Parlamentarni sistem
Države sa polupredsjedničkim sistemom.
Parlamentarne republike sa izvršnim predsjedništvom biranim u parlamentu.
Parlamentarna republika sa ceremonijalnim predsjednikom, gdje predsjednik vlade predstavlja izvršnu vlast.
Ustavne monarhije u kojima izvršnu vlast pripada monarhu, a obično je vrši predsjednik vlade.
Ustavne monarhije, koje imaju odvojenog šefa vlade ali kraljevska porodica drži političku moć.
Apsolutne monarhije.
Jednopartijske države.
Vojne diktature.
Parlamentarni sistem ili parlamentarizam je naziv za društveno-političko uređenje u kome je izvršna vlast neke zemlje čvrsto povezana, odnosno podređena zakonodavnoj vlasti koju čini parlament. To znači da parlament bira izvršnu vlast (koju obično vodi šef vlade), te je u slučaju izglasavanja nepovjerenja sposoban zamijeniti. Zavisno od toga da li je šef države monarh ili predsjednik parlamentarni sistem može biti: Ustavna monarhija i Parlamentarna republika. Parlamentarni sistem se razlikuje od predsjedničkog u kome je načelno oštro izvršena dioba vlasti, odnosno izvršna i zakonodavna vlast su međusobno odvojene. Svojstveni hibrid postoji u tzv. polupredsjedničkom sistemu.
Istorija
[uredi | uredi izvor]Od davnina, kada su društva bila plemenska, postojali su saveti ili starešina čije su odluke procenjivale seoske starešine. Na kraju, ovi saveti su polako evoluirali u moderan parlamentarni sistem.
Prvi parlamenti datiraju iz Evrope u srednjem veku: tačnije 1188. godine Alfonso IX, kralj Leona (Španija) sazvao je tri države u Kortesu Leona.[1][2] Rani primer parlamentarne vlade razvio se u današnjoj Holandiji i Belgiji tokom Holandske pobune (1581), kada su suverenu, zakonodavnu i izvršnu vlast preuzele Staleške države Holandije od monarha, španskog kralja Filipa II. Savremeni koncept parlamentarne vlade pojavio se u Kraljevini Velikoj Britaniji između 1707. i 1800. godine, zajedno sa njegovim savremenikom, parlamentarnim sistemom u Švedskoj između 1721. i 1772. godine.
U Engleskoj je Simon de Monfor upamćen kao jedan od očeva predstavničke vlasti po sazivanju dva poznata parlamenta.[3][4][5] Prvi, 1258. godine, lišio je kralja neograničene vlasti, a drugi, 1265. godine, uključio je obične građane iz gradova.[6] Kasnije, u 17. veku, Parlament Engleske je bio pionir nekih ideja i sistema liberalne demokratije koji su kulminirali Slavnom revolucijom i usvajanjem Povelje o pravima 1689.[7][8]
U Kraljevini Velikoj Britaniji, monarh je, teoretski, predsedavao kabinetom i birao ministre. U praksi, nesposobnost kralja Džordža I da govori engleski dovela je do toga da je odgovornost za predsedavanje kabinetom pripala vodećem ministru, doslovno premijeru ili prvom ministru, Robertu Volpolu. Postepena demokratizacija parlamenta sa proširenjem biračkog prava povećala je ulogu parlamenta u kontroli vlade i odlučivanju od koga bi kralj mogao tražiti da formira vladu. Do 19. veka, Zakon o velikoj reformi iz 1832. doveo je do parlamentarne dominacije, pri čemu je njegov izbor neizbežno određivao ko je premijer i kakav je izgled vlade.[9][10]
Karakteristike
[uredi | uredi izvor]Parlamentarni sistem može biti ili dvodomni, sa dva doma parlamenta (ili domova) ili jednodomni, sa samo jednim parlamentarnim domom. Dvodomni parlament se obično sastoji od direktno izabranog donjeg doma sa ovlašćenjem da odredi izvršnu vladu, i gornjeg doma koji se može imenovati ili birati kroz drugačiji mehanizam od donjeg doma.
Tipovi
[uredi | uredi izvor]Naučnici koji izučavaju demokratiju, kao što je Arend Lijfart, razlikuju dve vrste parlamentarnih demokratija: Vestminsterski i Konsenzus sistem.[11]
Vestminsterski sistem
[uredi | uredi izvor]
- Vestminsterski sistem se obično nalazi u Zajednici nacija i zemljama koje su bile pod uticajem britanske političke tradicije.[12][13][14] Ovi parlamenti imaju tendenciju da imaju više kontradiktoran stil debate i plenarna sednica parlamenta je važnija od odbora. Neki parlamenti u ovom modelu se biraju korišćenjem pluralnog sistema glasanja (većinski izvorni sistem), kao što su Ujedinjeno Kraljevstvo, Kanada i Malezija, dok drugi koriste neki oblik proporcionalne zastupljenosti, kao što su Irska i Novi Zeland. Predstavnički dom Australije bira se korišćenjem glasanja sa trenutnim uticajem, dok se Senat bira proporcionalnom zastupljenošću putem jednog prenosivog glasa. Bez obzira na to koji sistem se koristi, sistemi glasanja imaju tendenciju da dozvoljavaju biračima da glasaju za imenovanog kandidata, a ne za zatvorenu listu.
Sistem konsenzusa
[uredi | uredi izvor]
- Zapadnoevropski parlamentarni model (npr. Španija, Nemačka) ima tendenciju da ima konsenzusniji sistem debate i obično ima polukružne debatne komore. Sistemi konsenzusa imaju veću tendenciju da koriste proporcionalnu zastupljenost sa otvorenim partijskim listama nego zakonodavna tela Vestminsterskog modela. Komiteti ovih parlamenata imaju tendenciju da budu važniji od plenarne komore. Parlamenti nekih zapadnoevropskih zemalja (na primer, u Holandiji, Luksemburgu i Švedskoj) primenjuju princip dualizma kao oblik podele vlasti. U zemljama koje koriste ovaj sistem, poslanici moraju da podnesu ostavku na mesto u parlamentu nakon što budu imenovani (ili izabrani) za ministra. Ministri u tim zemljama obično aktivno učestvuju u parlamentarnim debatama, ali nemaju pravo glasa.
Vidi još
[uredi | uredi izvor]Reference
[uredi | uredi izvor]- ^ „The Decreta of León of 1188 – The oldest documentary manifestation of the European parliamentary system”. UNESCO Memory of the World. 2013. Arhivirano iz originala 24. 6. 2016. g. Pristupljeno 21. 5. 2016.
- ^ John Keane: The Life and Death of Democracy, London 2009, 169–176.
- ^ Jobson, Adrian (2012). The First English Revolution: Simon de Montfort, Henry III and the Barons' War. Bloomsbury. str. 173—4. ISBN 978-1-84725-226-5. Arhivirano iz originala 1. 8. 2020. g. Pristupljeno 6. 6. 2020.
- ^ „Simon de Montfort: The turning point for democracy that gets overlooked”. BBC. 19. 1. 2015. Arhivirano iz originala 19. 1. 2015. g. Pristupljeno 19. 1. 2015
- ^ „The January Parliament and how it defined Britain”. The Telegraph. 20. 1. 2015. Arhivirano iz originala 23. 1. 2015. g. Pristupljeno 28. 1. 2015.
- ^
Norgate, Kate (1894). „Montfort, Simon of (1208?-1265)”. Ur.: Lee, Sidney. Rečnik nacionalne biografije. 38. London: Smith, Elder & Co.
- ^ Kopstein, Jeffrey; Lichbach, Mark; Hanson, Stephen E., ur. (2014). Comparative Politics: Interests, Identities, and Institutions in a Changing Global Order (4, revised izd.). Cambridge University Press. str. 37—9. ISBN 978-1139991384. Arhivirano iz originala 30. 6. 2020. g. Pristupljeno 6. 6. 2020. „Britain pioneered the system of liberal democracy that has now spread in one form or another to most of the world's countries”
- ^ „Constitutionalism: America & Beyond”. Bureau of International Information Programs (IIP), U.S. Department of State. Arhivirano iz originala 24. 10. 2014. g. Pristupljeno 30. 10. 2014. „The earliest, and perhaps greatest, victory for liberalism was achieved in England. The rising commercial class that had supported the Tudor monarchy in the 16th century led the revolutionary battle in the 17th, and succeeded in establishing the supremacy of Parliament and, eventually, of the House of Commons. What emerged as the distinctive feature of modern constitutionalism was not the insistence on the idea that the king is subject to law (although this concept is an essential attribute of all constitutionalism). This notion was already well established in the Middle Ages. What was distinctive was the establishment of effective means of political control whereby the rule of law might be enforced. Modern constitutionalism was born with the political requirement that representative government depended upon the consent of citizen subjects.... However, as can be seen through provisions in the 1689 Bill of Rights, the English Revolution was fought not just to protect the rights of property (in the narrow sense) but to establish those liberties which liberals believed essential to human dignity and moral worth. The "rights of man" enumerated in the English Bill of Rights gradually were proclaimed beyond the boundaries of England, notably in the American Declaration of Independence of 1776 and in the French Declaration of the Rights of Man in 1789.”
- ^ Blick, Andrew; Jones, George (1. 1. 2012). „The Institution of Prime Minister”. History of Government Blog. Government of the United Kingdom. Arhivirano iz originala 10. 3. 2016. g.
- ^ Carter, Byrum E. (2015) [1955]. „The Historical Development of the Office of Prime Minister”. Office of the Prime Minister. Princeton University Press. ISBN 9781400878260. Arhivirano iz originala 19. 8. 2020. g. Pristupljeno 6. 6. 2020.
- ^ Lijphart, Arend (1999). Patterns of democracy. New Haven: Yale University Press.
- ^ Julian Go (2007). „A Globalizing Constitutionalism?, Views from the Postcolony, 1945–2000”. Ur.: Arjomand, Saïd Amir. Constitutionalism and political reconstruction. Brill. str. 92—94. ISBN 978-9004151741. Arhivirano iz originala 1. 8. 2020. g. Pristupljeno 6. 6. 2020.
- ^ „How the Westminster Parliamentary System was exported around the World”. University of Cambridge. 2. 12. 2013. Arhivirano iz originala 16. 12. 2013. g. Pristupljeno 16. 12. 2013.
- ^ Seidle, F. Leslie; Docherty, David C. (2003). Reforming parliamentary democracy. McGill-Queen's University Press. str. 3. ISBN 9780773525085. Arhivirano iz originala 19. 8. 2020. g. Pristupljeno 6. 6. 2020.
Literatura
[uredi | uredi izvor]- Bliss, Edwin (1993). The Standard Code of Parliamentary Procedure (Third izd.). New York: McGraw-Hill, Inc. str. xx. ISBN 0-07-062522-0. „The term 'Robert's Rules of Order' is commonly used today as a synonym for parliamentary procedure.”
- Robert III, Henry M.; et al. (2011). Robert's Rules of Order Newly Revised In Brief (2nd izd.). Philadelphia, PA: Da Capo Press. str. 5. ISBN 978-0-306-82019-9.
- Robert, Henry M.; et al. (2011). Robert's Rules of Order Newly Revised (11th izd.). Philadelphia, PA: Da Capo Press. str. xxxiii—xxxiv. ISBN 978-0-306-82020-5.
- >Government, Canadian (2011). „Parliamentary Procedure – General Article – Compendium of Procedure Home – House of Commons. Canada”. parl.gc.ca. Arhivirano iz originala 04. 02. 2010. g. Pristupljeno 15. 2. 2011.
- Buonomo, Giampiero (2014). „Il nodo dell'autodichia da Ponzio a Pilato”. Golem Informazione. Arhivirano iz originala 2016-03-24. g. Pristupljeno 2016-04-11.
- Sturgis, Alice (1993). The Standard Code of Parliamentary Procedure (Third izd.). New York: McGraw-Hill, Inc. str. 16. ISBN 0-07-062522-0.
- Robert, Henry (2020). Robert's Rules of Order Newly Revised (12th izd.). New York: Public Affairs, Hachette Book Group. ISBN 978-1541736696.
- Robert, Sarah (1981). Robert's Rules of Order Newly Revised (1981 izd.). Glenview, Illinois: Scott Foresman and Company. str. preface, pg. ix. ISBN 0-673-15471-8.
- Patnode, Darwin (1989). Robert's Rules of Order the Modern Edition. New York: The Berkley Publishing Group. ISBN 0-425-11690-5.
- Sturgis, Alice (1988). The Standard Code of Parliamentary Procedure. New York: McGraw-Hill, Inc. ISBN 0-07-062522-0.
- Patnode, Darwin (1989). Robert's Rules of Order The Modern Edition. New York: The Berkley Publishing Group. str. 17. ISBN 0-425-11690-5.
- Sturgis, Alice (1988). The Standard Code of Parliamentary Procedure (Third izd.). New York: McGraw-Hill, Inc. str. xxi - "To the Reader" preface, by Edwin C. Bliss. ISBN 0-07-062522-0.
- Connolly, Brian (17. 11. 2021). „Amazon Best Sellers Rank: Everything You Need to Know in 2022”. JungleScout. Jungle Scout. Pristupljeno 9. 3. 2022.
- Robert, Henry (2020). Robert's Rules of Order Newly Revised (12th izd.). New York: Hachette – Public Affairs. ISBN 978-1541736696.
- Robert, Henry (2020). Robert's Rules of Order Newly Revised in Brief (3rd izd.). New York: Hachette Book Group, Inc. ISBN 978-1541797703.
- Patnode, Darwin (1989). Robert's Rules of Order The Modern Edition. New York: The Berkley Publishing Group. ISBN 0-425-11690-5.
- Robert, Henry (2017). Robert's Rules of Order: The Original Manual. New York: Clydesdale. ISBN 978-1945186400.
- Sturgis, Alice (2000). The Standard Code of Parliamentary Procedure (Fourth izd.). New York: McGraw-Hill, Inc. ISBN 978-0071365130.
- Demeter, George (2001). Demeter's Manual of Parliamentary Law and Procedure (Blue Book izd.). Schaumburg, IL: American Institute of Parliamentarians. ISBN 978-0942736052.
- National Conference of State Legislatures (2000). Mason's Manual of Legislative Procedure. Denver, CO: NCSL. ISBN 1-58024-116-6.
- Duverger, Maurice (septembar 1996). „Les monarchies républicaines” [The crowned republics] (PDF). Pouvoirs, revue française d'études constitutionnelles et politiques (na jeziku: francuski). br. 78. Paris: Éditions du Seuil. str. 107—120. ISBN 2-02-030123-7. ISSN 0152-0768. Arhivirano iz originala (PDF) 1. 10. 2018. g. Pristupljeno 10. 9. 2016.
- Frosini, Justin Orlando (2008). Ferrari, Giuseppe Franco, ur. Forms of State and Forms of Government. Giuffrè Editore. str. 54—55. ISBN 9788814143885. Arhivirano iz originala 19. 8. 2020. g. Pristupljeno 13. 11. 2016 — preko Google Books.
Spoljašnje veze
[uredi | uredi izvor]- Compendium of Procedure for Canada's House of Commons Arhivirano na sajtu Wayback Machine (9. februar 2010)
- National Conference of State Legislatures: Using Mason's Manual of Legislative Procedure Arhivirano na sajtu Wayback Machine (29. novembar 2020)
- National Association of Parliamentarians (parliamentarians.org)
- American Institute of Parliamentarians (aipparl.org)
