Robna kuća Grmija
| Robna kuća „Grmija” | |
 | |
Informacije
| |
|---|---|
| Lokacija |  Priština, Srbija
|
| Koordinate | 42° 39′ 49″ S; 21° 09′ 47″ I / 42.66365° S; 21.16319° I |
| Status | završena |
| Sagrađena | 1970—1972. |
Tehnički detalji
| |
| Površina | 8.500 m² |
Kompanije
| |
| Arhitekta | Ljiljana Raševski |
Robna kuća „Grmija” je bila jedna od prvih modernih tržnih centara u Prištini. Zgrada robne kuće se nalazi u Vidovdanskoj ulici (bivši naziv Maršala Tita) u centru Prištine preko puta hotela „Kosovski božur” i Narodnog pozorišta u Prištini.
Istorija
[uredi | uredi izvor]Zgrada robne kuće je jedna u nizu od objekata koji je izgrađen na mestu prvobitne stare čaršije u kojoj su se nalazile dvospratne kuće u osmanskom stilu sa komercijalnim prizemljem i građevine sa početka 20. veka podignute pod uticajem zapada. Stara čaršija je uništena pedesetih godina 20. veka zbog plana modernizacije grada koji je donešen 1947. godine.[1]
Projektovana 1970. godine od strane arhitekte Ljiljane Raševski, robna kuća „Grmija” je otvorena 1972. godine kao prvi tržni centar ove vrste u Prištini, i jedan od nekoliko projekata u Prištini koji su dizajnirali žene. Zgrada ima veliki značaj u kulturnom nasleđu, jer predstavlja jednu od prvih modernih zgrada na Kosovu i Metohiji. Otvaranje robne kuće je označilo veliku promenu u načinu na koji se trgovina obavljala na Kosovu i Metohiji.[2][3]
Za vreme NATO agresije na SR Jugoslaviju zgrada je pretrpela oštećenja.
Nakon rata na Kosovu i Metohiji, upravljanje robnom kućom je preuzeo UNMIK preko kosovske Agencije za imovinu koja je formirana na osnovu uredbe UNMIK-a.[4]
2002. godine zgrada je rekonstruisana, a nakon 2008. godine samoproglašeni kosovski organi vlasti su je koristili za svoje potrebe.
Arhitektura
[uredi | uredi izvor]Od ukupne površine objekta od 8.500 m², 4.500 m² unutrašnjeg slobodnog tipa su izvedene kao prostor za trgovinu, što je predstavljalo prvu vrstu takve tipologije u gradu. Isto tako je bila prva zgrada koja je posedovala pokretne električne stepenice – eskalator, što je predstavljalo pravu atrakciju. Osim prostora za trgovinu, objekat je pružao i bogat rekreativni sadržaj. U veznom elementu između prizemlja i prvog sprata bio je smešten restoran koji se povezuje sa svečanom salom za modne revije i slične manifestacije. Samoposluga od 750 m² je delimično bila ukopana u teren zbog postojećeg terena. U odvojeni blok spratnosti P+5 je bila smeštena administracija. Celokupni sadržaj objekta, osim administracije, je bio racionalno smešten unutar jedne kocke od armiranog betona koja sa dve fasade gleda prema trgu; dva gornja sprata su obložena metalnom fasadom raščlanjenom dinamičnom kockastom strukturom od 15x15 cm što vizuelno olakšava masivnost čistog volumena bez ijednog otvora. Prizemni sprat je potpuno bio providan što funkcionalno pruža bolju komunikaciju sa trgom i gde je sav unutrašnji sadržaj okrenut ka trgu, dok posmatrajući sa estetske strane, čitav dvospratni volumen iznad providnih staklenih zidova davao je utisak lakoće masivnog volumena koji stoji u vazduhu. Ostale dve fasade su od natur betona što davalo oblicima dodatnu monumentalnost.[5]
Iste godine kada je i projektovan objekat, za istu lokaciju, postojao je još jedan idejni projekat autorke Ljiljane Babić, što ukazuje da je, najverovatnije, za zgradu bio organizovan arhitektonski konkurs pozivnog karaktera. Ova varijanta se u programu ne razlikuje mnogo od prve, što dodatno potvrđuje da su bile u okviru istog arhitektonskog programa ali su kod arhitektonske interpretacije imale potpuno drugačiji pristup. Umesto smirenosti i jedinstvenih oblika koje je koristila Raševska, Ljiljana Babić se usudila da pristupi dinamičnosti formi kroz ekspresivnost sitnih kompozicionih elemenata što je bio i njen osnovni arhitektonski jezik za oblikovanje ove zgrade.[6]
Rekonstrukcija objekta i promena njegove namene u auditorijum, galeriju, izložben prostor i restoran najavljena je 2021. godine.[7]
Reference
[uredi | uredi izvor]- ^ „Robna kuča Grmija”. Manifesta 14 Prishtina (na jeziku: srpski). Pristupljeno 2024-06-27.
- ^ „Tržni centar Grmija”. Oral History Kosovo. Pristupljeno 2024-06-27.
- ^ „OPET OTIMAJU SRPSKU IMOVINU: Vlasti u Prištini planiraju da uskoro formiraju "Fond kosovskog bogatstva"”. NOVOSTI (na jeziku: srpski). Pristupljeno 2024-06-27.
- ^ Sadiki 2019, str. 87–88.
- ^ Sadiki 2019, str. 88.
- ^ „Kengo Kuma pretvara prištinsku Grmiju u koncertnu dvoranu”. Gradnja (na jeziku: srpski). 2021-05-05. Pristupljeno 2024-06-27.
Literatura
[uredi | uredi izvor]- Jerliu, Florina; Navakazi, Vlora (2018). „The Socialist Modernization of Prishtina: Interrogating Types of Urban and Architectural Contributions to the City”. Mesto a dejiny. 7 (2): 55—74.
- Sadiki, Arber (2019). Arhitektura javnih objekata Prištine u razdoblju od 1945. do 1990. godine: društveni i oblikovni faktori (PDF) (Teza). Univerzitet u Beogradu, Arhitektonski fakultet.