Raboš
Raboš ili rovaš je sredstvo za sporazumevanje koje nalazimo kod najstarijih naroda sveta (Germani, Skiti, Skandinavci, Mongoli, Sloveni, Kinezi, Egipćani i drugi stari narodi), a primitivna plemena u Kini, Africi, Australiji, Mongoliji ga i dan danas koriste.[1] Predstavljaju komadiće drveta raznih oblika, dužine 20cm do 1m, na kojima se urezuju oznake nalik crticama, matematičkog karaktera.[2] Beležili su se dugovanja, meseci, godine, praznici.[3]
.jpg)
Značaj i uloga raboša[uredi | uredi izvor]
Raboš je jedno od sredstava kojima su se služili ljudi u međusobnoj komunikaciji da bi se nešto lakše zapamtilo. Raboš se naročito koristio u procesu brojanja, zapisivanja brojeva, merenju vremena i označavanju novčanih potraživanja.[4]
Istorijat[uredi | uredi izvor]
Smatra se da jedan od starijih primera korišćenja raboša potiče još iz paleolita. U starom Rimu raboše su upotrebljavali kao potvrde o plaćanju poreza. Porez u evropskim zemljama u srednjem veku takođe se naplaćivao preko raboša. U Engleskoj u 19. veku raboši su korišćeni kao dokaz na sudovima, a u Srbiji su tu ulogu imali sve do kraja 19. veka. Takođe su u Srbiji putem raboša beleženi rođeni i umrli po crkvama. Tragovi raboša prisutni su u raznim epohama i raznim civilizacijama širom sveta.[4]
Matematička pismenost i raboš[uredi | uredi izvor]
Matematička pismenost počinje u trenutku kada se javlja potreba da se neki detalj iz života, neki događaj ili neka matematička situacija učini trajnom, zapamti i prikaže određenim znacima simbolima. Ti simboli su prikazivani na različitim mnemotehničkim sredstvima, među kojima raboš, kao drvena pločica na kojoj su određenim zarezima ljudi upisivali brojeve, zauzima posebno mesto. Raboš pruža dokaze kako su ljudi od samog početka civilizacije bili prinuđeni da razvijaju matematiku i da se koriste njenim rezultatima.[4]
Načini korišćenja[uredi | uredi izvor]
Raboši su imali različitu namenu i oblik.
- Za ličnu upotrebu (stočarski, kočijaški, vinogradarski, kmetovski, raboš kao kalendar)[4]
- Za sporazumevanje dveju ili više osoba (valjarski, pekarski, bojadžijski, konobarski, trgovački)[4]
Raboši su najviše korišćeni u pekarama ili u trgovini na sledeći način: najčešće se koristio štap, dužine 30 do 60cm, bi se rascepio uzduž, do tri četvrtine dužine, tako da se poslednja četvrtina ne rascepljuje. Duži deo rascepljenog štapa naziva se kvočka, i on uglavnom ostane kod osobe koja daje nešto na dug, a kraći deo, koji nije rascepljen, naziva se pile i deo je koji pripada onom koji uzima dug. Kada mušterija uzme neki proizvod na veresiju, predaje svoje pile prodavcu, a prodavac ga prisloni uz svoju kvočku i na njemu napravi zareze, odnosno broj proizvoda koliko mušterija uzima. Kvočka i pile se spajaju prilikom obračuna i moraju da se podudaraju. Kada se dug isplati, kvočka i pile se lome i bacaju u vatru.[3]
Raboš kalendar[uredi | uredi izvor]
Raboš je omogućavao da se na jednostavan način meri vreme. Takvi raboši su nazivani drvenim kalendarima. Na njima su nepismeni ljudi beležili urezima mesece, sedmice i dane u toku godine. Merenje vremena pomoću raboša predstavlja jedan od najstarijih načina merenja vremena. Drveni kalendari su izrađivani od drveta i imali su 4 strane. Na svakoj strani je beleženo po tri meseca.[4] Spominju se i raboši kalendari u delu Robinzon Kruso autora Danijela Defoa. Kruso objašnjava na koji način je na pustom ostrvu označavao vreme.
| „ | Na stranama četvrtastog stuba pravio sam svakog dana zarez nožem, a svaki sedmi zarez bio je dvaput veći od ostalih, kao i zarez za svaki prvi u mesecu; tako sam vodio kalendar, odnosno nedeljni, mesečni i godišnji zapis vremena[5] | ” |
Prvi put se pojavljuju u Londonu 1719. godine, a kod nas 1796. godine.[3]
Verski praznici[uredi | uredi izvor]
Na drvenim kalendarima su beleženi verski i drugi praznici. Znakom + bi se beležili nedelja i praznik, a pravom crtom (|) dan bez praznika. Primer kalendara je kalendar Milovana Gavacija iz 1930. godine koji se danas čuva u Etnografskom muzeju u Zagrebu.
Raboši u germanskom jezičkom području[uredi | uredi izvor]
U germanskom području su rašireni posebni oblici raboša(holz-kalendari), srodni kalendarima-rabošima. Najstariji je sačuvan u Državnom etnografskom muzeju u Berlinu koji potiče iz 1441. godine.[3]
Reference[uredi | uredi izvor]
- ^ Lunde, Ken. „Proposal to encode five ideographic tally marks” (PDF). Pristupljeno 13. 4. 2017.
- ^ Otić, Bora (2012). „Raboš”. Dnevnik. 23615: 8—9.COBISS.SR 276222727
- ^ a b v g Furunović, Dragutin (1999). Istorija i estetika knjige 1. Beograd. str. 154—155.
- ^ a b v g d đ Značaj i uloga raboša u počecima matematičke pismenosti / Krstivoje Špijunović, Sanja Maričić. - ilustr. - Napomene i bibliografske reference uz tekst. - Bibliografija: str. 147. - Rezюme. - U: Obrazovanje i usavršavanje nastavnika / [urednik Vidan Nikolić. - Užice : Učiteljski fakultet, 2007. - ISBN 978-86-80695-71-6. - Str. 135-148.
- ^ Defo, Danijel (1969). Robinzon Kruso. Beograd: Prosveta. str. 60.
Literatura[uredi | uredi izvor]
- Furunović, Dragutin (1999). Istorija i estetika knjige 1. Beograd. str. 154—155.
- Rovaši : zbirka Slovenskega etnografskega muzeja = Tally sticks : the collection of the Slovene Ethnographic Museum / Nena Židov ; [prevod Franc Smrke ; fotografije - katalog Marko Habič ; risbe Darja Klančar]. - Ljubljana : Slovenski etnografski muzej = Slovene Ethnographic Museum, 2010
- Raboš / Branko Brđanin Bajović. - Banja Luka : Službeni glasnik Republike Srpske, 2003
