni arapski nacionalizam nazivaju "arapskim nacionalizmom" (qawmîya); kao na primer na arapskom kongresu u Briselu 1938, kada se pojam panarabizam počinje koristiti.[1] U stvarnosti osobe ili države mogu da se pozivaju na regionalni arapski nacionalizam i panarabizam, ili samo na jedan od ova dva pojma. Nasuprot panislamizmu, panarabizam želi doći do svog cilja ne gledajući na denominacione odnose.
Godine 1938. je zaključeno da panarabizam nije nužno povezan s nekom političkom ideologijom, no u praksi on se pominje često uz pojam tzv. „arapskog socijalizma“. Kao pravilo panarapski pokret je neprijateljski orijentisan prema Izraelu, čiji nastanak 1948. je geografski podelio arapski svet u dva dela, i cionizmu, koji se smatra kolonijalnim projektom. Habib Burgiba tadašnji vođa Tunisa, bio je međutim neutralan u palestinskom konfliktu.
Još pre nastanka izraelske države 1948, dok je kolonijalizam još uvek bio stvarnost, panarapski predstavnici govorili su o jedinstvu „koje neće dozvoliti razilazak ili podelu, svetog nasleđa i da nije moguće od toga odstupiti ni pedalj“.[1]
Etničke, verske i političke suprotnosti
[uredi | uredi izvor]Panarabizam se susreće sa brojnim problemima. U dosta arapskih država još od davnina su tu živele i druge etničke ne-arapske grupe, i pored ostataka evropskih kolonizatora tu se mogu naći Asirci, Jevreji, Kurdi, Persijanci, turski narodi i mnogi drugi.
Nacionalizam u arapskom svetu nije homogen. U početku je došlo do stvaranja arapskog nacionalizma u Osmanskom carstvu, uporedo s turskim nacionalizmom, i imao je cilj za pronalaženje kulturnog osnova za narode čiji je suverenitet bio ugrožen na ovom prostoru.
Egipatski nacionalizam, koji nastaje u 19. veku za vreme britanske vladavine, poistovećuje naciju s kulturnim uticajem iz Grčke kao i nasleđem iz faraonskih vremena, i sadržavao je više-manje jaku želju za autonomijom i nezavisnosti. U Tunisu se nacionalizam pojavio oko 1907. sa tzv. „mladotunižanima“, otprilike istovremeno kao i u Alžiru sa „mladoalžircima“; oba su činili mali kružoci obrazovanih Arapa koji su želeli da napreduju u karijeri i nastave nacionalnu saradnju s Francuskom, ali i jedno moderno arapsko društvo unutar države. Jedan puritanski arapski nacionalizam, zbog religijskih osnova, nastao je istovremeno u Maroku.
Posle nezavisnosti od kolonizatora posle Drugog svetskog rata, arapski nacionalizam kao i panarabizam dobiva primese socijalizma, pošto je ova ideologija bila ona koje su nacionalne gerile (npr. FNL u Alžiru) podržavale.
Pored toga došlo je do konflikata između nacionalističkih i socijalističkih država, kao i kraljevina u arapskom svetu, kao jedna paralela s političkim razlikama između paktova u Hladnom ratu. Istovremeno dolazi do sukoba između panarabizma i regionalnog nacionalizma, prvenstveno u Magrebu, koji se delimice identifikovao s francuskim i afričkim kulturnim nasleđem.
Panarapski pokreti i grupacije
[uredi | uredi izvor]Panarapska ideja stvorena je 1936. od strane tzv. arapskog pakta između Saudijske Arabije, Iraka i Jemena, kao i prijateljskim sporazumom između Saudijske Arabije i Egipta iste godine.[2]
Najistaknutiji arapsko-nacionalistički političar bio je egipatski predsednik Gamal Abdel Naser, no panarabizam je odigrao važnu ulogu u većini arapskih zemalja, koji ako nije imao za cilj stvaranje jedne velike arapske države, onda kao ekonomskog i političkog saveza.
Posle Naserove smrti 1970. došlo je do jače saradnje između arapskih zemalja, ali sekularni panarabizam počinje da dobiva konkurenciju u islamu i religioznim zahtevima za specifičnim islamskim pravnim sistemom.
Najvažnija politička stranka s panarapskom ideologijom je Baat/Baas partija, koja igra važnu ulogu još od 1950-ih. Spomenuta stranka bila je na vlasti npr. u Siriji, Iraku i Libiji, što je među ostalim dovelo do stvaranja kratkoročne unije između Egipta i Sirije 1958-1961, zvane Ujedinjena Arapska Republika, kao i nekoliko pokušaja stvaranja unija između drugih država.
Posle Naserove smrti došlo je do stvaranja OAPEC-a, koji je imao političko značenje. Povećani pristup radiju i arapskim TV programima, kao i avio-putovanja, doprinose jačanju zajedničke arapske kulture i panarabizam dobiva na jakosti.
S druge strane konflikti unutar arapskog sveta uticali su negativno na panarapsku saradnju, npr. sukob u Zapadnoj Sahari, nadalje sukobi između šija muslimana i sunita te konflikti u Libanu.
Godine 1945. dolazi do osnivanja Arapske lige koja se odlučno suprotstavlja cionističkoj ideji o stvaranju jevrejske države u Palestini. Arapska liga bila je pod velikim pritiskom zbog neuspeha u ratu protiv Izraela 1948. godine.
Arapska liga u koju ulaze 22 države koje pokušava da koordiniše tim državama i politički je rezultat panarabizma. Jedan zajednički panarapski projekat u zadnje vreme je i Magrebska unija u Severnoj Africi.
Izvori
[uredi | uredi izvor]Literatura
[uredi | uredi izvor]- Jan Hjärpe, Araber och arabism, Stockholm: Rabén Prisma, 1994.
- Albert Hourani, A history of the Arab Peoples
