Politički katolicizam

Politički katolicizam je politička i kulturna doktrina koja promoviše ideje i socijalno učenje Katoličke crkve u javnom životu.

Početak katoličkog društveno-političkog djelovanja

Kao program i pokret, politički katolicizam javlja se prvi put među pruskim katolicima, u drugoj polovini 19. vijeka, a kao odgovor na liberalističke društvene tendencije. Glavni razlog bio je pokušaj kancelara Ota fon Bizmarka da ograniči uticaj Katoličke crkve i stavi je pod nadzor države, prvo u Pruskoj, a onda i u ujedinjenoj Njemačkoj. Borba koja je nastala poznata je kao kulturkampf.

Katolički društveni pokret se iz Njemačke proširio na Austrougarsku, naročito na današnju Austriju, Sloveniju, Ukrajinu i Hrvatsku (Hrvatski katolički pokret). Istovremeno, u Evropi se širila Katolička akcija, koju je činilo više organizacija i grupacija katoličkih laika koji su pokušavali uticati na društvo i politiku.

Poslije enciklike Rerum novarum (O novim stvarima) papa Lava XIII iz 1891, politički katolički pokret postaje snažniji, življi i širi se na druga društvena područja, naročito u svijet rada. Tom enciklikom Katolička crkva je iskazala svoje zanimanje za društvena, ekonomska, politička i kulturna pitanja, a naročito za radničko pitanje i pozive na radikalnu transformaciju zapadnog, industrijskog društva, prožeta kapitalističkim i liberalnim uticajima. Katolici predvođeni klerom, ulaze u aktivan društveni i politički život, angažujući se u društvenim problemima na hrišćanskim, katoličkim načelima, suprotstavljajući se svjetovnom, sekularnom pristupu. Tako je npr. katolički aktivista Meri Haris, s Nacionalnim katoličkim socijalnim koncilom, vodila borbu za ukidanje dječijeg rada u Sjedinjenim Američkim Državama na početku 20. vijeka.

Katolički pokret u 20. vijeku

Početkom 20. vijeka katolički pokreti postaju vrlo snažni u Austriji, Irskoj, Italiji, Njemačkoj, Francuskoj i širom Latinske Amerike. Svima je zajednička zaštita Katoličke crkve i njenog uticaja, zbog jačanja liberalističkih i antiklerikalnih političara, kao i očuvanje katoličke vjere i moralnih vrijednosti od rastuće sekularizacije. Protivnici takvih nastojanja nazivali su te pokušaje i organizacije klerikalističkim.

Katolički pokreti razvijaju različit oblik demohrišćanske ideologije. Mnogi kritikuju kapitalizam i promovišu hrišćanski socijalizam i ideju socijalne pravde. Liberali su glavni protivnici političkog katolicizma i žestoko ga napadaju. Tako su npr. u Meksiku zavladali ateisti i dvadesetim godina 20. vijeka potpuno zabranili katolicizam i Katoličku crkvu, što je dovelo do otvorene katoličke revolucije pod nazivom Ustanak kristerosa (1926—1929).

Ovi katolički pokreti iznjedrili su različite oblike hrišćansko-demokratske ideologije, promovišući moralno i socijalno konzervativne idealne, držeći se istovremeno ideologije „srednjeg puta” između neobuzdanog kapitalizma i državnog socijalizma.

Rane političke stranke

Neke od važnijih političkih stranaka bile su:

• Hrišćansko-demokratska narodna stranka Švajcarske (1848);
• Katolička stranka u Belgiji (1869);
• Stranka centra u Njemačkoj (1870);
• Slovenačka narodna stranka (1892);
• Narodna liberalna akcija u Francuskoj (1901);
• Zajednička liga rimokatoličkih bijelaca u Holandiji (1904), koja prelazi u Rimokatoličku državnu stranku (1926);
• Slovačka narodna stranka (1918);
• Hrvatska pučka stranka (1919);
• Italijanska narodna stranka (1919);
• Poljska hrišćanska demokratska stranka (1919);
• Bavarska narodna stranka (1919);
• Nacionalna liga za odbranu vjerske slobode u Meksiku (1924).

Rani sindikati

Osim političkih stranaka osnivani su i katolički sindikati, koji su zalagali za radnička prava. Neki od prvih takvih sindikata bili su:

• Sindikat tipografskih radnika u Španiji (1897);
• Solidarnost u Južnoj Africi (1902);
• Konfederacija hrišćanskih sindikata u Belgiji (1904);
• Sindikat katoličkih radnika u Meksiku (1908);
• Međunarodna federacija hrišćanskih sindikata, u Hagu 1920, koja se udružila u Međunarodno udruženje hrišćanskih sindikata, osnovano u Cirihu 1908, a preko Svjetske konfederacije rada prešla u današnju Međunarodnu konfederaciju sindikata;
• Francuska konfederacija hrišćanskih radnika (1919);
• Luksemburška konferencija hrišćanskih sindikata (1921);
• Mladi hrišćanski radnici u Belgiji (1924);
• Katolički radnički pokret u SAD-u (1933).

Sindikati poslije Drugog svjetskog rata

Poslije Drugog svjetskog rata, između ostalih, osnovani su:

• Italijanska konfederacija radničkih sindikata (1950),
• Hrišćanska sindikalna federacija Njemačke (1959);
• Hrišćanski savez radnika u Belizeu (1963);
• Solidarnost u Poljskoj (1980).

Između desnice i ljevice

Do Drugog vatikanskog sabora Katolička crkva nije u potpunosti prihvatila koncept savremene demokratije, naročito na društvenom i ekonomskom polju, jer se plašila antiklerikalnih društvenih tendencija. Kad su i katolički društveni aktivisti postali ljevičari, Katolička crkva je to pokušala spriječiti. Tako su Pokret sveštenika-radnika u Francuskoj 1940-ih i 1950-ih i teologija oslobođenja u Latinskoj Americi 1960-ih, 1970-ih i 1980-ih osuđene i ograničene na ekscese. Pokreti za socijalni pravdu, poput Pokreta katoličkih društvenih studija u Australiji 1940-ih i 1950-ih, iz kojeg se razvio kasnije Nacionalni građanski sabor, imali potpunu podršku crkvene hijerarhije.

Katoličko sveštenstvo i laici-katolici povremeno su podržavali krajnje desničarske lidere (npr. Fransisko Franko i Antonio de Oliveira Salazar, kao i vojni režimi Latinske Amerike). Kao rezultat, mnogi radnici uključeni u radnički pokret pridružili su se socijaldemokratskim i komunističkim strankama, koje su često proklamovale sekularne parole i pozivale na revoluciju protiv „starih” vrijednosti, uključujući religiju i crkvu (spoj katolicizma i nacionalizma koji je stvorio Franko postao je poznat kao „nacionalni katolicizam”, koji je inspirisao mnoge slične pokrete širom Evrope).

U posljednje vrijeme, naročito poslije Drugog svjetskog rata, hrišćansko učešće u politici počelo je da slabi, a mnoge „hrišćansko-demokratske” stranke izgubile su svoj „hrišćanski” element. Povratak hrišćanskog učešća u evropskom političkom životu početkom 21. vijeka obilježen je pojavom novih, uglavnom manjih, političkih stranaka, kao npr. one udružene u Evropski hrišćanski politički pokret. Jedna od osnovnih ideja ovog pokret može se opisati na sljedeći način:

Odvajanje Crkve o države ne podrazumjeva razdvajanje vjere i društvene akcije, moralnih principa i političkog izbora, ali štiti pravo vjernika i vjerskih grupa da slobodno ispovijedaju vjeru i da djeluju u javnom životu u skladu sa svojim vrijednostima.

Vidi još

• Katolički socijalizam
• Hrišćansko i politika

Literatura

• Boyer, John W. (2004). Catholics, Christians and the Challenges of Democracy: The Heritage of the Nineteenth Century (na jeziku: engleski). Routledge. ISBN 978-0-203-64246-7. 
• Cary, Noel D. (1996). The Path to Christian Democracy : German Catholics and the Party System from Windthorst to Adenauer (na jeziku: engleski). Cambridge, Mass. ISBN 9780674419032. 
• Conway, Martin (1997). Catholic Politics in Europe, 1918-1945 (na jeziku: engleski). Routledge. ISBN 978-0-415-06401-9. Pristupljeno 19. 7. 2021. 
• Kaiser, Wolfram; Wohnout, Helmut (2004). Political Catholicism in Europe 1918-1945: Volume 1 (na jeziku: engleski). Routledge. ISBN 978-1-135-76672-6. 
• Evans, Ellen Lovell (1999). The cross and the ballot : Catholic political parties in Germany, Switzerland, Austria, Belgium and the Netherlands, 1785-1985 (na jeziku: engleski). Boston, MA: Humanities Press. ISBN 978-0391040953.