Pređi na sadržaj

Rimski mostovi

S Vikipedije, slobodne enciklopedije
Ponte Romano, Merida, najduži (još uvek u upotrebi) preživeli rimski most na svetu

Rimski mostovi su mostovi koje su gradili stari Rimljani, prva civilizacija koja je gradila velike i trajne mostove.[1] Za izgrađnju ranih rimskih mostova korišćene su tehnike koje su doneli etrušćanski doseljenici, ali su Rimljani unapredili te metode, razvijajući i poboljšavajući ih, uvodeći luk i ključ svoda . Postojala su tri tipa rimskih mostova: drveni, pontonski i kameni. Iako su rani mostovi bili od drveta, već u drugom veku počeo se koristiti kamen. Kameni mostovi imali su luk kao osnovnu strukturu, a većina je koristila i beton, što predstavlja prvu upotrebu ovog materijala u izgrađnji mostova.

Istorija

[uredi | uredi izvor]

Nakon osvajanja Lucija Tarkvinija Priska, etruršćanski inženjeri doselili su se u Rim, donoseći sa sobom svoje znanje o tehnikama izgradnje mostova. Najstariji most u antičkom Rimu bio je Pons Sublikus.[2][3] Izgrađen je u 6. veku p. n. e. od strane Anka Marcija preko reke Tibar.[3][4] Rimljani su unapredili etrušćanske arhitektonske tehnike. Razvili su lukove , jače kamene blokove, svodove kao i superiorne lučne mostove .[5][6] Rimski lučni mostovi bili su otporniji na veći pritisak zahvaljujući ravnomernoj raspodeli sile duž mostova.[7] Mnogi rimski mostovi imali su polukružne lukove, ali neki su bili i segmentni, odnosno sa lukom manjim od 180 stepeni.[8]

Pons Aemilius [en], najstariji kameni most u Rimu

Do 2. veka p. n. e., Rimljani su dodatno usavršili svoju tehniku izgradnje mostova koristeći jače materijale poput vulkanskog pepela, kreča i gipsa. Takođe, počeli su da koriste gvozdene stege za črvšće povezivanje mostova, gradili su lukove u rekama i koristili su petougaone kamene blokove kako bi stvorili šire svodove. [9] Prema kanadskom klasičaru Džon Piter Olesonu, pre 2. veka p. n. e., nije poznato da su u Italiji građeni kameni mostovi. [7][10] Ova gledišta nisu u potpunosti jednoglasna: španski inženjer Leonardo Fernandez Trojano tvrdiji da su kameni mostovi postojali još od prerimske Italije.[11][12]

Između 150. i 50. godine p. n. e., mnogobrojni mostovi izgrađeni su od kamena, pri čemu je Pons Aemilius [en] prvi.[2][13] Inženjeri su počeli da koriste kamen umesto drveta kako bi simbolizovali Paks Romanu i konstruisali dugotrajnije mostove.[14] Ovi mostovi su bili prvi koji su izgrađeni u velikom opsegu.[9] Mostovi su bili građeni od strane rimskih vlasti kako bi zadovoljili potrebe vojnog aparata i administracije carstva. Putevi i mostovi su ponekad bili korišćeni u komercijalne svrhe, ali to je bilo retko, jer su brodovi bolje služili potrebama rimske privrede.[15]

Do 2. veka rimski inženjerski potencijal je opao, a do 4. veka je u velikoj meri bio izgubljen.[3] Nakon pada Zapadnog rimskog carstva, inženjeri su kopirali rimske mostove,[16] a neki rimski mostovi se i danas koriste, kao što je most Fabricio. Tehnike izgradnje mostova rimskih inženjera opstale su sve do 18. veka:[3] na primer, zastupljenost lukova na mostovima možemo pripisati Rimljanima.[15]

Izgradnja

[uredi | uredi izvor]

Mere

[uredi | uredi izvor]
Most Sant Angelo

Rimski mostovi su bili su znatno veći od mostova drugih civilizacija Bili su dugi od 46 do 183 metara. Postajali su sve impozantniji do vremena Avgusta, oko prelaska u prvi milenijum, njihov raspon povećao se sa otprilike 24 metra (142. godine p. n. e.) na 35 metara.[17] Most Sant Angelo, izgrađen za vreme vladavine Hadrijana, ima pet lukova, svaki sa rasponom od 18 metara.[11] Most u Alkantari ima stubove široke 1 metar, visoke 47 metara i lukove sa rasponom od 13 metara Drugi most, preko reke Bibej u Galiciji, ima stub širok 1 metar, lukove sa rasponom od 43 metara, bočne lukove od 6 i 9 metara i luk koji se proteže 185 metara. Širi rasponi povećavaju odvod vode sa mosta, smanjujući pritisak vode na odstojnik i smanjuju težinu mosta.[11] Most cara Trajana preko Dunava imao je otvorene lukove segmentalnog oblika napravljene od drveta (postavljeni betonske stubove visoke 40 metara). Ovaj most je trebalo da bude najduži lukovski most u narednih hiljadu godina kako u pogledu ukupne dužine, tako i u pogledu dužine pojedinačnih raspona. Najduži postojeći rimski most je Ponte Romano u Meridi, dužine 790 metara.[18]

Kameni mostovi

[uredi | uredi izvor]

Pri izgrađnji mostova preko vodenih tokova, rimski inženjeri bi počeli postavljanjem temelja. Prvobitno su koristili teške drvene grede kao duboke temelje u koritu reke, ali kasnija tehnika uključivala je upotrebu vodootpornih zidova kako bi se preumerila voda, a zatim bi postavili kamenu osnovu na tom mestu. Radovi su se izvodili isključivo tokom sušne sezone, što je pomagalo u izgradnji temelja. Ovo je osiguravalo pristup velikom broju stubova. Postoje indicije da su ponekad reke bile preusmeravane kako bi se olakšala izgradnja mostova. Ova praksa možda je bila primenjena prilikom izgradnje Trajanovog mosta preko Dunava. Rimski inženjeri su možda preumseravali reke koristeći primitivne metode i alatke. Ponekad se zemlja dodavala temelju. Temelj mosta mogao se graditi ispod i iznad nivoa vode. Izgradnja mosta iznad nivoa vode zahtevala je potrebu za širim rasponom.[16][15] Tuneli i lučni razmaci bili su projektovani s dvostrukim ciljem — smanjenje težine mosta i kao luk protiv poplava.[15]

Pons Aemilius

Pons Aemilius u Rimu verovatno je imao i kamene stubove, sa drvenim kolovozom i lukovima.[2] Ponovo su bili izgrađeni od kamena 142. godine p. n. e., i bili su produženi ili od uporišta do stubova, ili obrnuto. Tokom rimske istorije, lukovi od cigle ili kamena korišćeni su kao podrška težine mosta.[16] Rimski inženjeri gradili su mostove sa jednim dugim lukom umesto sa više manjih. Ova praksa olakšavala je izgradnju, jer su morali da grade samo jedan luk na kopnu, umesto više njih u vodi. Rimski lukovi bili su polukružni i koristili su kamene blokove jednakih dimenzija i konusne sekcije sa jednakim obimom. [11][19]Kasnije u rimskoj istoriji, lukovi su postajali polukružni.[20][21] Ponekad su lukovi bili segmentirani, ili nisu bili polukružni.[8] Ova tehnika izmišljena je od strane Rimljana. Segmentalni lukovi omogućavali su veći protok vode prilikom poplava, čime su sprečavali propadanje mosta i činili ga lakšim. Most kod Limire na jugozapadu Turske ima 26 segmentalnih lukova sa prosečnim odnosom raspona prema visini od 5,3:1,[22]dajući mostu neobično ravan profil, koji je nenadmašen više od hiljadu godina.[23] Kasni rimski most kod Karamagara u Kapadokiji, na istoku Turske, možda predstavlja najstariji očuvani most sa oštrim lukom, ali je potopljen zbog izgradnje brane Keban[18] Rimski lukovi nisu mogli da se pravilno uklope u oslonce stubova, što je rezultiralo podizanju osnove luka.

U drugom veku, lukovi postaju tanji, a lučna preklapanja postaju ravna i prošarana rupama. Građeni su pomoću drvenog okvira koji drže blokove u obliku klina na mestu. Kasnije je drveni okvir uklonjen, ali težina ključnog bloka, poslednjeg kamena koji se postavlja, održavala je celokupnu strukturu. [24] Uporišta na krajevima mostova i stubovi u sredini bili su ključni za podršku većeg dela tereta mosta. Oslonci mogli biti integrisani u strukturu većine lukova, omogućavajući njihovo odvojeno konstruisanje.[16] Stubovi su obično bili debljine od dvadeset i šest stopa i bili su oivičeni zvezdastim elementima.

Rimski stubovi

Rimski stubovi bili su čvrsti da izdrže pritisak luka. Kameni lukovi omogućvali su mostovima da imaju mnogo veći raspon.[9] Obično su za izgradnju korišćene gvozdene stege prekrivene olovom. Međutim, stubovi se nisu pokazali kao izdrživi pod vodom, što je dovodilo do postepenog trajnog oštećenja stubova tokom vremena. [15] Mostovi koji su opstali do danas često su imali zaštićenu uzvodnu stranu stuba, koja „raseca vodu”, a ravnu nizvodnu stranu, kao što je slučaj sa mostom u Česteru. [15]

Dve niše koje nose korniš [sh] bile su umetnute između pilastera. Potom su postavljani iznad uokvirenih zvezda. Rimski mostovi imali su lučna preklapanja, imeđu kojih su često bile umetnute slike delfina.[3] Retko su imali široke raspone i masivne stubove sa likovima koji su koristili male otvore kako bi omogućili nesmetani protok vode. Tokom izgradnje, kranovi su korišćeni za premeštanje materijala i dizanje gabaritnih predmeta. [25] Neki mostovi su imali aprone, koji su obavijali stubove. Obično su aproni pokrivali područje korita potoka u blizini mosta. [15]

Marko Vipsanije Agripa je koristio fino obrađeni kamen i ciglu da obloži spoljnji deo mostova, dok je za temelje i vodene kanale koristio beton. Fino usitnjeni kamen je izabran jer je za izlivanje betona bila neophodna velika količina drveta.[26] Gradili su mostove od travertinskog krečnjaka , ili su bili sagrađeni od suvog šuta i betona. Često su građevinski materijali varirali po glatkosti i rustičnosti. Drugi mostovi bili su pravljeni od kamena sa dekorativnim detaljima kombinovanim sa vencima, kamenčićićima koji sačinjavaju luk i pločama. Ponekad je korićena i osnovna stena, potporni zidovi i svodovi za izgradnju mostova. [7] Mostovi izgrađeni na Pirinejskom poluostrvu obično su imali cilindričnu geometriju svoda.[25] U prvoj polovini 2. veka p. n. e., kameni blokovi koji su bili držani zajedno pomoću gvozdenih stega korišćeni su kako bi pomogli u izgradnji mostova.

Mostovi od opeke

[uredi | uredi izvor]

Iako su rimske cigle [sh] bile korišćene za izgradnju mnogih mostova, češće su korišćene za izgradnju akvadukta. Mostovi izgrađeni od opeke bili su rijetki jer cigle često nisu opstajale pod uticajem erozije.[27] Mostovi od opeke uglavnom su korišćeni od strane vojke, pri izgradnji koristile su se građevinske tehnike poput opus vittatum [en] i opus mixtum, [sh] pri čemu se poslednji red cigli slagao tehnikom opus reticulatum. [sh][14] Primer su mostovi u Karmoni, Palomasu, Ekstremaduri i Ponte dela Kjanke u Italiji. Jedan most od opeke u Tičinu, Švajcarska, ima kameni luk i ciglana lučna preklapanja.[11] Cigle su ponekad koričćene za izgradnju određenih delova mostova, kao što su svodovi, stubovi sa zavarenim spojevima, [sh] cigla i malter od šuta.[8]

Drveni mostovi

[uredi | uredi izvor]
Cezarov most preko Rajne

Rani rimski mostovi bili su od drveta, uključujući onaj koji je izgradio Apolodor i Pons Sublikus, najstariji most u drevnom Rimu, i verovatno su bili česti duž severne Evrope i Tirenske obale;[15] međutim, zbog loše izdržljivosti, malo ih je sačuvano do danas.[28] Ovi mostovi imali su drvenu potporu kroz koju su prolazile horizontalne grede, ojačane nosačima i verovatno su bile proširene vani bez podrške ispod tačke prekida. Da bi se pojednostavio proces seče drveća, korišćene su kraće grede.[3] Drveni šipovi bili su zabijeni u zemlju, a preko njih su postavljani ravni komadi drveta kako bi se stvorila ravna površina.[29]

Drugi rani načini izgradnje drvenih mostova uključivali su barže, ponekad vezane jedna uz drugu. Radnici bi, uz pomoć makare, podizali teg, ponekad uz pomoć užeta, a potom bi ga puštali na stubove. Ovaj metod izgradnje, bio je neophodan za pravilno funkcionisanje drvenih mostova. Ova metoda stvarala je koferdam, tj. isušeno područje u vodi. Na ovom području bi se postavila osnova za temelj mosta.[15] Koferdam je konstruisan od mnoštva stubova koji su bili povezani. Moguće je da su stubovi bili međusobno povezani, verovatno radi boljeg pozicioniranja, vodootpornosti ili zbog oboje. Koferdam je bio zapečaćen glinom.[15] Takođe je bilo potrebno da koferdam bude konstantno suv. Da bi to postigli, inženjeri su koristili alatke poput kanti kako bi ispumpavali vodu.[15] Drveni mostovi su mogli da budu brzo rastavljeni ili spaljeni kako bi se zaustavio napadač.[7][29] Na primer, prema Liviju, tokom bitke protiv Sabinjana, Rimljani su zapalili jedan od svojih drvenih mostova, čime su otjerali neprijatelja nazad.[30] Prilikom izgradnje drugih ranih drvenih mostova korišćeni su stubovi i grede.

Rimski legionari prelaze reku Dunav preko pontonskog mosta. kako je prikazano na reljefu na stubu Marka Aurelija

Pontonski mostovi

[uredi | uredi izvor]

Pontonski mostovi građeni su postavljanjem čamaca s jedne strane na drugu preko reke.[31][5]Tokom Cezarovog vojnog pohoda u Nemačkoj, građeni su mostovi tako što su zabijani šipovi u korito reke sa plutajućih platformi, te su postavljane grede pod pravim uglom preko njih kako bi se stvorila potporna konstrukcija. Trajan je, tokom Dačkih ratova, izgradio još jedan most utvrđen kamenjem.[4] Rimski inženjeri postepeno su razvijali nove metode za izgranju mostova, kao što su baze ovalnog oblika i probušene baze radi lakšeg protoka vode. Mnogi mostovi imali su mermerne reljefe ili rezbarije, ali je verovatno da su ovi mostovi bili korišćeni isključivo od strane državnih zvaničnika zbog skupe i teške izrade umetničkih dela od mermera.

Tipologija

[uredi | uredi izvor]
Pons Fabricius u Rimu

Postojale su tri glavna tipa rismkih mostova. To su bili drveni, pontonski i kameni mostovi. Listu rimskih mostova koju je sastavio inženjer Kolin O'Konor sadrži 330 kamenih saobraćajnih mostova, 34 drvena mosta i 54 akvadukta, značajan broj njih još uvek stoji i čak se koriste i kao saobraćajni mostovi.[23] Sveobuhvatnije istraživanje sproveo je italijanski naučnik Vitorio Galjaco, koji je pronašao 931 rimski most, uglavnom od kamena, u čak 26 različitih zemalja (uključujući i bivšu Jugoslaviju).[19] Segmentalni luk je luk koji je malji od polukruga. Rimljani su gradili kako pojedinačne lukove, tako i duge višelučne akvadukte, poput Pon di gar [sh] ili akvadukt u Segovijia. Njihovi mostovi često su imali otvore u stubovima koji su služili kao odvodi u slučaju poplava, kao na primer Pons Fabrikus u Rimu (62. godina p. n. e.), koji je i jedan od najstarijih većih mostova koji i dalje stoji.

U Britaniji su postojala dva glavna tipa drvenih mostova. Mali drveni mostovi sa nosačima [sh] i veliki mostovi od kamena i drveta. U ostalim delovima Imperije, osim u severnoj Evropi, bili su uobičajeni lučni mostovi od kamena. Ovo je verovatno bilo zbog klime i reka u tim regionima. Reke su bile mnogo mirnije, a nivo vode bio je niži u južnim delovima Imperije. To je osiguralo lakšu konstrukciju temelja. Dok je u severnim delovima bilo mnogo teže postaviti temelje, zbog visokog nivoa vode, mutne vode i velikog protoka vode.[32]

Lokacije

[uredi | uredi izvor]
Lokacije svih 961 poznatih rimskih mostova
Evropa 830 Azija 74 Afrika 57
Italija 460 Turska 55 Tunis 33
Španija 142 Sirija 7 Alžir 18
Francuska 72 Jordan 5 Libija 5
Nemačka 30 Liban 4
Ujedinjeno Kraljevstvo 29 Izrael 2
Portugalija 14 Iran 1
Jugoslavija 13
Švajcarska 11
Grčka 10
Nizozemska 4
Bugarska 3
Luksemburg 3
Albanija 2
Austrija 2
Belgija 2
Rumunija 2
Mađarska 1

Opus pontis

[uredi | uredi izvor]
Alkantarski most [en]

Troškovi izgradnje i popravke mostova, poznatiji kao opus pontis (lat. prev. radovi na mostu), bili su odgovornost više lokalnih opština. Deljeni troškovi pokazuju da su mostovi pripadali regionu u celini, a ne samo jednom gradu (ili dva, ako su na granici). Na primer, Alkantarski most [en] u Luzitaniji izgrađenen je uz učešće 12 lokalnih opština, čija su imena istaknuta na natpisu.[33] Kasnije, u Rimskom carstvu, lokalni gospodari zemlje morali su da plaćaju desetinu imperiji za opus pontis.[34][35] Anglosaksonci su nastavili ovu praksu sa bricg-gevorc, što doslovno znači opus pontis .[36]

Primeri

[uredi | uredi izvor]

Sagrađen 142. godine p. n. e., Pons Aemilius [en] (ital. Ponte Rotto — „Pokvareni most”), najstariji je rimski kameni most u Rimu, sa samo jednim sačuvanim lukom i stubom. Međutim, dokazi sugerišu da samo oslonac original (iz 2. veka p. n. e.), dok su luk i stub verovatno rekonstruisni tokom vladavine Avgusta (27. g. p. n. e. - 14. g. p. n. e.) Pons Fabrikus, izgrađen je 62. godine p. n. e. tokom kasne Republike, najstariji je rimski most koji je neopštećen i još uvijek je u upotrebi.[37] Najveći rimski most bio je Trajanov most preko donjeg Dunava, izgrađen od strane Apolodora iz Damaska, koji je ostao najduži most ikada izgrađen, kako u dužini, tako i u rasponu, tokom više od milenijuma.[38]

Veliki rečni most

[uredi | uredi izvor]

Rimski inženjeri izgradili su mostove sa kamenim lukovima ili kamenim stubovima preko svih glavnih reka Imperije. osim na dve: Eufrat, koji je proticao preko granice sa rivalnim Persijskim carstvom, i Nil, najduže reke na svetu, koja je premošćena tek 1902. godine britanskim Starom Asuanskom branom. Najveće reke koju su Rimljani premostili stabilnim mostovima bile su Dunav i Rajna, dve najveće evropske reke zapadno od Velike stepe. Donji Dunav bio je premošćen sa najmanje dva mosta: Trajanov most i Konstantinov most, dok su srednji i donji tok Rajne premošćeni sa četiri različita mosta: Rimski most u Majncu, Cezarov most preko Rajne, Rimski most u Koblencu i Rimski most u Kelnu. Za reke sa jakim strujama i radi omogućavanja brzog kretanja vojke, pontonski mostovi su takođe rutinski korišćeni. [39]Sudeći prema nedostatku zapisa o čvrstim mostovima pre savremenog doba koji premošćavaju veće reke,[11] čini se da rimski poduhvat ostaje neprevaziđen bilo gde na svetu sve do 19. veka.

Reference

[uredi | uredi izvor]
  1. ^ O'Connor 1993, str. 1
  2. ^ a b v Aldrete, Gregory S. (5. 3. 2007). Floods of the Tiber in Ancient Rome (na jeziku: engleski). JHU Press. ISBN 978-0-8018-9188-5. 
  3. ^ a b v g d đ Whitney, Charles S. (1. 1. 2003). Bridges of the World: Their Design and Construction (na jeziku: engleski). Courier Corporation. ISBN 978-0-486-42995-3. 
  4. ^ a b Corbishley, Mike (2004). Illustrated Encyclopedia of Ancient Rome (na jeziku: engleski). Getty Publications. str. 24. ISBN 978-0-89236-705-4. 
  5. ^ a b Bunson, Matthew (2014-05-14). Encyclopedia of the Roman Empire (na jeziku: engleski). Infobase Publishing. str. 194. ISBN 978-1-4381-1027-1. 
  6. ^ Robertson, D.S. (1943). Greek and Roman Architecture (2nd izd.). Cambridge University Press. str. 231. „The Romans were the first builders in Europe, perhaps the first in the world, fully to appreciate the advantages of the arch, the vault and the dome.” 
  7. ^ a b v g Oleson, John Peter (2008). The Oxford Handbook of Engineering and Technology in the Classical World (na jeziku: engleski). Oxford University Press. str. 259, 456, 569—571. ISBN 978-0-19-973485-6. 
  8. ^ a b v Beall, Christine (1. 9. 1988). „Designing the segmental arch”. The Aberdeen Group. Pristupljeno 21. 3. 2022 — preko Concrete Construction. 
  9. ^ a b v Dupré, Judith (2017-11-07). Bridges: A History of the World's Most Spectacular Spans (na jeziku: engleski). Running Press. ISBN 978-0-316-47380-4. 
  10. ^ Oleson, John Peter (13. 6. 2018). „BRIEF BIOGRAPHY”. 
  11. ^ a b v g d đ Troyano, Leonardo Fernández (2003). Bridge Engineering: A Global Perspective (na jeziku: engleski). Thomas Telford. str. 86, 94, 100—107. ISBN 978-0-7277-3215-6. 
  12. ^ „main”. CFCSL (na jeziku: engleski). Pristupljeno 2022-03-12. 
  13. ^ Proske, Dirk; Gelder, Pieter van (2009-09-18). Safety of historical stone arch bridges (na jeziku: engleski). Springer Science & Business Media. str. 37—38. ISBN 978-3-540-77618-5. 
  14. ^ a b Bove, L.; Bergamasco, I.; Lippiello, M. (2004). The Stone Bridges in Southern Italy: From the Roman Tradition to the Middle of the 19th Centuries (na jeziku: engleski). Dipartimento di Costruzioni e Metodi Matematici in Architettura Università degli Studi di Napoli – Facoltà di Architettura. str. 3—4. 
  15. ^ a b v g d đ e ž z i j Ruddock, Ted (2017-05-15). Masonry Bridges, Viaducts and Aqueducts (na jeziku: engleski). Routledge. str. XXI, 15—23. ISBN 978-1-351-91928-9. 
  16. ^ a b v g Maynard, Charles W. (15. 1. 2006). The Technology of Ancient Rome (na jeziku: engleski). The Rosen Publishing Group, Inc. str. 15—21. ISBN 978-1-4042-0556-7. „The ends of the bridge called abutments, were built on each side, and piers were situated in the middle. The abutments and piers carried most of the bridge's weight.” 
  17. ^ Gagarin, Michael; Fantham, Elaine (2010). The Oxford Encyclopedia of Ancient Greece and Rome (na jeziku: engleski). Oxford University Press. str. 25. ISBN 978-0-19-517072-6. 
  18. ^ a b Galliazzo 1995, str. 92, 93 (fig. 39)
  19. ^ a b Galliazzo 1994, str. 2 (Indice)
  20. ^ Galliazzo 1995, str. 429–437
  21. ^ O'Connor 1993, str. 171
  22. ^ O'Connor 1993, str. 126
  23. ^ a b O'Connor 1993, str. 187ff
  24. ^ Uhl, Xina M. (2019-12-15). How STEM Built the Roman Empire (na jeziku: engleski). The Rosen Publishing Group, Inc. str. 33—34. ISBN 978-1-7253-4154-8. 
  25. ^ a b Arêde, António; Costa, Cristina (2019-10-01). Proceedings of ARCH 2019: 9th International Conference on Arch Bridges (na jeziku: engleski). Springer Nature. str. 31—34. ISBN 978-3-030-29227-0. 
  26. ^ Garrison, Ervan G. (2018-12-19). History of Engineering and Technology: Artful Methods (na jeziku: engleski). Routledge. ISBN 978-1-351-44047-9. 
  27. ^ Yegül, Fikret; Favro, Diane (2019-09-05). Roman Architecture and Urbanism: From the Origins to Late Antiquity (na jeziku: engleski). Cambridge University Press. str. 153. ISBN 978-0-521-47071-1. 
  28. ^ Glick, Thomas F.; Livesey, Steven; Wallis, Faith (2014-01-27). Medieval Science, Technology, and Medicine: An Encyclopedia (na jeziku: engleski). Routledge. str. 103. ISBN 978-1-135-45932-1. 
  29. ^ a b Landart, Paula (5. 12. 2021). Finding Ancient Rome: Walks in the city (na jeziku: engleski). Paula Landart. str. 45—46. 
  30. ^ Livius, Titus. Early History of Rome (PDF). str. 43. 
  31. ^ McGeough, Kevin M. (2009-03-26). The Romans: An Introduction (na jeziku: engleski). OUP USA. str. 213. ISBN 978-0-19-537986-0. 
  32. ^ Harrison, David Featherstone (2004). The Bridges of Medieval England: Transport and Society, 400–1800 (na jeziku: engleski). Oxford University Press. str. 99. ISBN 978-0-19-927274-7. 
  33. ^ Frothingham, A.I. (1915). „The Roman Territorial Arch”. American Journal of Archaeology (na jeziku: engleski). Macmillan Company. 14 (19): 159, 172. 
  34. ^ James-Raoul, Danièle; Thomasset, Claude (2006). Les ponts au Moyen Âge (na jeziku: francuski). Presses Paris Sorbonne. str. 201. ISBN 9782840503736. Pristupljeno 15. 7. 2017. 
  35. ^ Gillespie, Donald S. (2015). Le Beau Dieu (na jeziku: engleski). Holy Fire Publishing. str. 27. ISBN 9781603835084. Pristupljeno 15. 7. 2017. 
  36. ^ Bosworth, Joseph (1882). An Anglo-Saxon Dictionary: Based on the Manuscript Collections of the Late Joseph Bosworth ... (na jeziku: engleski). Clarendon Press. str. 125. Pristupljeno 15. 7. 2017. 
  37. ^ Taylor, Rabun M. (2000). Public Needs and Private Pleasures: Water Distribution, the Tiber River and the Urban Development of Ancient Rome. L'ERMA di BRETSCHNEIDER. str. 141—. ISBN 978-88-8265-100-8. 
  38. ^ Where are the Greatest Bridges of Ancient Rome? (na jeziku: engleski), Pristupljeno 2023-09-05 
  39. ^ O'Connor 1993, str. 133–139

Literatura

[uredi | uredi izvor]
  • Fuentes, Manuel Durán: La construcción de puentes romanos en Hispania, Xunta de Galicia, Santiago de Compostela 2004, ISBN 978-84-453-3937-4
  • Fernández Troyano, Leonardo (2003), Bridge Engineering. A Global Perspective, London: Thomas Telford Publishing, ISBN 0-7277-3215-3 
  • Galliazzo, Vittorio (1995), I ponti romani, 1, Treviso: Edizioni Canova, ISBN 88-85066-66-6 
  • Galliazzo, Vittorio (1994), I ponti romani. Catalogo generale, 2, Treviso: Edizioni Canova, ISBN 88-85066-66-6 
  • Gazzola, Piero (1963), Ponti romani. Contributo ad un indice sistematico con studio critico bibliografico, Florence 
  • O'Connor, Colin (1993), Roman Bridges, Cambridge University Press, ISBN 0-521-39326-4 
Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Римски_мостови&oldid=26991366”