Prokupac
Prokupac je srpska autohtona sorta vinove loze(Vitis vinifera) koja se koristi za pravljenje ružičastih i crvenih vina, zatim za kupažiranje kao i za proizvodnju lozovače i vinjaka.
Sinonimi
[uredi | uredi izvor]Brojni sinonimi su rezultat duge tradicije i široke rasprostranjenosti na balkanskom području. Posebno se izdvajaju: Crnka, Darčin, Kameničarka, Majski čorni (Rusija), Negotinsko Crno, Nikodimka, Rekavac, Rekovačka Crnka, Rskavac, Skopsko Crno (Severna Makedonija), Zarčin (Bugarska), Török kadarka (Mađarska).[1]
Istorijat
[uredi | uredi izvor]Prokupac, zvani i rskavac je sorta stara oko 1.000 godina.[2] Postoje zapisi koji ukazuju na to da se ova sorta gajila u vreme cara Lazara. U jednoj od povelja kneginje Milice iz 1395. godine u kojoj se potvrđuje da ona poklanja vinograd manastiru Svetog Pantelejmona na Svetoj Gori stoji prvo pominjanje slovenskog imena Prokuplja, ali i ukazivanje da je taj kraj bogat vinovom lozom što potvrđuju brojni zapisi putopisaca koji su se u to doba kretali putem od Carigrada ka Rimu.[3] Procenjuje se da je toplički region u to vreme imao oko 5.000 ha vinograda, dok je danas to svega 765 ha. Ipak, prokupac se iz postojbine proširio u obližnju Župu gde ga i danas ima najviše. Prema istorijskim i arheološkim izvorima Župa zauzima značajno mesto u vekovnoj tradiciji srpskog vinogradarstva i vinarstva već više od 3.000 godina. U pisanim dokumentima prvi put se pominje još 1196. u Studeničkoj povelji, gde stoji zapisano da je župan Stefan Nemanja manastiru Studenici darovao vinogradarska sela u Župi. Nekada su i tri najveća srpska manastira Hilandar, Studenica i Žiča, kroz čitav srednji vek imali svoje vinograde i podrume vina u Župi. Slavni srpski knez Lazar imao je u Župi svoje podrume u poljani Kruševica. Vino je u Župi vekovima bilo znak moći, bogatstva, vlasti, ali i izvor opstanka. Pili su ga keltski ratnici, rimski legionari, vizantijski stratezi, srpski župani i carevi, episkopi i arhiepiskopi, pa čak i turski begovi.[4]
Geografska zastupljenost
[uredi | uredi izvor]Prokupac nosi naziv „kralj Župe” jer je tu na neki način postao i opstao. Istorijski posmatrano, u doba najveće slave je kao crvena sorta vladao Srbijom, ali i većim regionama Bugarske. U doba kad mu je zapretilo istrebljenje, bilo ga je uglavnom u Župi i nešto prema Smederevu, dok se poslednjih godina sadi sve više u Topličkom okrugu i zrakasto širi, od Župe, ka smederevskom vinogorju, ali i na istok i jug Srbije. Ima ga na Kosovu i Metohiji, a mestimično i u Vojvodini. Masovno se gaji u Severnoj Makedoniji, u manjem obimu u Bugarskoj i sporadično u Rusiji.
Botanički opis
[uredi | uredi izvor]- Bujnost – razvija veoma bujan čokot sa uspravnim lastarima.
- Vrh mladog lastara je beličasto sive boje, povijen, maljav.
- Zreo lastar je srednje debljine ili debeo, sa kratkim ili srednje dugačkim internodijama ljubičaste boje. Boja kore lastara je crvenkasta.
- Zimsko okce ove sorte je srednje razvijeno, konusno, pokriveno tamnim ljuspama.
- Razvijeni list je velik, ceo ili trodelan, sa dosta plitkim gornjim lateralnim urezima. Liska je plitko olučasta, tamnozelena, mrežasto naborana i mekana. S lica lista ima retke i jedva vidljive paučine dlačica, dok je naličje obraslo srednje gustim sivim maljama. Nervi su sa obe strane zeleni, sa naličja dobro istaknuti i čekinjasto maljavi. Zupci su različite veličine, prilično zaobljeni.
- Peteljka je osrednje debljine i dužine, malo rebrasta, zelena i delimično ljubičasta.
- Cvet je morfološki i funkcionalno hermafroditan sa 5-6 prašnika, koji su nešto viši po položaju u odnosu na dobro razvijen tučak, flašastog oblika.
- Bobica je srednje krupna, okrugla, tamnoplave boje pokožice, sa obilnim pepeljkom, sočna, bez izraženog mirisa i prijatnog je ukusa.
- Grozd je srednje veličine, ređe veliki, cilindrično kupastog oblika, srednje zbijen. Masa grozda značajno varira u zavisnosti od varijeteta i klonova od 150 do 300g. Grozd se najčešće nalazi na četvrtom i petom kolencu rodnog lastara. Peteljka grozda je kratka i zeljasta.[5]
Agrobiološke karakteristike
[uredi | uredi izvor]- Epoha sazrevanja – grožđe sazreva između III i IV epohe. Veoma pozna sorta sa dugom vegetacijom.
- Koeficient rodnosti – veoma visok, kreće se u intervalu od 1.3 do 1.6.
- Prinos grožđa – veoma prinosna sorta. Prinosi grožđa variraju od 15.000 do 20.000 kg/ha.
- Rezidba – odgovara mu kratka rezidba. Kondiri se orezuju na 2 – 3 okca.
- Uzgojni oblici – svi na kojima se može primeniti kratka rezidba. U starim vinogradima gaji se uz kolac ili bez njega, jer to omogućuju čvrsti i uspravni lastari.
- Tipovi zemljišta – najbolje rezultate daje na suvim, propusnim, rastresitim, kamenito-šljunkovitim, umereno plodnim i toplim zemljištima.
- Otpornost prema kriptogamskim bolestima – srednje je otporna prema pepelnici, a veoma osetljiva na plamenjaču. Prema sivoj plesni ima izraženu otpornost.
- Otpornost prema niskim temperaturama – srednje je otporna na zimske mrazeve. Okca izmrzavaju na – 16 °C.
- Afinitet prema loznim podlogama – od loznih podloga preporučuju se:Berlandieri X Riparia kober 5BB, Teleki 8B, Š X B 41B, SO4, Rupestris du Lot i dr.[5]
Važnije uvološke karakteristike
[uredi | uredi izvor]| Sastav grožđa | (g) |
|---|---|
| Masa grozda | 130 – 300 |
| Masa bobica | 90 – 193 |
| Masa šepurine | 4.10 – 6.69 |
| Sastav bobice | (g) |
|---|---|
| Masa pokožice | 6.53 – 10.40 |
| Masa semena | 4.87 – 6.40 |
| Masa mesa | 85.20 – 181.94 |
| Struktura grozda | (%) |
|---|---|
| Šepurina | 2.45 – 4.72 |
| Pokožica | 3.38 – 8.17 |
| Seme | 2.52 – 4.59 |
| Meso | 70.30 – 90.75 |
| Skelet | 6.73 – 10.37 |
Tehnološke i organoleptičke karakteristike šire i vina
[uredi | uredi izvor]Karakteristike šire
[uredi | uredi izvor]Šira sadrži 18-22% šećera i 6-7 g/l ukupnih kiselina. Bezbojna je. Pri jačem ceđenju grožđa dobija se šira rozikaste boje. Ukus i miris prijatan. Prinos soka 65-70%.
Karakteristike vina
[uredi | uredi izvor]Vino sadrži 11-13% alkohola i 5-6 g/l ukupnih kiselina. Veoma pitko, osvežavajuće, crvene ili rubin crvene boje, neutralnog mirisa. Pri dužem stajanju na komini, zbog izlučivanja taninskih materija, vino postaje gorko. Ako se kljuk sa širom drži 24 časa neoceđen dobija se poznato vino ružica. Odležavanjem vino dobija na kvalitetu.[7]
Vidi još
[uredi | uredi izvor]Reference
[uredi | uredi izvor]- ^ „Autohtona sorta Srbije ponovo na sceni” Arhivirano na sajtu Wayback Machine (14. novembar 2016), Agro Info Tel. Pristupljeno 13.novembra 2016.
- ^ Put vina Arhivirano na sajtu Wayback Machine (16. septembar 2016), Turistička organizacija Aleksandrovac. Pristupljeno 13. novembra 2016.
- ^ „Zvanično priznat kao srpska autohtona sorta”, Svet vina, Sorte grožđa. Pristupljeno 13. novembra 2016.
- ^ Turističko-istorijski značaj sorte Arhivirano na sajtu Wayback Machine (14. novembar 2016), Prokupac-lična karta. Pristupljeno 13. novembra 2016.
- ^ a b Detaljan opis sorte i najvažnije osobine Zdrava Srbija, Vinogradarsvo, 9.mart 2013. Pristupljeno 13.novembra 2016.
- ^ Uvološke karakteristike mase grozda i mase bobice Arhivirano na sajtu Wayback Machine (14. novembar 2016), Agro Info Tel. Pristupljeno 13.novembra 2016.
- ^ Sorte za kvalitetna crvena i crna vina Arhivirano na sajtu Wayback Machine (28. april 2016), Vinogradari i vinari Oplenačkog kraja. Pristupljeno 13.nobembra 2016.
