Pjetro Gradenigo

Pjetro Gradenigo
Pjetro Gradenigo na jednom mletačkom dukatu
Lični podaci
Datum rođenja	1251.
Mesto rođenja	Venecija, Mletačka republika
Datum smrti	13. avgust 1311.
Mesto smrti	Venecija, Mletačka republika
Grob	Crkva Svetog Murana Kiprijana
Dinastija	Porodica Gradenigo
Mletački dužd
Period	1289. - 1311.
Prethodnik	Đovani Dandolo
Naslednik	Marino Zorzi

Pjetro Gradenigo (1250/1251, Venecija - 13. avgust 1311, Venecija) je bio mletački dužd 1289. do 1311. godine i jedan od najpoznatijih duždeva, pored toga bio je jako bitan za istoriju Mletačke republike. Pre duždevanja je bio gradonačelnik Kopra. Za poziciju dužda se borio sa namesnikom Istre, Đakopom Tijepoloom, članom Narodne stranke i pobedio je.

Postao je dužd sa 38 godina. Uveo je razne reforme u Mletačkoj republici, tako da je za vreme njegovog duždevanja sva vlast prešla u ruke patricijata. Usretsređivanje sve vlasti u rukama patriciske oligarhije bilo je krunisano reformom iz 1297 g., takozvanim zatvaranjem Velikog veća. Ta se reforma sastojala u tome što je pravo učestvovanja u tom glavnom zakonodavnom organu u Mlecima bilo podeljeno samo najvećim trgovačkim porodicama. Đakopo Tijepolo je izazivao nerede u Veneciji 6. marta 1296 i februara 1297. godine.

Pjetro je vladao čvrstom rukom i time je uspeo otkriti zaveru Marina Bokonija 1300. godine i Bajmontea Tijepoloa 1310. godine. Posebno je opasnija bila ova druga. Tada je učinjen pokušaj da se zbaci oligarhija. Učinili su ga oni trgovački elementi koji su bili uklonjeni od učestvovanja u Velikom veću. Ta je zavera dovela do niza daljih izmena u upravnom sistemu Mletaka.

Među njima je bilo najvažnije stvaranje Veća desetorice. To je veće birano na godinu dana bez prava ponovnog izbora za iduću godinu. Veću desetorice bio je poveren tajni nadzor nad svim organima uprave, počevši od dužda i Velikog veća. Tajni nadzor zadirao je u čitav život svakog građanina u Mlecima. Sistem dostava postao je jako raširen. Veće desetorice tajno je proveravalo sve te dostave i donosilo odluke. Obračunavanje sa osuđenima takođe se vršilo tajno. Čoveku koji bi postao podozriv Veću desetorice pretila je ili smrt od kame najmljenog ubice ili nestajanje u strašnim mletačkim »olovnim tamnicama«; one su dobile svoj naziv po olovnim krovovima koji bi se leti usijavali i pričinjavali neizdržljive muke zatvorenicima. Obično su sužnji brzo umirali u tim tamnicama.

Pjetro je ratovao protiv Padove zbog rudnika soli (1304—1306) i bio je suočen sa pobunama na Kandiji i u Zadru, koje je uspešno gušio. Takođe je pokušao osvojiti Feraru i tako preuzeti trgovinu na reci Po, ali je morao da odustane zbog ekskomunikacije pape Klimenta V.

Umro je 13. avgusta 1311. godine nekoliko meseci pred kraj rata sa Ferarom (15. jun), ali nije uspeo ukloniti ekskomunikaciju, zbog čega je bio izuzetno nepopularan. Sahranjen je bez počasti u crkvi Svetog Murana Kiprijana. Na grobu je napisan tekst koji pokazuje karakter dužda:

Nadozreo i čvrst, odan i ljubazan prema prijateljima, a orema neprijateljima nemilosrdan.

Tokom njegove vladavine Mletačka republika je vladala:

• Okrugom Venecijom,
• Zadrom u Dalmaciji,
• Modonom na Moreji,
• Koronom na Moreji,
• Kritom u Egejskom moru,
• Evbejom u Egejskom moru,
• Kikladima u Egejskom moru,
• Sporadima u Egejskom moru,
• Jonskim ostrvima u Egejskom moru.

Poreklo i ličnost

Pjetro poznat i kao Pjeraco ili Peraco rođen je u Veneciji Krajem 1250. ili 1251. godine, kao sin Marka di Bartolomea, dok mu je ime majke nepoznato, ali je bila iz porodice Kverini, dok se zna da mu je brat bio Marino, otac budućeg dužda Đovanija, ali se ne zna da li je Pjetro imao sestre. Ništa se ne zna o njegovom vremenu pre duždevanja, ale je verovatno da je sa 14 ili 15 godina bio mornar ili vojnik. Tada je Pjetro postao vrlo ambiciozan.

Anonimni autor istorije Mletačke republike ga je opisao ovako:

Bio je čovek plemenitog porekla, dobar, mudar, lep, prijatan, hrabar, obazriv [...]

Hronika Danijela Barbaroa ga opisuje ovako:

Taj čovek je bio lukav i spletkario je svoje neprijatelje i tako odnosio pobede, bio je veliki mecena umetnosti, bio je oprezan i nikome nije potpuno verovao, bio je izuzetno nemilosrdan prema svojim neprijateljima i njihov progonitelj, bio je surov i voleo je borbu.

Karijera

Po pričanjima Istorije Venecije, Pjetro je komandovao mletačkom vojskom u ratu sa Bolonjom (1272—1273), a potom učestvovao u diplomatskoj misiji Đakopoa Dandoloa, Đovanija Tijepoloa, Žerardoa Morozinija, Dona Đovanija, Đovanija i Rafaela Betonija Kanala, upućenij Bolonji 1274. godine da pregovara o miru. Kao kandidat za mesto dužda javio se, u Velikom Savetu, 1269., 1270. i 1276. godine. Godine 1279. poslat je na Istru , zajedno sa Tomazoom Kverinijem i Ruđerom Morozinijem, sa zadatkom da tu proširi mletački posed, ojača tamošnju mletačku vlast i uguši svaku pobunu. Po izveštajima dužda-hroničara Andree Dandoloa, ali i po izveštajima Marina Sanutoa, Istorije Venecije i pisama koje je tadašnji dužd slao, oni su u svom zadatku uspeli. Tamo je Pjetro postao gradonačelnik Kopra, ali nije dugo ostao na toj funkciji, jer je morao da se vraća u Veneciju, gde mu je poveren grad Kaorle, manji grad u Republici, ali važan za trgovinu soli na reci Livenzi u zapadnom Frijaulu. Potom je ponovo otišao na Istru, ali se brzo vratio da bi bio izabran za člana Minorskog saveta 1285. godine, ali je sa te dužnosti sišao 1286. godine da bi se ubrzo ponovo vratio na tu dužnost (1288—1289). Za sve ovo vreme Pjetro se nalazio na Kopru, gde je vršio dužnost gradonačelnika.

Dolazak na mesto dužda

2. novembra 1289. godine umro je dužd Đovani Dandolo. Sutradan prema statutima i nalozima Venecije vlast su privremeno preuzeli: Savet Minor i Vrhovni sud četrdesetorice. Duh mletačkih državnika je tih dana činilo se da je bio posebno uznemiren; ekonomske teškoće, zbog rasipništva prethodnog dužda, su opteretile oskudna sredstva prostog naroda, posebno onih skromnih zanatlija i sitnih trgovaca, koji su pamtili sa žaljenjem vremena dužda Đakoma Kontarnija i Lorenca Tijepoloa. Radnička klasa je protestovala.

U mnogim krugovima narod je hteo da novi dužd postane Đakom Tijepolo, sin dužda Lorenca, takođe prkosivši upravnim organima Republike. 22. novembra kada se još čekalo na izbor novog dužda izbili su ozbiljni nemiri zbog dužine izborne procedure, ali za dužda je bio izabran Pjetro Gradenigo. Karoldo u svojoj Istoriji Venecije ovako govori o tom događaju:

Tijepolo je bio veoma mudar, izuzetno dobar, nije bežao pred neprijateljem ma koliko jači on bio, nesloga koja je usledila izazvala je atentant na Pjetra u Tijepolovoj vili Marošou, u kojoj je Tijepolo često boravio.

Ljubazni, konzervativni i brutalni Đakom je, zbog podrške radničke klase, postao previše moćan da bi ga Pjetro mogao pobediti i postati dužd. Ovaj građanski rat je bio podgrejan strahovitim borbama između Gibelina i Gvelfa; Pjetro je bio na strani gvelfa, a Đakom na strani gibelina. Da bi neko postao dužd trebalo bi imati podršku najuticajnijih porodica, a Pjetro ju je imao. Za Mletačku republiku je bilo dobro što je narod shvatio da mora prestati građanski rat da bi sačuvali svoju Republiku.

Sukob se završio 25. novembra, kada se savet žurno povuče iz Kopra, da ne bi bilo novih nemira. Tada novi dužd postade Pjetro Gradenigo. On je 3. decembra svečano ušao u grad, ali ne sa radošću svih i bez većeg aplauza naroda.

Duždevanje

Pjetrovo duždevanje je bilo uspešno, bez većih ratova, barem u spoljnoj politici.

Spoljašnja politika

Ipak je ponovo došlo do sukoba sa Đenovom, zbog toga što su Đenovani upravljali crnomorskom trgovinom.

S porastom Đenovljanske moći raslo je, međutim, i staro suparništvo između Mletačke i Đenovljanske republike; godine 1296. izbio je rat između njih u koji je ubrzo bilo uvučeno i Vizantijsko carstvo.

Budući da je vizantijski car Đenovljanima iz Galate pružio zaklon unutar carskih zidina glavnog grada, Mlečani su pribegli represalijama u onim predgrađima Carigrada koja su se nalazila izvan gradskih zidina, na šta su Romeji odgovorili represalijama nad Mlečanima, koji su boravili unutar Carigrada. Mletačko-đenovljanski rat pretvorio se u rat između Mlečana i Romeja. Đenovljani su se, naime, 1299. godine povukli iz rata, posle pobede kod Korčule 7. septembra koju im je doneo Lamba Dorija i sklopili sa Pjetrom, a uz posredovanje Marka Viskontija, vladara Milana, "večni mir", hladnokrvno ostavivši svoje saveznike na cedilu.

Budući da nije posedovao flotu, car Andronik se našao u krajnje teškom položaju i koliko god se Carstvo zbog prestiža opiralo zahtevima Pjerovim na nadoknadu štete, naposletku je, ugroženo mletačkim brodovima na Zlatnom rogu, bilo prisiljeno pokoriti se nadmoćnome protivniku i čak platiti Mlečanima odštetu. Za Mlečane srećan rat završio se 1302. godine sklapanjem primirja na deset godina. Tako su Mlečanima potvrđene stare trgovačke povlastice i dodeljen im je niz novih kolonija na arhipelagu. Đenovljani su pak ratno iskustvo uzeli za povod da opašu Galatu debelim bedemima i tako je kraj vizantijske prestolnice nastala snažna Đenovljanska tvrđava.

Dok je Pjetro, vrhovni gospodar male republike pod Srđem, počeo ogorčen rat sa Đenovom, saveznicom Vizantije, da pomogne svom tastu, vizantijskom caru, srpski kralj je upotrebio oštre mere protiv Dubrovnika, kome ranije beše priznao sva prava i povlastice dotle uživane. On je 1301. god. dao po Srbiji pozatvarati dubrovačke trgovce, a Dubrovčani na to zauzeše Mljet i blokiraše ušće Bojane. Dubrovački trgovci iz Brskova tužili su se 8. maja 1302. svojima na moru, kako se, "u ovoj zemlji zlo čini". Pjetrovim zauzimanjem došlo je 14. septembra 1302. god. do mira, po kom kralj ponovo "stvori milost gradu Dubrovniku".

Godine 1304. izbio je rat sa Padovom zbog rudnika soli, a 1309. godine sa sa Akvilejskim nadbiskupom, a 1310. godine pobunuli su se ponovo Zadrani, ali najgora od svega bila je papina ekskomunikacija dužda, zbog njegove opsade Ferare (1308—1313). Ambiciozna Pjtrova politika ga je odaljila od Minorskog saveta i Vrhovnog suda četrdesetorice, a kada bi nastupili porazi izbijale bi svađe sa tim upravnim organima Republike. Takve svađe izbijale su 16. oktobra 1308. i 27. marta 1309. godine, tada se tražio povratak Velikog veća i tada bi opadala finasijska moć Republike.

Pjetro je 1308. godine ušao u savez protiv Vizantije, pošto nije mogao odoleti tom iskušenju, da vrati izgubljene teritorije, ali je 1309./1310. godine ekskomuniciran i izlučen iz saradnje s njim i to naravno na papinu štetu, jer se pokret raspao.

Reforme i posledice

Uveo je razne reforme u Mletačkoj republici, tako da je za vreme njegovog duždevanja sva vlast prešla u ruke patricijata. Usretsređivanje sve vlasti u rukama patriciske oligarhije bilo je krunisano reformom 12. maja 1297 g., takozvanim zatvaranjem Velikog veća. Ta se reforma sastojala u tome što je pravo učestvovanja u tom glavnom zakonodavnom organu u Mlecima bilo podeljeno samo najvećim trgovačkim porodicama, zbog čega su ga oni podržavali.

Đakopo Tijepolo je izazivao nerede u Veneciji i pre tog zakona, 6. marta 1296. i februara 1296. godine. Danijel Barbaro govori da su posle reforme izbili višemesečni neredi u Veneciji. Iza toga su 1304. godine izbili neredi u Veneciji, koji su za cilj imali da u Republiku vrate socilajizam.

Pjetro je vladao čvrstom rukom i time je uspeo otkriti zaveru Marina Bokonija 1300. godine i Bajmontea Tijepoloa 1310. godine. Posebno je opasnija bila ova druga.

Prva zevera nije bila mnogo opasna jer je bila spremljena na brzu ruku i tako je bila brzo uništena, a dužd je ljuto kaznio sve koji su mu se bili zamerili. Potom se Pjetro konačno utvrdio na tom položaju i opao je broj pristalica za povratak Velikog veća.

Posle katastrofalnog poraza u opsadi Ferare, duždevi neprijatelji su digli glavu. Sada se pobunjenim Tijepolovima: Marku, Đakopovom sinu, i Bajmonteu, Đakopovom unuku, pridružio i deo aristokratije, Vrhovni sud četrdesetorice i gvelfi, tj. svi oni trgovački elementi koji su bili uklonjeni od učestvovanja u Velikom veću. Neprijatelji sada nisu hteli da obnove Veliko veće nego i da svrgnu dužda i oligarhiju. Da bi Minorski savet dobio kao saveznia on u njega dovodi svog prijatelja Mikelea Đustinijanija.

U noći između 14. i 15. juna 1310. godine dve grupe naoružanih ljudi, na čelu sa Markom i Bajmonteom su upali na trg Svetog Marka izazivajući ustanak protiv dužda. Ipak, bilo je neslaganja među pobunjenicima koji su čekali u zasedi, pa je dužd, kad je shvatio šta se sprema, okupio svoje pristalice. Marko bi ubijen, a Bajmonte se povukao da ga ne bi zadesila očeva sudbina.

Potom dužd hapšenje svih pristalica Velikog veća, pa je neke osudio na smrt, a neke proterao. Ove presude su trajale dugo. Porodica Tijepolo je sada iz straha od pokolja prešla na duždevu stranu i postala jedna od njemu najodanijih i više se nikad nije usudila da pokuša povratiti Veliko veće ili se pobuniti protiv dužda. Dužd je tako konačno otklonio sve svoje neprijatelje i uzurpatore, ipak ostala je mala grupa porodica koje su se zalagale za povratak Velikog veća. Ovom duždevom pobedom okončane su krizne godine u Mletačkoj republici, ipak je postojala mogućnost da se porodica Tijepolo opet pobuni.

Ta je zavera dovela do niza daljih izmena u upravnom sistemu Mletaka. Među njima je bilo najvažnije stvaranje Veća desetorice. To je veće birano na godinu dana bez prava ponovnog izbora za iduću godinu. Veću desetorice bio je poveren tajni nadzor nad svim organima uprave, počevši od dužda i Velikog veća. Tajni nadzor zadirao je u čitav život svakog građanina u Mlecima. Sistem dostava postao je jako raširen. Veće desetorice tajno je proveravalo sve te dostave i donosilo odluke. Obračunavanje sa osuđenima takođe se vršilo tajno. Čoveku koji bi postao podozriv Veću desetorice pretila je ili smrt od kame najmljenog ubice ili nestajanje u strašnim mletačkim »olovnim tamnicama«; one su dobile svoj naziv po olovnim krovovima koji bi se leti usijavali i pričinjavali neizdržljive muke zatvorenicima. Obično su sužnji brzo umirali u tim tamnicama.

Smrt, sahrana i posledice

Pjetro nije stigao da uživa u pobedi, oslanjajući se na gibeline, jer je umro 13. avgusta 1311. godine u Veneciji od neke opake bolesti, a sa nešto više od šezdeset godina. Moguće je i da je otrovan, a i da je umro od starosti.

Sahranjen je bez počasti, gotovo tajno, u crkvi Svetog Muarana Kiprijana, jer je još uvek bio omrznut, ali imalo je i onih što su oplakivali dužda.

Posle duždeve smrti su se nastavile krize oko nasledstva i za dužda je bio izabran Stefano Đustinijani, ali on je odbio tu poziciju i postao benediktanac. Dana 23. avgusta za dužda je bio izabran Marino Zorzi, patricije poznat prema moralu, dobroti i političkim zaslugama.

Brak i deca

Pjetro je bio oženjen Tomasinom Morozini, kćerkom Đovanija, a unukom Tomasine, supruge pretendenta za ugarski presto Stefana Postuma. Tomasina mu je rodila nekoliko dece, petoro sinova i petoro kćerki, ali nažalost svo to potomstvo je pomrlo pre njega, dok su samo preživeli Marko i Nikolo.

Njegovi sinovi su bili:

• Bertuki,
• Đakopo (Jakopo ili Đakom),
• Paul,
• Marko,
• Nikolo.

Pjetrove kćerke su bile:

• Beluca,
• Beriola,
• Engoldisa,
• Katarina,
• Izabeta (takođe poznata kao Ana).

Pjetro je svoju decu doveo na visoke položaje u Republici. Nikolo, poznat i kao Nikoleto, je bio ambasador u Trevizu do 1314. godine, kada se, zajedno sa Enrikeom Dolfinom, vratio u Veneciju. Marko je bio vladar Padove (1319—1320). Bertuki je bio član saveta umoljenih. Dok su ostali Pjetrovi sinovi umrli još kao deca.

Što se tiče Pjetrovi kćerki, Katarina je bila monahinja, a njena sestra Izabeta supruga Đakoma od Karare od 1310. godine, kada je sklopljen mir sa Ferarom.

Pjetro se ženio i drugi put, sa Agnes Zantani, kada je bio u dubokoj starosti, ali sa njom nije imao dece.

Literatura

• A. D. Udaljcov, J. A. Kosminski i O. L. Vajnštajn ISTORIJA SREDNjEG VEKA I - Vikizvornik
• Enciclopedia Treccani Gradenigo, Pietro (italijanski)
• Enciclopedia Italiana GRADENIGO, Pietro (italijanski)
• DIZIONARIO BIOGRAFICO DEGLI ITALIANI GRADENIGO, Pietro (italijanski)
• Ostrogorski, Georgije (1969). Istorija Vizantije. Beograd: Prosveta. 
• Vladimir Ćorović Istorija srpskog naroda