Prvi donji kutnjak

Stalni zubi čovjeka
Prvi donji kutnjak
Prvi donji kutnjak stalne denticije (levo) i mlečne denticije (desno) markiran crveno.
Zubi gornje vilice
Klasa sjekutića Centralni sjekutić Lateralni sjekutić Klasa očnjaka Gornji očnjak Klasa pretkutnjaka Prvi pretkutnjak Drugi pretkutnjak Klasa kutnjaka Prvi kutnjak Drugi kutnjak Treći kutnjak (umnjak)
Zubi donje vilice
Klasa sjekutića Centralni sjekutić Lateralni sjekutić Klasa očnjaka Donji očnjak Klasa pretkutnjaka Prvi pretkutnjak Drugi pretkutnjak Klasa kutnjaka Prvi kutnjak Drugi kutnjak Treći kutnjak (umnjak)

Prvi donji kutnjak (lat. dens molaris promus inferior) je šesti zub od sagitalne medijalne linije u oba kvadranta donjeg dentalnog luka. Pozicioniran je između drugog premolara i drugog molara, a okluzalnu jedinicu formira sa gornjim drugim pretkutnjakom i prvim kutnjakom. S obzirom da se nalazi u centru okluzalnog pritiska, ovo je najveći i najjači zub donje vilice i često se naziva „sidro“ donjeg dentalnog luka. Pokazuje pravilan znak ugla i luka, lingvalni nagib krune i distalni nagib korena.

Postoje dva prva kutnjaka u mandibularnom dentalnom luku, a oni se obeležavaju na sledeći način:

• stalni donji desni prvi kutnjak – 46;
• stalni donji levi prvi kutnjak – 36.

Kruna

Kruna zuba (lat. corona dentis) je niža u okluzo-cervikalnom pravcu u odnosu na pretkutnjake, ali je veća u svim drugim dimenzijama. Na njoj se opisuje pet površina: bukalna, lingvalna, dve proksimalne (mezijalna i distalna) i okluzalna.

Bukalni aspekt

Bukalna površina je trapezastog oblika sa bazom u predelu grizne površine i to je najveća strana ovog zuba. U celosti je konveksna, a maksimum konveksiteta se nalazi u cervikalnoj i mezijalnoj trećini krune. Ova površina prelazi u mezijalnu u oštrijem luku nego u distalnu, odnosno pokazuje pravilan znak luka.

Sa bukalnog aspekta se vide delovi svih pet glavnih kvržica. U srednjoj i okluzalnoj trećini ove strane nalaze se dve brazde (mezio- i distobukalna), koje dele bukalnu površinu na tri nejednaka dela: bukomezijalni (najširi, najviši i najizbačeniji), bukomedijalni ili srednji i bukodistalni (koji je najniži, najuži i najuvučeniji)

Bukomezijalna brazda polazi sa okluzalne ivice, pruža se cervikalno i završava u srednjoj trećini krune. Često se završava bukalnom jamicom ili se pak deli (ramifikacija) u dve manje brazdice, koje se gube posle kratkog puta. Distobukalna brazda ima sličan pravac pružanja i završava se distobukalnom jamicom ili se jednostavno izgubi. Ponekad se u cervikalnoj trećini može naći bukocervikalni greben koji se pruža horizontalno, a u srednjoj trećini je retko prisutno udubljenje između pomenutih jamica bukalne površine.

Proksimalni profili bukalne strane su međusobno različiti. Mezijalni profil je konveksan u okluzalnoj i srednjoj trećini (gde se nalazi i kontaktna tačka), a ravan ili konkavan u cervikalnoj trećini. Distalni profil je u celosti konveksan, sa visinom konture u srednjoj trećini. Na okluzalnom profilu se vide: meziobukalna, distobukalna i distalna kvržica.

Cervikalna linija je konveksna u pravcu korena i često ima oblik latiničnog slova „V“.

Lingvalni aspekt

Lingvalna površina je takođe trapezastog oblika, ali je manja od bukalne i u celosti je nagnuta oralno. Okluzalna i srednja trećina krune su konveksni, a cervikalna je ravna ili blago konkavna. Visina konture se nalazi u srednjoj trećini oralne površine.

Na ovoj strani nalazi se lingvalna brazda, koja markira granicu između mezio- i distolingvalne kvržice. Ona se gubi na spoju okluzalne i srednje trećine, a retko se završava u vidu lingvalne jamice.

Proksimalni profili su slični kao sa bukalnog apekta, a visine kontura se nalaze na spoju okluzalne i srednje trećine.

Cervikalna linija (gleđno-cementni spoj) je skoro ravna i kraća je mezio-distalno.

Mezijalni aspekt

Mezijalna površina je romboidnog ili trapezastog oblika sa bazom u predelu gleđno-cementnog spoja. Ona je viša, šira i ravnija od distalne strane. Kontaktna zona je ovoidnog oblika i lokalizovana je na spoju okluzalne i srednje trećine. U cervikalnoj trećini prisutna je zaravnjena ili blago konkavna depresija trouglastog oblika.

Bukalni i lingvalni profil su manje-više konveksni i konverguju ka griznoj površini (prema meziobukalnoj i meziolingvalnoj kvržici). Okluzalni profil formira mezijalni marginalni greben, koji u srednjem delu preseca meziomarginalna brazda.

Distalni aspekt

Ova površina liči na mezijalnu, ali je u svim promerima manja i zaobljenija. Iz ovog aspekta vidljiv je veći deo unutrašnjeg okluzalnog polja i bukalne površine.

Okluzalni profil distalne strane formira distalni marginalni greben presečen distomarginalnom brazdom, a u perspektivi se vide distobukalna i distolingvalna kvržica sa odgovarajućim triangularnim grebenima.

Okluzalni aspekt

Grizna površina je oblika četvorougla, sa manjim buko-oralnim promerom. Ona je ograničena mezijalnim i distalnim marginalnim grebenom i grebenima glavnih kvržica.

Spoljašnje okluzalno polje

Spoljašnje okluzalno polje ima petougaonu konturu. Usled lingvalnog nagiba krune, iz ove perspektive se vide 2/3 bukalne i samo okluzalna trećina lingvalne površine

Unutrašnje okluzalno polje

Unutrašnje okluzalno polje je sličnog oblika. Osnovni morfološki elementi grizne površine su kvržični i fisurni kompleks.

Kvržični kompleks se sastoji od pet glavnih kvržica (što predstavlja jedinstvenu pojavu u stalnoj denticiji): meziolingvalna, distolingvalna, meziobukalna, distobukalna i distalna kvržica. Lingvalne kvržice su više i oštrije od bukalnih, ali je u pogledu masivnosti najveća meziobukalna kvržica, slede mezio- i distolingvalna i distobukalna, dok je distalna kvržica najmanja sa svih aspekata.

Svaka kvržica ima četiri grebena, koja su dobila imena prema pravcu pružanja: bukalni, lingvalni, mezijalni i distalni kvržični greben, i četiri kose ravni: mezio- i distolingvalnu i mezio- i distobukalnu. Od vrha svake kvržice polazi triangularni greben, koji se spušta ka centralnoj brazdi unutrašnjeg okluzalnog polja. Za razliku od gornjih molara, transverzalni i kosi grebeni nisu prisutni na griznoj površini.

Fisurni kompleks čine centralna i dve proksimalne triangularne jame i odgovarajuće brazde.

Centralna jama se nalazi u središnjem delu okluzalne površine, kružnog je oblika i dublja je od proksimalnih jama. U njenom centru se nalazi centralna jamica (lat. fossula centralis) iz koje izviru tri brazde: meziobukalna, distobukalna i lingvalna. One formiraju tzv. „Y“ (ipsilon) obrazac fisurnog kompleksa.

Mezijalna jamica (lat. fossula mesialis) se nalazi u najdubljoj oblasti mezijalne triangularne jame i ona predstavlja spoj četiri brazde: centralne, meziobukalne triangularne, meziolingvalne triangularne i mezijalne marginalne brazde.

Distalna jamica (lat. fossula distalis) nije tako duboka i stecište je tri brazde: centralne, distolingvalne triangularne i distalne marginalne brazde.

Glavna brazda je fissura centralis koja se pruža celom griznom površinom, od mezijalne do distalne jamice i od koje se odvajaju brojne dopunske brazde.

Vrat

Vrat zuba (lat. collum dentis) je na bukalnoj i oralnoj strani konveksan prema vrhu korena, dok je na proksimalnim stranama podeljen u tri lučna segmenta (od kojih su bukalni i lingvalni konveksni prema korenu, a središnji prema griznoj površini).

Koren

Korensko stablo (lat. radix dentis) ima dve grane: mezijalnu i distalnu. Na poprečnom preseku su ovalnog oblika sa većim buko-oralnim promerom. Obe grane pokazuju distalni nagib, a mezijalni koren je obično nešto duži i širi od distalnog. Ponekad su na njihovim proksimalnim površinama prisutne razvojne depresije (lat. fissura longitudinalis).

Dimenzije

Prvi donji kutnjak
Mezio-distalna širina	Vestibulo-oralna širina	Visina krune	Dužina korena	Ukupna dužina zuba
11,0 mm	10,0 mm	7,5 mm	14,0 mm	21,5 mm

Razvoj zuba

Početak kalcifikacije	Kompletno formirana kruna	Nicanje (erupcija)	Završen rast korena
pri rođenju	21/2 - 3 godine	6 - 7 godina	9 - 10 godina

Varijacije i anomalije

Slično ostalim zubima, i prvi donji kutnjak pokazuje varijacije koje se odnose na:

• broj glavnih kvržica,
• prisustvo bukalne jamice,
• regularnost fisurnog kompleksa i
• regularnost korenskih grana.

Kao posledica kongenitalnog sifilisa, može se javiti malberi (engl. mulberry) kutnjak oblika dudinje, kada su kvržice skupljene u kupu.

Vidi još

• Topografsko-anatomska obeležja zuba
• Posebne morfološke karakteristike zuba
• Dentalna nomenklatura
• Karijes

Literatura

• Željko Martinović: Osnovi dentalne morfologije, II izdanje („Službeni glasnik“ Beograd). 2000. ISBN 978-86-7549-175-0.;
• Olga Janković, Verica Vunjak: Morfologija zuba, VII издање („Завод за уџбенике и наставна средства“ Београд). 2001. ISBN 978-86-17-08912-0.;
• Darinka Stanišić-Sinobad : Osnovi gnatologije, I издање („БМГ“ Београд). 2001. ISBN 978-86-7330-139-6., COBISS-ID 94080780;