Ratni zločini u Balkanskim ratovima

Selo Doksato nakon što ga je spalila bugarska vojska

Ratni zločini tokom Balkanskih ratova su ratni zločini počinjeni tokom Prvog i Drugog Balkanskog rata i neposredno nakon vojnih dejstava.

Krajem 1912. godine, savezničke balkanske države su zajednički napale Osmansko carstvo i u toku narednih nekoliko meseci okupirale i međusobno podelile teritorije koje su smatrali svojim a koje su bile pod otomanskom okupacijom.

Za razliku od Osmanskog carstva, koje je na teritoriji Balkana težila multinacionalnoj sredini muslimanske vere, Balkanske nacionalne države su težile jednonacionalnim državama.

Radi ispitivanja zločina Karnegijeva zadužbina za međunarodni mir je formirala posebnu komisiju koja je 1913. poslata na Balkan.

Počinioci i žrtve zločina

Međunarodna komisija razgovara sa izbeglicama u Samokovu

Nakon brojnih i učestalih glasina o ratnim zločinima na Balkanu, Karnegijeva zadužbina za međunarodni mir je 1913. godine ustanovila međunarodnu komisiju, koju su pretežno činili univerzitetski profesori iz Francuske, Velike Britanije, SAD, Nemačke, Austrije i Rusije. Sa srpske i grčke strane su se mogle čuti kritike da je ruski član komisije, Miljukov, bio „bugarofil“. Komisija je putovala Balkanom od početka avgusta do kraja septembra i na terenu je prikupljala građu, beležila razgovore sa izbeglima i prognanima, fotografisala spaljena naselja, arhivirala originalna dokumenta (pisma, objave, naredbe, letke, saopštenja) i ostalo, da bi po povratku u Pariz sav materijal bio obrađen i objavljen u formi iscrpnog izveštaja. Od samog ulaska u Srbiju, komisija se susrela sa nizom problema i odbojnim stavom srpskih zvaničnika, iako je njen dolazak bio najavljen preko srpske ambasade u Parizu. Nalazi međunarodne komisije su potvrdili da je bilo teških ratnih zločina. Ustanovljeno je da oružje nije upotrebljeno samo protiv neprijateljske vojske, već je korišteno i protiv stanovništva. Komisija procenjuje da je u bitoljskom vilajetu, koji su podelile Srbija i Grčka, spaljeno 80% muslimanskih sela. Srpske vlasti su krajem avgusta 1913. godine onemogućile ulazak Komisije u albanske oblasti pod kontrolom srpske vojske, a uporedo sa tim srpska štampa je napala dolazak međunarodne komisije kao ograničavanje suvereniteta i mešanje u unutrašnje stvari države. Podaci koje je komisija prikupila objavljeni su u izveštaju 1914. godine, koji je ubrzo zasenjen izbijanjem Prvog svetskog rata.

Nalazi međunarodne komisije su potvrdili da su tokom Balkanskih ratova, i neposredno po njihovom završetku, počinjeni teški ratni zločini. Ustanovljeno je da oružje nije upotrebljeno samo protiv neprijateljske vojske, već je korišteno za pokolj stanovništva (starijih ljudi, seljaka, zemljoradnika, žene i dece) u Makedoniji i Albaniji, kao i u delovima Balkana na kojima su ratovale vojske Bugarske, Grčke i Osmanskog carstva.

Žrtve zločina počinjenih tokom Balkanskih ratova su bili:

1. zarobljenici i
2. stanovnici teritorija balkanskih vilajeta Osmanskog carstva svih nacionalnosti

Počinioci zločina počinjenih tokom Balkanskih ratova:

1. Stanovnici balkanskih vilajeta Osmanskog carstva
2. Vojnici svih vojski učesnica Balkanskih ratova
3. Dobrovoljci (proturski bašibozuk, probugarske komite, progrčki andarti, prosrpski četnici i ostali dobrovoljci koji nisu u uniformi redovne vojske)

Komisija u svom izveštaju o zločinima počinjenim nad civilima svih etničkih pripadnosti tokom Balkanskih ratova navodi:

U više navrata smo bili u prilici da dokažemo da najgore zločine nije počinila redovna vojska niti se redovna vojska može uvek optužiti za zločine dobrovoljaca (turski bašibozuk, bugarske komite, grčke andante i ostali dobrovoljci koji nisu u uniformi redovne vojske). Stanovništvo se međusobno ubijalo i obračunavalo uz međusobno podsticanu mržnju i ogorčenost.
— Izveštaj Međunarodne komisije

Ratni zločini koje su počinile vojske država učesnica u Balkanskim ratovima

Ratni zločini koje je počinila vojska Kraljevine Bugarske

Postoje navodi da su bugarske oružane formacije činile zločine prema Grcima u kontinuitetu tokom 40 godina. Postojanje dve grupe kontradiktornih tekstova objavljenih o ponašanju bugarske vojske, u kojima se ili ističe korektno ponašanje bugarske vojske prema zarobljenicima ili stanovništvu okupiranih područja Osmanskog carstva ili navode detalji neopisivih zločina koje su počinili, objašnjava se činjenicom da su se oni delovi bugarske vojske koji su bili u direktnom kontaktu sa generalštabom ponašali korektno za razliku od ostalih delova bugarske vojske

Tokom Drugog balkanskog rata je vojska Bugarske izvršila neopisiva zverstva u gradovima Ser, Demir Hisar, Doksato, Nigrita i mnogim drugim. U zločinima bugarske vojske je najviše civila bilo ubijeno u grada Doksato 29. juna 1913. godine. Tada su trupe bugarske vojske prilikom povlačenja spalile deo grada naseljen grčkim stanovništvom i tom prilikom ubile preko 600 civila, uglavnom žena i dece.

Ratni zločini koje je počinila vojska Kraljevine Srbije

Sumirajući situaciju u oblastima naseljenim Albancima, članovi komisije na osnovu svedočenja izbeglice na turskom jeziku, jer je komisiji bio zabranjen ulazak u te oblasti, zaključuju:

Kuće i čitava sela su pretvorena u pepeo, nenaoružano i nedužno stanovništvo je masovno masakrirano, neverovatni akti nasilja, pljačke i surovosti svake vrste — to su sredstva koja je primenjivala i još uvek primenjuje srpsko-crnogorska vojska, u cilju potpunog preinačenja etničkog karaktera oblasti naseljenih isključivo Albancima.
— Izveštaj Međunarodne komisije

Glavni članak: Ohridsko—debarski ustanak

Tokom gušenja Ohridsko—debarskog ustanka je u izveštaju Međunarodne komisije Karnegijeve zadužbine za međunarodni mir konstatovano da je posle poraza ustanika početkom oktobra 1913. oko 25.000 Albanaca bilo pobeglo od vojske Kraljevine Srbije. Oni koji nisu pobegli su podvrgnuti „poznatom tretmanu u srpskim rukama“. U izveštaju se navodi da je tokom gušenja ustanka ubijeno oko 150 Bugara i oko 500 Turaka i Albanaca. Kuće komitskih vojvoda Matova i Čaouleva su bile uništene. Oko pedeset mladih obrazovanih ljudi je uhapšeno, svakodnevno tučeno i ostavljano bez hrane i po tri dana. Svi sveštenici su bilu uhapšeni. Komisija u svom izveštaju konstatuje da su i Bugari trpeli posledice ustanka. Najviđeniji ljudi su bili uhapšeni ili ubijeni a određeni broj etnički mešovitih sela je spaljen u regionu Golna reka, Dolna reka i Golo brdo.

Ratni zločini koje je počinila vojska Kraljevine Grčke

Kada dođe do velikog rata, Makedonija će pripasti ili Grčkoj ili Bugarskoj, u zavisnosti od toga ko odnese pobedu. Ako je osvoje Bugari, oni će njeno stanovništvo učiniti Slovenima, a ako je mi osvojimo, sve ćemo ih učiniti Grcima.

— Harilaos Trikoupis, predsednik grčke vlade u periodu 1882—1895.

Grčka vojska je tokom Balkanskih ratova počinila ratne zločine u gradovima Kukuš, Dojran, Demir Hisar i Ser u Egejskoj Makedoniji, spaljeno je 160 sela u Makedoniji uz veliki broj počinjenih zločina i proterivanje stanovništva.

Ratni zločini koje je počinila vojska Kraljevine Crne Gore

Postoje navodi u izveštajima koje je napisala kontroverzna britanska spisateljica Edit Duram da crnogorski vojnici tokom Balkanskih ratova nisu napustili varvarski običaj sečenja noseva protivničkim vojnicima poraženim u borbi.

Zločini koje je počinilo civilno stanovništvo

Zločini stanovnika Makedonije

Porazom Osmanskog carstva su na teritoriji Makedonije (kao i svaki put u Makedoniji tokom 19. i 20. veka kada bi došlo do izbijanja oružanih sukoba) počeli obračuni stanovnika, ovog puta hrišćana sa muslimanskim stanovništvom koje je bilo masovno ubijano. Ubistva su vršile komite uz podršku hrišćanskog stanovništva. Stanovnici Makedonije islamske veroispovesti su ubijani najčešće u svojim kućama, koje su zatim bile opljačkane i spaljivane. Sela u Tikveškom regionu kao što su Ratkin Dol, Brestot i Grnčarskite Dupki su bila prepuna leševa ubijenih muslimana. Neki od likvidiranih muslimana su bili smatrani zločincima pa im je bilo improvizovano suđenje i likvidacija. Po presudi ovakvih prekih sudova ubijeni su Smail-hodža. Ašim Murtezi i Azis Saačiev. U selu Bohul je bio formiran preki sud sastavljen od vojnika Kraljevine Srbije, policije, komita VMRO i hrišćanskih stanovnika sela. Napravljen je bio spisak od 38 muslimana za koje su postojale sumnje da su vršili zločine prema hrišćanima. Onima koji su bili uhvaćeni sudio je preki sud. Tučeni su štapovima pred okupljenim stanovnicima a zatim su dvojica po dvojica odvođeni i ubijani u selu Krvnina. Nekoliko muslimanki su nasilno pokrštene i udate.

Zbog zločina koji su bili vršeni nad civilnim stanovništvom postojali su primeri naselja u kojima su hrišćani i muslimani organizovali zajedničke seoske straže kako bi se zajedno lakše zaštitili.

Vojvoda Černopejev je bio svedok masakriranja stanovnika Tikveškog regiona islamske veroispovesti i pljačkanja njihove imovine. Uprkos tome što je pokušao da pucnjima u vazduh i direktnim komandama spreči zločine, nije uspeo u tome. Ubijeni muslimani nisu sahranjivani pa je Negotino prekrio smrad leševa što je doprinelo širenju raznih zaraznih bolesti.

Posle zločina nad muslimanima izvršenim u gradovima, talas nasilja se prelio i na sela. Desetine muslimana su ubijene u selima Bistrenica, Gornji Promet, Prždevo, Besnica....

Zločini koje su počinile paravojne formacije

Zločini prosrpskih četnika

Sa ubačenim grupama bugarskih oficira i komitima VMRO pod njihovom komandom koji su u sklopu priprema za Drugi balkanski rat zauzeli Tikveški region, u događaju koji je početkom 20. veka u Makedoniji postao poznat i pod nazivom Tikveški ustanak, su se sukobile četničke jedinice pod komandom Jovana Babunskog i Jaja-age. Zbog izostanka vojne pomoći bugarske vojske koja se nalazila sa druge strane reke Vardar, oko 200 ustanika su bili prepušteni sami sebi i nisu bili u stanju da pruže ozbiljan otpor. Tokom akcija obračuna četnika sa oficirima vojske Kraljevine Bugarske i VMRO je ubijeno 545 ljudi a spaljeno i uništeno više od 600 kuća, najviše u Negotinu a zatim i u Kavadarcima i Vataši. Postoje navodi da su prilikom ovih akcija izvršeni i zločini nad civilima. Ubijen je jedan mladić (Aleksandar Vidov) koji je odrečno odgovorio na pitanje da li se deklariše kao Srbin po nacionalnosti. Poručnik vojske Kraljevine Srbije Milan Kreković je silovao mladu nevestu Mariju Todorovu dva dana posle njene udaje. Bila je ubijena i Nasa Pindžurova, majka Dimitra Pindžurovog, jednog od vođa jedinica VMRO koje su pod komandom oficira Kraljevine Bugarske zauzele Tikveš. Žarko Iliev iz Vataše i mnogi drugi stanovnici Tikveškog regiona su pretučeni. Komisija Karnegijeve zadužbine za međunarodni mir je 1913. godine posetila Tikveški region i konstatovala da su izveštaji o 545 ubijenih ljudi potcenili broj ubijenih koji su članovi komisije procenili na preko hiljadu ubijenih osoba.

Zločini probugarskih komita

U selu Tremnik u Tikveškom regionu je stanovništvo islamske veroispovesti počelo da beži za vojskom Kraljevine Srbije. Uprkos instrukcijama da ove muslimanske izbeglice treba da budu pošteđene, koje je dao Hristo Černopejev, oficir vojske Kraljevine Bugarske koji je bio jedan od vođa Tikveškog ustanka, komite VMRO su poubijale sve izbegle muslimane iz sela Tremnik. Dončo Lazarov je vodeći svoju četu sastavljenu od stanovnika sela Vataša i Moklište izvršio zločin nad 16 muslimana iz sela Bunarče, koje je uhvatio i zatvorio u Mehmedbegovu kulu koju je zatim spalio.

Vidi još

• Balkanski ratovi

Literatura

• Report of the International Commission to Inquire into the Causes and Conduct of the Balkan Wars. Carnegie Endowment for International peace, Washington, D.C. 1914.

Spoljašnje veze

• (jezik: engleski) Izveštaj međunarodne komisije za ispitivanje uzroka i vođenja Balkanskih ratova
• (jezik: srpski) Dubravka Stojanović, U spirali zločina: balkanski ratovi