Ratovi sa Sijuksima
| Ratovi sa Sijuksima | |||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Deo Indijanskih ratova | |||||||||||
 Bitka kod Litl Bighorna (25. juna 1876), odlučujuća pobeda Sijuksa. | |||||||||||
| |||||||||||
| Sukobljene strane | |||||||||||
 SADVrane (narod) |
Sijuksi severni Čejeni | ||||||||||
| Komandanti i vođe | |||||||||||
|
Džon Gretn † Viljem Feterman † Džon Čivington Džordž Kruk Nelson Majls Džordž Kaster † |
Medved Koji Pobeđuje † Crveni Oblak Čovek Koji se Plaši Svog Konja Bik Koji Sedi  Ludi Konj Crni Kotao † | ||||||||||
| Jačina | |||||||||||
|
30 boraca (1854) 700 (1866) 3.000 (1876)[1] |
oko 100 ratnika (1854) 1.000 (1866) 1.500-3.000 (1876)[1] | ||||||||||
| Žrtve i gubici | |||||||||||
| znatni[1] | znatni[1] | ||||||||||
Sijuški ratovi (engl. Sioux Wars), niz sukoba između SAD i indijanskog plemena Sijuksi koji su trajali od 1854. do 1891. godine.[1]
Istorija[uredi | uredi izvor]
Nakon Američkog građanskog rata (1861-1865) nastupio je period nagle ekspanzije SAD u oblasti zapadno od reke Misisipi. Iako su ova područja od davnina bila staništa i lovišta brojnih indijanskih plemena, američka vlada i naseljenici polagali su pravo na njih kao na nenastanjenu zemlju, a malobrojno i retko naseljeno domorodačko stanovništvo nije bilo u stanju da se odupre modernom oružju i vojnim snagama jedne velike industrijalizovane države. U periodu 1865-1891. SAD su preduzimale 13 pohoda protiv raznih indijanskih plemena. U ratu 1876-1877. plemena Sijuksi i Čejeni, pod vođstvom Tatanka Jotanke, uništili su odred SAD na reci Litl Bighorn 25. juna 1876. Boljim oružjem, brojniji i organizovaniji, belci su istrebljivali ipotiskivali Indijance sve više prema zapadu. Od 1890. kada su SAD ovladale svojom današnjom teritorijom, ostaci Indijanaca su grupisani u rezervatima koji su osnivani od 1837. na prostoru između Kanzasa, Misurija, Arkensoa, Teksasa, Kolorada i Novog Meksika. Broj Indijanaca u rezervatima 1890. iznosio je 186.490, ali su i tamo dizali ustanke, 1889-90, 1898. i 1907.[2]
Pozadina[uredi | uredi izvor]
Sijuksi su indijansko pleme koje se u 16. veku naselilo oko izvora reke Misisipi, ali su ih početkom 18. veka Čipeve i druga algonkinska plemena, koja su trgovala sa francuskim i britanskim kolonistima i bila naoružana vatrenim oružjem, potisnula na zapad, na teritoriju sadašnjih američkih država Severna i Južna Dakota, gde su živeli od lova i sakupljanja divljeg pirinča. Sijuksi nisu bili jedan narod, već su bili podeljeni u brojna plemena, koja su obuhvatala tri velike skupine: Santi, Janktoni i Tetoni, čiji su pripadnici nazivali sebe jednim imenom, koje je na njihovom jeziku značilo saveznici - Santi su to ime izgovarali Dakota, Janktoni Nakota, a Tetoni Lakota. Tetoni, ili zapadni Sijuksi, delili su se na 7 velikih podgrupa: Oglale i Brulei bili su južne Lakote, a Hunkpape, Minekondžu, Tu Ketls, Crna Noga i San Ark bili su severne Lakote.[1]242
Od 1680. indijanska plemena u velikim američkim ravnicama, koje su se prostirale od Teksasa na jugu do Nebraske na severu, počela su da koriste konje koji su pobegli u divljinu iz španskih kolonija u Meksiku i namnožili se u američkim stepama. Konje su najpre prisvojila najjužnija plemena, Apači i Jute, što im je omogućilo da žive od lova na bizone. Sredinom 18. veka Tetoni su se odvojili od ostalih Sijuksa, koji su ostali u istočnoj Dakoti, i krenuli na zapad sve do reke Misuri, gde su došli u dodir sa plemenima iz ravnica, od kojih su naučili da jašu konje i love bizone. Oko 1772. deo Tetona (Oglale) je prešao Misuri i do 1776. zauzeo Crna brda u Montani od tamošnjih starosedelaca, plemena Krou (Vrane): Crna brda bila su travnata i šumovita oaza u pustom i neplodnom kraju, i za Tetone su postala sveto mesto. Većina Tetona nije prešla u ravnice, već je ostala u Južnoj Dakoti sa obe strane reke Misuri, i od 1790. počeli su da trguju sa kolonistima iz Sent Luisa koji su čamcima plovili uz reku, trampeći vatreno oružje i gvozdenu robu za krzna.[1]
Hronologija[uredi | uredi izvor]
Period saradnje sa SAD (1804—1854)[uredi | uredi izvor]
- 1804. prva američka ekspedicija pod vođstvom Luisa i Klarka dolazi u kontakt sa Sijuksima, uspostavljajući mirne trgovačke odnose. Američki trgovci snabdevaju Tetone puškama u zamenu za štavljene kože bizona i krzna sitnih životinja.[1]
- 1815. rodio se poglavica Čovek Koji se Plaši Svog Konja.[1]
- 1821. rodio se poglavica Crveni Oblak.[1]
- 1825. Tetoni osvajaju čitavu Južnu Dakotu od reke Misuri do Crnih brda u Montani, i potpisuju prvi Ugovor o miru i prijateljstvu na reci Misuri sa SAD, garantujući američkim trgovcima slobodu i bezbednost na reci. Američki trgovci krznima do 1830. šire svoje postaje od Misurija do Stenovitih planina.[1]
- 1834. američki trgovci krznima Viljem Sablet i Robert Kembel grade tvrđavu na ušću reke Larami u Severnu Platu, na indijanskoj teritoriji (između Sijuksa i Čejena na severu, i Arapaho indijanaca na jugu), na raskrsnici puteva za Oregon i Kaliforniju iz istočnih država SAD. Na poziv američkih trgovaca, oko 3.000 Oglala napušta gornji tok reke Misuri i naseljava se oko tvrđave Larami. Godine 1840. pridružili su im se i Brulei.[1]
- 1840. Južne Lakote počinju da osvajaju središnje ravnice, od centralnog dela Nebraske do planina u Vajomingu, i od reke Plate do Jeloustona u Montani, ratujući sa starosedeocima (plemena Pauni, Zmije i Vrane). Deo Lakota nastanjuje se preko cele godine oko tvrđave Larami, koja postaje glavni trgovački centar. Američki trgovci počinju da prodaju alkohol Indijancima, i deo Lakota brzo propada. Međutim, nomadske čete ostaju nezahvaćene ovim porokom. Sve brojniji doseljenici sa istoka prolaze kroz indijansku teritoriju.[1]
- 1842. rodio se Ludi Konj.[1]
- 1849. vlada SAD kupuje tvrđavu Larami i u nju smešta vojnu posadu radi zaštite doseljenika na putu za Oregon i Kaliforniju.[1]
- 1851. vlada SAD okuplja kod tvrđave Larami oko 10.000 Indijanaca iz raznih plemena i nudi im rentu u hrani i robi na 25 godina u zamenu za slobodan prolaz putnika na zapad i pravo da podigne tvrđave na indijanskoj teritoriji. Vladin zastupnik za poslove sa Indijancima Dejvid Mičel imenuje Medveda Koji Pobeđuje, poglavicu Brulea, za vrhovnog poglavicu svih Sijuksa, i sa njim potpisuje Ugovor u tvrđavi Larami. Iako većina Sijuksa ne priznaje vrhovnog poglavicu, Oglale i Brulei primaju rentu i održavaju mir na Oregonskom putu pune 3 godine.[1]
Crna Brda
PirRenoSmit
BozemanSmitVažnije bitke Indijanskih ratova (1640-1890).
Sijuški ratovi (1854—1891)[uredi | uredi izvor]
- 1854. zbog jedne ukradene krave, garnizon u tvrđavi Larami se sukobljava sa lokalnim Sijuksima (Fetermenov poraz). Početak američkih ratova sa Sijuksima. Za odmazdu, vojska generala V. S. Harnija je 3. septembra 1855. kod Blu Voter Krika (istočno od tvrđave Larami) spalila selo Brulea i ubila preko 100 ljudi, i zarobila veliki broj žena i dece. Indijanski taoci oslobođeni su tek kada se nekolicina ranika odgovorna za Fetermanov poraz sama predala. U proleće 1856. general Harni naterao je vođe Lakota da potpišu novi ugovor o miru, i postavio im novog vrhovnog poglavicu.[1]
- 1862. pritisnuti prilivom američkih doseljenika Sijuksi iz Minesote (Dakote) ustali su na oružje, ali su proterani delom u Kanadu, a delom u ravnice, gde su se pridružili Tetonima. Pošto je granica prema indijanskoj teritoriji na zapadu ostala nebranjena zbog povlačenja jedinica koje su angažovane u Američkom građanskom ratu, vlada Unije dozvolila je formiranje dobrovoljačkih jedinica za zaštitu od Indijanaca.[1]
- 1864. izbijaju sukobi između naseljenika u Koloradu, Nebraski i Kanzasu i lokalnih indijanskih plemena. 29. novembra dobrovoljci iz Kolorada pod pukovnikom J. M. Čivingtonom masakriraju mirno selo Čejena kod Sand Krika.[1]
- 1865. 11. jula američka vojska proteruje mirne Lakote nastanjene oko tvrđave Larami na istok, ali ih nomadske čete, koje predvodi Crveni Oblak, uspešno oslobađaju.
- 1866-1868. Američka vojska pokušava da podigne tvrđave na teritoriji Sijuksa i otvori put sa istoka SAD za Montanu (Bozemanov put), gde je 1862. otkriveno zlato. Indijanci se uspešno opiru u ratu Crvenog Oblaka.[1]
- 1876. Veliki sijuški rat: američka vojska koja je napala teritoriju Sijuksa oko Crnih Brda potučena je u bitkama kod Rouzbada i Litl Bighorna, ali su u nastavku rata indijanska plemena rasterana i naterana na predaju i odlazak u rezervate, a njihove vođe Bik koji Sedi i Ludi Konj zarobljene.[1]
Izvori[uredi | uredi izvor]
Literatura[uredi | uredi izvor]
- Džozefi Mlađi, Elvin M. (2003). Poglavice patrioti, Hronika otpora američkih indijanaca. Beograd: Metafizika. str. 239—285. ISBN 86-84091-08-6.COBISS.SR 105388812
| Državne | |
|---|---|
| Ostale | |
