Petar Marković (slikar)
Petar Marković | |
|---|---|
 Petar Marković, 1907. | |
| Datum rođenja | 25. septembar 1869. |
| Mesto rođenja | Zemun,  Austrougarska |
| Datum smrti | 12. decembar 1952. (83 god.) |
| Mesto smrti | Zemun,  FNR Jugoslavija |
| Zanimanje | Slikar, pravnik i političar |
Petar Marković (Zemun, 25. septembar 1869 — Zemun, 12. decembar 1952) bio je srpski slikar, pravnik i gradonačelnik Zemuna.
Biografija[uredi | uredi izvor]
Stara zemunska porodica Marković poreklom je iz Rume. Petar Marković Stariji (po kome je njegov unuk dobio ime), abadžijski majstor, doselio se 1806. godine u Zemun gde je 1818. godine primljen za građanina. Kupio je kuću u staroj Taurunskoj (sada Lagumskoj) i nastavio da se bavi abadžijskim zanatom.
Stevan Marković[uredi | uredi izvor]
Rođen 10. avgusta 1829. u Zemunu, bio je otac Petra Markovića. Pohađao je srpsku osnovnu školu i nemačku Glavnu školu. Izučivši zanat, otvorio je kožarsku radnju 1853. godine. Oženio se 1868. godine Katarinom Kovačević iz Vukovara, sa kojom je imao sedmoro dece: Petra (jedini sin); Zorku, kasnije udatu za hirurga dr Vojislava J. Subotića, profesora Medicinskog fakulteta u Beogradu; Jelku, udatu za dr Jovana Ševića, javnog beležnika u Rumi; Veru, udatu za dr Gligora Avakumovića, zemunskog advokata; Martu, udatu za domobranskog kapetana Boška Zvekića; Mariju, udatu za advokata i političara Sekulu Drljevića i Jovanku, kasnije slikarku udatu za umetničkog kritičara Kostu Strainića.
Stevan Marković zabeležen je u istoriji Zemuna[1] kao značajna ličnost koja je doprinela razvoju grada. Kao ugledni građanin obavljao je dužnost gradskog zastupnika, tako da je 1871. godine kada je Zemun dobio status slobodnog grada, Stevan Marković bio prvi među kandidatima za prvog izbornog gradonačelnika. Budući da je tada tu poziciju odbio, za gradonačelnika od strane Gradskog veća izabran je jednoglasno tek 12. januara 1878. godine.
U vreme načelnikovanja S. Markovića sazidana je zgrada tadašnje Velike realke (1879 – 80), počelo je uređivanje Gradskog parka (1880), završeno je građenje železnice i decembra 1883. godine u Zemun je stigao prvi voz.
Godine 1884. povukao se sa mesta gradonačelnika na kom ga je nasledio Panajot Morfi. Stevan Marković je za svoja dela dobio više priznanja, među njima i odlikovanje viteškog reda Franje Josifa II[2]. Umro je 1895. u Zemunu gde je i sahranjen.
Petar Marković[uredi | uredi izvor]
Petar Marković obrazovanje je stekao u tada uglednoj Velikoj realci u Zemunu. Njegov profesor crtanja bio je slikar Aleksandar Mašić koji je kod mladog Petra „izvršio veliki upliv i pobudio volju za slikanjem“[3]. Petar je takođe bio veoma zainteresovan za nastavu hemije koju je predavao dr Julije Domac, jer je tada nameravao da studira medicinu. Posle sedmogodišnjeg školovanja, 1886, izdata mu je „svjedočba zrelosti za polazak tehničke visoke škole“[4]. To nije odgovaralo njegovom opredeljenju pa je otišao u Osijek i tamo u Realnoj gimnaziji ponovo polagao maturske predmete kako bi se upisao na studije prava.
Pravne nauke započeo je u Beču, ali je 1891. godine prešao u Zagreb gde je 14. aprila 1893. položio sve ispite i svečano promovisan za doktora prava. Dva meseca kasnije primljen je u advokatsku kancelariju dr Aleksandra Badaja u Zemunu. Kao pisar radio je i u Sremskim Karlovcima i Zagrebu gde je 14. marta 1896. godine položio advokatski ispit.
P. Marković dobio je 1896. godine dozvolu za obavljanje advokatske prakse. Godine 1898. postaje predsednik Srpske crkvene pevačke zadruge, najstarijeg zemunskog kulturno-umetničkog društva, a zatim osniva prvi teniski klub u Zemunu.
Mnogo je putovao i posećivao kulturne centre srednje i zapadne Evrope gde je obilazio slikarske galerije. O tim putovanjima pisao je u novosadskom „Braniku“ (1893 – 1897) i objavio oko dvadeset putopisnih crta iz Italije, Nemačke i Engleske[5].
Petar Marković objavio je 1896. godine knjigu Zemun od najstarijih vremena pa do danas koja važi za polaznu literaturu za sve pisce prošlosti Zemuna.
Godine 1900. prvi put je izabran za predsednika Dobrovoljnog vatrogasnog društva. Od praktičnih delatnosti bio je zainteresovan za vinogradarstvo i svoj posed na Kalvariji (oko 160 jutara zemlje) pretvorio je u jedan od tada najvećih vinograda u Zemunu.
Početkom avgusta 1896. oženio se Jelisavetom, ćerkom trgovca Luke Nikolića, ali su se „zbog potpuno različitih mentaliteta“ razveli. P. Marković se po drugi put oženio Verom Dolovčak, unukom kompozitora Ivana Zajca.
Godine 1901. izabran je za člana skupštine Sremske županije, 1906. izabran je za vanrednog upravnika Zemunske štedionice, ali se na tom položaju nije zadržao dugo jer „nije poznavao praksu u bankarskim poslovima“.
Godine 1907. sa mesta gradonačelnika Zemuna odstupio je Fridolin Kosovac. ODržani su vanredni izbori i na upražnjeno mesto prvog građanina Zemuna došao je Petar Marković. Njegovo gradonačelnikovanje obeleženo je nizom značajnih investicionih radova. Kada je posle pobede na Ceru 1914. srpska vojska prešla preko Save, Zemun su napustili svi organi vojne i civilne vlasti, među njima i Petar Marković koji se kratko vreme zadržao u Slankamenu a zatim otišao u Vukovar. Iz Vukovara je sa članovima porodice prešao u Zagreb gde je dobio razrešenje položaja i naređenje da se do daljnjeg ne može vratiti u Zemun. Nakon rata upisao se na Višu školu za umjetnost i umjetni obrt koju je pohaađao školske 1918 – 19. godine.
U Zemun se vratio 1919. gde je nastavio sa društvenim radom: postao je starešina opštinskog Stambenog ureda, upravnik Zemunske štedionice, predsednik Srpske crkvene opštine, predsednik patriotsko-kulturnog društva „Jadranska straža“ i Dobrovoljnog vatrogasnog društva. U prvim posleratnim godinama naročitu pažnju je posvetio vinogradu koji je bio skoro potpuno uništen.
Posle rata bio je pristalica Narodne radikalne stranke i obavljao je važne dužnosti u lokalnim partijskim telima. Posle raspada Narodne radikalne stranke P. Marković pristupio je Jugoslovenskoj radikalnoj zajednici (1935). U to vreme raspisani su novi opštinski izbori i do 20. juna 1930. predsedavao je kao gradonačelnik[6]. Ovo vreme obeležilo je osnivanje novih fabrika, većih radionica, otvaranje i uređivanje vojno-civilnog aerodroma (1927) između Zemuna i Bežanije, izgradnja Zemunskog keja i građenje nasipa u Pančevačkom ritu. Godine 1930, aktom tadašnjeg vlade generala Petra Živkovića, smenjen je i na njegovo mesto dolazi dr Svetislav Popović.
Godine 1934. Zemun postaje sastavni deo Beograda i Petar Marković, tada član Gradskog veća, biva konsultovan „za sve poslove koji su se odnosili na Zemun“[7].
Sve do početka rata bio je predsednik Rotari-kluba, udruženja poslovnih građana. Od 1941. daje ostavku na mestu predsednika Dobrovoljnog vatrogasnog društva jer „nije hteo da dođe u položaj da kao vrhovni funkcioner vatrogasaca mora da izvršava neka naređenja okupacionih vlasti“[8].
Prilikom anglo-američkog bombardovanja 1944. pogođena je i stara jednospratnica porodice Marković, koja je obnovljena i proširena prvih posleratnih godina prema planovima arhitekte D. Tadića.
Godine 1948. odlazi u penziju, u kojoj se bavi pisanjem o starom Zemunu: Građevine u Zemunu počevši od 1875, Zemun 1911, Uspomene iz starog Zemuna, Chronica semliniensis, Ekonomsko stanje krajem XIX veka.
Petar Marković iznenada je umro 12. decembra 1952. godine u Zemunu. Sharanjen je na starom zemunskom groblju na Gardošu. Posebnu počast odali su članovi Dobrovoljnog vatrogasnog društva koji su njegovo ime urezali u spomen-ploču s imenima zaslužnih građana za razvitak Zemuna.
Slikarstvo[uredi | uredi izvor]
Najčešće pitanje koje se postavlja pri izučavanju rada Petra Markovića je gde je učio i kod koga se usavršavao. Njegov jedini pravi profesor umetnosti tokom njegovog srenjeg obrazovanja bio je Aleksandar Mašić. On mu je predavao između 1878. i 1886, ali je čak i u to vreme ocenjen kao ''бољи педагог него уметник''[9]. Pretpostavka je da je slikanje učio i tokom svojih studija prava u Beču, a nakon toga i u Zagrebu u periodu između 1891. i 1893. godine. Ono što je sigurno je da je tri godine proveo u zagrebačkoj Višoj školi, upisan u slikarski odsek školske 1918/1919. godine.
Budući da je reč o veoma obrazovanom čoveku koji je mnogo proputovao, njemu nisu bile strane ni galerije Italije, Nemačke i Engleske. Petar Marković se družio sa slikarima; u njegovz kuću su dolazili Ljuba Ivanović, Petar Dobrović, Milenko Đurić, Petar Palavičini i Gustav Krklec.
Rad Markovića bio je dobro poznat jednom umetničkom krugu Beograda i Zagreba, i naravno, stanovnicima Zemuna. Za njega je slikarstvo ipak nije bilo profesija nit osnovna preokupacija, pa se u javnosti nije mnogo pojavljivao kao umetnik. Pojavio se na jednoj značajnoj likovnoj manifestaciji, a to je bila V jugoslovenska umetnička izložba održana u Beogradu[10] 1.jula 1922. godine.
Najveći deo slikarstva Petra Markovića činili su predeli, sa arhitekturom ili bez nje, veoma retko upotpunjen ljudskom figurom. Najzastupljeniji su prizori iz Zemuna, kao i iz Slovenije i sa primorja. U svom početku on je prihvatio metodu realizma, međutim, u duhu tadašnjeg vremena i pod uticajem mlađih slikara sve više se okreće impresionističkim komponentama, te se može smatrati jednim od prvih srpskih impresionista.
Vidi još[uredi | uredi izvor]
Literatura[uredi | uredi izvor]
- ^ Nikolić, Vladimir (1913). Znameniti zemunski Srbi u XIX veku. I deo. str. 148 — 153.
- ^ Izveštaj Poglavarstva grada Zemuna za upravnu godinu 1888. Zemun. 1890. str. VII.
- ^ P. Marković, Ivan (1977). Životopis dr Petra Markovića (1869 - 1952), gradonačelnika zemunskog. Zemun. str. 1.
- ^ Avakumović - Maletin, Kaćuša (1962). Postanak i razvoj Zemunske gimnazije do 1914. godine. str. 210 — 211.
- ^ Stanojević, Stanoje. Narodna enciklopedija. II knjiga. Zagreb. str. 689.
- ^ Sremski glasnik. Zemun. 2. januar 1926. str. 1 — 3.
- ^ P. Marković, Ivan. Životopis. str. 9.
- ^ P. Marković, Ivan. Životopis. str. 7.
- ^ Kršnjavi, Izidor (1905). Hrvatsko kolo. I knjiga. str. 232.
- ^ V jugoslovenska izložba (katalog). Beograd. 1922. str. 20.