Rotonda Svete Katarine, Znojmo

Rotonda Svete Katarine, Znojmo
Rotonda Svete Katarine, Znojmo
Rotunda svätej Kataríny - Znojmo
	Rotonda Svete Katarine
Osnovni podaci
Status	neaktivna
Tip	rotonda
Jurisdikcija	Rimokatolička crkva
Osnivanje	11. vek
Reosnovan	20. vek
Lokacija
Mesto	Znojmo
Država	Češka

Rotonda Svete Katarine je sakralna građevina u obliku rotonde (iz lat; "rotundus" sa značenjem kružan) ili građevine izvedene na centralnoj kružnoj osnovi u oblasti pšemislovićevog zamak u Znojmu. Danas se termin rotonda upotrebljava da bi se obeležio tip malog centralnog svetilišta onosno crkvenog objekta koji se upotrbljavao u ranom srednjem veku

Jedna je od mnogih rotonda izgrađenih u ranom srednjem veku u Moravskoj i Bohemiji, koja se od ostalih rotonda razlikuje po sačuvanim freskama iz 1134. godine, koje su izuzetne vrednosti u celoj evropskoj romanskoj umetnosti zbog usredsređenosti na ideologiju države.

Istorija

Arheološka istraživanja su pokazala da je ovo mesto bilo naseljeno još u bronzano doba . Ostaci manjeg predmeta zaglavljenog u steni otkriveni su upravo na mestu današnje rotonde. Moguće je da je stenoviti greben već u to vreme već imao nekakvu kultnu funkciju.

Romanička rotonda Uspenja Bogorodice u Znojmu vrlo je verovatno osnovana kao deo zamka Znojmo, usred velike tvrđave. Pretpostavljalo se da ga je kao deo pomenutog zamka sagradio Bratislav I, vojvoda Češke, bilo za vreme njegove moravske ili kasnije češke vlade, ali ne ranije od 1019. godine, kada su Pšemislovići (češ. Přemyslovci, polj. Przemyślidzi, Pšemislovci), iz češka kraljevska dinastija koja je vladala Češkom (IX vek–1306), Poljskom (1300–1306) i Austrijom (1253—1276), osvojili Moravsku .

Mogućnost da rotonda i ceo zamak nisu izgrađeni do druge polovine 11. veka još nije potvrđena, već da je nastala u vreme kada je Moravska bila podeljena na tri nezavisne kneževine Pšemislovića (Brno, Znojmo i Olomouc).

Najnovija naučna istraživanja zaključuju da su rotonda i slike nastale u prvoj polovini 12. veka. tokom vladavine princa Konrada od Znojma, uključujući i posvećenje svete Katarine Aleksandrijske.

Funkcija rotonde nije ni potpuno jasna, ali se pretpostavlja se da je služila kao zamkovska kapela. Postojanje tribine tipične za vlasnikovu crkvu trebalo je da zameni uzdignuta „klupa“ u obliku potkovice, čiji ostaci nisu pronađeni tokom arheoloških istraživanja zgrade, kojom su, upravljali, izuzev u objavljenim književnim zapisima.

Tokom restauratorskih radova 1947. godine otkriven je latinični natpis urezan u gips. Zbog delimične štete i uobičajene prakse izostavljanja samoglasnika, tumačenje natpisa nije jednoznačno. Međutim, prema preovlađujućem tumačenju, navodi se da je 1134. godine princ Konrad II od Znojma, drugi osnivač, izmenio je statut svetilišta Device Marije i posvetio ga svetoj Katarini. Natpis je jedini pisani dokaz prvobitnog osvećenja rotonde Bogorodice, njegovo značenje i datovanje prilično su nejasni, u svakom slučaju je zapis je nastao u drugoj polovini 13. veka, verovatno kao prepis starijeg originalnog teksta .

Nakon primenovanja Znojma u grad, zgrada je 1226. godine bila podružnica podređena parohijskoj crkvi Svetog Nikole. Od 1287. godine, parohijska crkva je bila crkva Svetog Mihaila, koja je (uključučivala u svom sastavu i rotondu), sve do 1320. godine kada je Henrik iz Lipe dao ostavku manastiru monahinja Svete Klare. U 1551, parohija u blizini Svetog Mihaila je kupila u gradu, prostor a rotunda je prodata 1555. godine. Nije potpuno jasno koja je bila njena upotreba u narednom periodu.

U 1710. godini, sagrađena je pivara u predvorju, tokom koje su svi objekti demolirana osim rotonde (označen kao Heidentemp = paganski hram).

Krajem 18. veka rotunda je bila ostava, a 1830. izvedeni su građevinski radovi nakon kojih je rotonda služila kao igraonica i pivnica.

Od 1879. godine postoji dokumentovana korparska radionica.

U 1888. godine, obavljena je rekonstrukcija rotonde, koja je nastavljena i u kasnijim godinama, kada su 1891 - 1893, obnovljene freske po prvi put. Još nekoliko restauracija slika bilo je 1938, 1947 - 1949, 1969. i 1971 .

Mlađe građevinske modifikacije rotonde izvedene su 1966, 1991. i 2006. godine .

Poreklo freskodekoracije

Uzroci oslikavanja izuzetnih slika koje sadrže kraljevski ciklus u rotondi, smeštenoj na samom rubu državne teritorije, nikada nisu jasno identifikovani. Često se navodi teorija da češki vojvoda Sobeslav I nije dobio presto 1125. godine (prema starom zakonu Bretislava I), pa je pokušao da osigura vladu i tokom prvih godina vlade hapsio je i zatvarao sve drugi Premislida tako da niko od njih nije mogao posedovati presto. Sobeslav je Praški presto takođe pokušao da obezbedi za svoje sinove, uprkos Starešinovom naređenju. Sobeslav je takođe vladao bez obzira na mišljenje plemića koji su mu se suprotstavili i koji su 1130. godine pripremili zaveru sa namerom da ga ubiju. Iako je ustanak bio ugušen, a pokretači kažnjeni, Sobeslav je bio prinuđen da promeni način upravljanja.

Pomirio se sa ostalim Premislidima, i vratio njihovu sudbinu Moravcima. Zbližio se sa Konradom Znojemskim, jer je prema starozavetnom zakonu trebalo da se popne na presto posle Sobeslava, i sa njim je zaključio sporazum prema kojem je Konrad dobio obećanje o nasledstvu posle Sobeslava u zamenu za starateljstvo nad Sobeslavovim sinovima. Ovaj sporazum je verovatno zaključen povodom venčanja Konrada i Marije Srbske (ćerke srpskog vladara Uroša I) u zamku Znojmo 1134. godine.

Naknadno slikanje rotonde likovima vladara Premislida i legendama o poreklu dinastije (i države) trebalo je da simbolizuje Konradova pretenzija na praški presto.

Druge teorije dovode slike u vezu sa proslavama stogodišnjice vladavine Premislidia u Moravskoj, ili kao naglasak po principu Translatio Regni, odnosno prenošenju krune iz Velike Moravske u Premislidovu Bohemiu. Ovaj princip trebalo je da podrži napore da se postigne i objasni poreklo kraljevske titule (Veliki Svatopluk I već je bio naslovljen papa kao kralj, Vratislav II. Rod Premislid stekao dva veka kasnije), kao i da potkrepi tvrdnju o praškoj nadbiskupiji (dovela ga je do Luksemburgovca Karla IV)

Opis rotonde

Rotonda se sastoji od cilindričnog broda za koji je na istoku pričvršćena apsida. Izgrađena je na povišenom stenovitom proplanku i neobična je po tome kako se u nju ulazi.

U unnutrašnjost rotonde osvetljene prodire kroz male prozore u romaničkom stilu. Zidanje nije obavljeno formiranjem klasičnih romaničkih blokove, već je od nepravilno obrađenog kamena, koji su, međutim, vrlo pažljivo obloženi. Zidarski džepovi koji su sačuvani u zidovima, prema nekim istoričarima koristili su se za sidrenje greda skele.

Do 18. veka na krovu je bio fenjer (Odvojeno natkriven i opremljen arhitektonskim elementom), koji dokazano nije korišćen za osvetljavanje unutrašnjosti rotonde, jer je u svodu bilo samo sedam malih otvora kroz koje je prodirača svetlost u unutrašnjost rotonde.

Unutrašnjost rotonde prekrivena je izuzetno vrednom romaničkom freskodekoracijom (1134).

Deo freska iz rotonde Svete Katarine

Opis slika

Freske naslikane tehnikom seko, odnosno u suvom malteru, ispunjavaju čitav prostor unutrašnjih zidova rotonde, apsidu i glavni broda od poda do kupole i poređane su u nekoliko paralelnih traka. Freskodekoracija čini rotondu jedinstvenim spomenikom.

Međutim, identifikacija pojedinačnih svetovnih ličnosti prilično je nejasna i među istoričarima postoji čitav niz različitih teorija.

Istoričari umetnost pokušavaju da identifikovati pojedine vladare, ili mitske prinčeve, ili njihove mitske naslednike, prema atributima likova (ogrtači, koplja, transparenti, štitovi, kacige za glavu, kape za glavu, mirte itd.), njihovim međusobnim stavovove i položaj na počasnim ili manje časnim mestima, ili moravske radnike. Relativna saglasnost i mišljenja o karakteristikama prikazanog prevladava samo u slučaju donatorskog para (Konrad i Marije), Premisl na slici Orači prvog češkog kralja Vroclava. Većina drugih imena koja se odnose na slike moraju se uzimati sa određenim oprezom.