Портал:Kozara i Potkozarje/30. jul 1941.

Napomena (ovdje)

30. jula 1941. godine noću ustanici Knešpolja, predvođeni Boškom i Milošem Šiljegovićem, izvršili su napad na žandarmerijske stanice u Knežici i Kadinom Jelovcu. Zauzeta je žandarmerijska stanica u Knežici i zarobljena su tri žandara i jedan ustaša. Ostali žandari pobjegli su prema Bosanskoj Dubici. Pucnji iz Knešpolja odjeknuli su po cijeloj Kozari i javili početak ustanka.

30. jula 1941. godine grupa naoružanih seljaka napala je u selu Garevcima oružničku patrolu. Patrola se povukla prema Bosanskoj Dubici. Pobunjenici su zadržani. Patrola je dobila pojačanje od vojske i ustaša.

Sutradan, 31. jula 1941. godine ogromna masa ustanika Knešpolja protjerala je neprijatelja iz sela koja leže uz dubičku cestu i krenula na Dubicu. Ustanički val se kretao prema Bosanskoj Dubici. Pretpostavljalo se da bi moglo doći do neželjenih ispada pojedinaca prema muslimanima. Partija je organizovano zaustavila masu ustanika i smirila ih. Zaustavljanje toga vala, koji je po svojoj prirodi podlijegao zakonima stihije, bilo je moguće samo zahvaljujući uspjesima Partije, koje je ona na terenu ostvarila i uticaju i ugledu komunista koji su se toga trenutka našli u masi. Tako je stvoren takozvani Dubički front.

Noću između 30. i 31. jula 1941. godine ustanici, seljaci iz Palančišta, krenuli su na Opštinu Palančište. Cilj im je bio da oslobode svoju braću, rođake i komšije koji su zatvoreni kao taoci. Zgrada se nalazila sa desne strane neposredno uz put Prijedor-Bosanska Dubica, 3 km od Prijedora. Tu se odvaja put za Malo Palančište. Zgrada u kojoj je bilo zatvoreno oko 30 talaca bila je na sprat, a čuvalo ju je oko 10 žandara. Oko 250 m od zgrade na putu iz pravca prema Malom Palančištu ustanici su se rasporedili za napad na zgradu Opštine, gdje su bili zatvoreni taoci, njihova rodbina i komšije.

Oko 150 ustanika pošlo je iz Simatovića Bare u Velikom Palančištu, naoružano sa 15 vojničkih pušaka, nešto sa lovačkim puškama, a ostali sa sjekirama i vilama. Rasporedili su se u pet grupa. Jedna grupa ustanika vršila je obezbjeđenje i zatvorila pravac puta Palančište-Prijedor, a druga grapa pravac puta Palančište-Dubica.

Tri grupe su vršile napad na pomenute objekte: dvije sa istočne, a jedna sa zapadne strane. Opštinska straža od 10 žandara uspjela je da se povuče prema Prijedoru. Taoci su oslobođeni. Inače, da nisu oslobođeni taoci tu noć, sutradan bi bili poubijani. Pomenute zgrade su spaljene. Poslije izvršene akcije ustanici su se vratili istim putem u Malo Palančište. Ova oružana akcija izvedena je samoinicijativno. To su učinili mještani da bi spasili zatvorenu braću i rođake. Dakle, naoružani borci buduće ustaničke partizanske čete na čelu sa Boškom Simatovićem i Dušanom Vokićem napali su opštinu Palančište da bi oslobodili taoce. Sjećajući se tih dana, Boško Simatović kaže: »Dušan Vokić je prvi metak opalio na stražara. Tako je počeo napad na Palančište i oslobođenje talaca.«

30. jula 1941. godine porušena je pruga između Piskavice i Omarske. Povedena je borba sa oružnicima, ali su se ustanici morali povući. Ustaše za odmazdu u selu Niševićima ubijaju 44 stanovnika.

Čim su planule prve puške na teritoriji palančiške opštine, ustanici iz sela Donji Garevci i sela Donji Orlovci i Gornji Orlovci srušili su prugu Prijedor - Banja Luka.

Klanja u Prijedoru počela su 30. jula 1. i 2. avgusta 1941. godine. Ustaše su vršile ubijanje na ulici, u bašti, na kućnom pragu i svuda gdje su se pravoslavci tog momenta zatekli. Najveći broj pravoslavaca ubijen je, a kasnije poklan, u neposrednoj blizini Prijedora. Žrtve su zakopavane u razne rupe. Dovoženi su seljaci kamionima, a zatim ubijani i klani. Ljudima su vezane ruke na leđa. Klanja su obično vršena sa prednje strane, a sa zadnje strane samo na pojedincima, što je zavisilo od silnika koji je klanje vršio. Pored domaćih ustaša, ovdje je uzelo učešća u klanju i nešto ustaša iz Hercegovine. Broj žrtava u Prijedoru i njegovoj okolini u toku klanja, koje trajalo oko 3 dana, cijeni se na oko 1500 ljudi (pored drugih grupa po selima).

U jednom dokumentu piše: »U prijedorskom srezu broj ubijenih penje se na nekoliko hiljada«. U samom Prijedoru, kako se u ovom dokumentu kaže«, ubijeno je tih dana preko hiljadu građana, žena i djece«