Plaćanje stokom i mjerenim srebrom

Po dolasku na balkanske prostore, platežno sredstvo Slovena je bilo: platno, stoka i mjereno srebro (mjereno kovano srebro će se kao oblik plaćanja „primitivnim novcem“ zadržati sve vrijeme srednjeg vijeka, uporedo sa kovanim novcem i u kombinaciji sa njim). Zatečeni starosjedioci, već su vjekovima koristili vizantijski novac, kojim su plaćali i poreze. U razdoblju između IX i XI vijeka, kao platežno sredstvo među stanovništvom u srpskim župama korišćena je i dalje stoka, mjereno srebro (u obliku grivni, na primjer) ali i kovani vizantijski novac. Bile su moguće i kombinacije ovih načina plaćanja, pa bi se jedan dio cijene, na primjer, plaćao u stoci, a drugi (veći ili manji) u novcu ili kovanom srebru. Još uvijek su u kontinentalnom dijelu zemlje, za vrijeme Stefana Prvovjenčanog (Žička povelja) kazne izražavane u konjima i volovima, da bi već za kralja Milutina bile izražavane u novcu, čak i za seljake (dokaz da je monetarna privreda zahvatila i niže slojeve društva). U vrijeme Stefana Dečanskog, kada je kralj osnivao manastir Dečane i davao mu povlastice, u čl. LII Povelje, takođe je navedena kombinacija primitivnog plaćanja stokom i kovanim novcem: „Kraljevstvo mi osvobodi i otkupi moje crkve popove u episkopa hvostanskog Nikole za 400 ovaca sa jaganjcima i za 500 perpera“. To ukazuje da se ovakav, kombinovani način plaćanja zadržao i u kasnijim periodima srednjeg vijeka.

Mjereno srebro

Primer načina plaćanja mjerenim srebrom je naveden i u Prizrenskoj tapiji, sačinjenoj između 1346. i 1366. godine, gde je zapisano da Dobroslav prodaje bratu Manu Dragančinu dvor (imanje) u Prizrenu po ceni od 8 litara srebra („cena bi dvora toga osam litr srebra“). Mjereno srebro se kao „primitivni“ novac pominje u darovnicama manastirima i posle Nemanjića: knez Lazar je priložio manastiru Ravanici, 1381. godine, 150 litara (kovanog) srebra.

Srebrne alke

Srebrne alke (grivne) su jedan vid korišćenja srebra kao primitivnog plaćanja mjerenim kovanim srebrom u srednjem vijeku. Alke su mogle biti većih i manjih dimenzija. U manastiru Staro Nagorično (1317-1318) čije je oslikavanje naručio kralj Milutin, na fresci koja prikazuje Judino izdajstvo - umesto 30 srebrnjaka su prikazane srebrne grivne (alke) u više veličina. Motiv grivni se nalazi i na freskama Hristovih stradanja (Juda vraća sveštenicima srebrnjake) u manastiru Dečani, zadužbini kralja Stefana Dečanskog, iz 1330. godine. Ovaj motiv grivni je bio unesen pod uticajem lokalnog stanovništva, koje je plaćanje vršilo merenim srebrom u obliku grivni, što je bilo uobičajeno za to vreme. Freske potvrđujui upotrebu nakita u funkciji novca.

Litra kao jedinica mase

Mjerenje kovanog srebra (često u obliku alki, tj. grivni) Srbi su naučili od Vizantinaca i latinskih trgovaca. Srebro se mjerilo u srpskim litrama (postoje tri nepouzdane verzije o masi ove litre: 288,316 i 337,24 grama). Srpska se litra delila na 12 unči, unča na šest aksađa, a aksađ na dve polutine. Postojale su različite litre, vezane za trgovačke i rudarske centre u državi (litre Novog Brda, Smedereva, Srebr(e)nice, Rudišta i druge). U većini država Evrope toga vremena su, pored litre, postojale i mere za masu: funta i rimska libra.

Literatura

• Dr Dragana Gnjatović, Dobri i zli dinari, Jugoslovenski pregled, Beograd, 1998. g.
• Slobodan Kljajić, časopis Istorija br.1 (Numizmatika-internet izdanje,17. 10. 2010. god.)