Pređi na sadržaj

Rudne oblasti u Naisu

Dodaj veze
S Vikipedije, slobodne enciklopedije
Karta Gornje Mezije u okviru koje je bio Nais sa svojim rudnim oblastima

Rudne oblasti u Naisu bile su važan segment ekonomske strukture Rimskog carstva, u rimskoj provinciji Gornjoj Meziji (Moesia Superior),[1] koja je već u 1. veku n. e. organizovana na tlu centralnog Balkana, u slivu Morave na području današnje Srbije, što je zbog bogatog rudno zaleđa uticalo na formiranje zanatskih radionica u Naisu.

U antičkom Nišu slivali su se glavni putevi koji su vodili od zapadnog do istočnog dela Rimskog carstva. Stoga je u 3. veku grad postao ne samo značajan trgovački centar i veliki proizvođač srebra i oružja, sa rudnicima u svom zaleđu.[2]

Preduslovi[uredi | uredi izvor]

Oblasti centralnog Balkana, iako uključene u okvire Rimskog carstva još od početka nove ere, romanizovane su veoma sporo. Ti procesi se ubrzavaju tek tokom 3. i 4. veka, kada započinje značajnija eksploatacija rudnika. Ove okolnosti su usporile proces urbanizacije. Za razliku od drugih provincija Carstva, tu su gradska naselja bila veoma retka sve do kraja antike.

Jedna od dve radionice u antičkom Naisu u koju je dovožena i obrađivan metal iz rudnih oblasti Nisa

Imajući u vidu stanje na prelazu iz 4. u 5. vek Prokopije, je označio Nais kao centar jedne od osam oblasti koje je Justinijan obnovio u Sredozemnoj Dakiji. Tada je već svakako postojala i radionica (fabrica) za proizvodnju vojne opreme, odakle su se oružjem i vojnim tehnikom snabdevale jedinice raspoređene duž granice na Dunavu.[3] A za tu proizvodnju bila je potrebna i ruda, koja je vađena iz rudnika u okolini Naisa.

Koliki je značaj imalo rudarstvo za ekonomiju Naisa i pre svega čitavog Carstva govori stav istoričara ekonomije i rudarstva da bi u slučaju onemogućenog redovnog priliva metala, postojala opasnost da kovanje novca i privreda zapadnu u veliku krizu.

Od balkanskih provincija rudnim zalihama najbogatija je bila Gornja Mezija koja je po mnogima nazivana i provincijom rudarstva.[4] Među gornjomezijskim rudnicima najznačajniji su dardanski, u dolinama Ibra, Toplice, Binačke Morave, Moravice, Južne Morave i oko izvorišta Timoka. U ovim rudnicima kopalo se zlato srebro, olovo, bakar i gvožđe.[5]

Potreba za obradom ruda uslovila je osnivanje radioničkih i zanatskih centara u kojima su nastajali brojni umetnički proizvodi.[6]

Iako se Nais nalazio u provinciji Sredozemnoj Dakiji, bogati rudnici u remezijanskom ageru čija se teritorija protezala na zapadnu Trakiju, uticali su da grad više gravitira ka svom bogatom rudnom zaleđu (Trakiji). Eksploatacija i prerada rude u okolini Naisa uslovila je da antički Nais postane razvijeni radionički i zanatski centar za preradu bogatih zaliha skupocene rude, na šta ukazuju u okolini Naisa pronađeni brojni i raznovrsni ukrasni predmeti, uglavnom nakit izrađen od srebra ili zlata.[7]

Rudne oblasti Naisa[uredi | uredi izvor]

Najznačajnije rudne oblasti koje su gravitirale u antičkom periodu Naisu (Naissus) bile su teritorija Ravne kod Knjaževca i Bele Palanke.

Ravna kod Knjaževca[uredi | uredi izvor]

Ravna kod Knjaževca (Timacum Minus) bila je augzilijarno utvrđenje i stanica na putu između Niša i Racijarije (danas Arčar kod Vidina u Bugarskoj).[8] Prema materijalnim dokazima antička Ravna nije imala municipalni status, već je reč o naselju čija je glavna funkcija bila da kontroliše i vodi poslove rudnika.[9] Pored toga što je bila sedište timočkih rudnika, u Ravni se nalazila i carinska stanica, koja je prema mišljenju istoričara S. Dušanića...služila da unutar provincije razdvoji teritoriju grada od carskog poseda.[10][11]

U Kastelu Ravna bila je stacionirana konjička kohorta II Aurelia Dardanorum. 6 namenjena za čuvanje rudnika i transport rude, od varvara koji su mogli ugroziti bezbednost rudnika. Ove konjičke kohorte duž rudničkih puteva postavljane su još krajem I i početkom II veka.[12] Epigrafski podaci koji potvrđuju raspored kohorti: navode da su dve kohorte Aurelia Dardanorum u južnom delu Gornje Mezije (I Aurelia Dardanorum je bila u Naisu, dok se II Aurelia Dardanorum nalazila u Ravni).

Poslovi oko zaštite i organizacije rudnika biće isključivo u nadležnosti kohorti do druge polovine II veka kada će deo rudničkih poslova preći u nadležnost gradova najbližih rudnicima.[13]

Ramesijana (Bela Palanka)[uredi | uredi izvor]

Remesijana je bila rudarski centar sa gradskom autonomijom kroz koji je prolazio put Naissus-Serdica.[14][15][16] Status grada Remesijana je dobila u vreme Trajana.[17] U remezijanskom distriktu pored srebra i olova posebno je potvrđena i eksploatacija gvožđa i zlata.[18]

Remesijanski ager je spadao u carske posede, koji su se na istoku prostirali sve do granice Gornje Mezije, dok se teritorija rudnika protezala i na prostor Zapadne Trakije. Iamjući u vidu da je centralna vlast u Rimu nastojala da što intenzivnije i brže romanizuje prirodno bogata područja radi lakše eksploatisala rude, bio je to jedan od glavnih razloga zbog kojih je i teritorija Remezijane dobila toponim Dalmates.[19] Budući da je pravo na vađenje rude iznajmljivano sitnim zakupcima, dok je proizvodnje metala bila u nadležnosti carske radionice, pretpostavlja se da su Dalmati mogli naći posao u naiskim radionicama u koje se dovozio metal iz obližnjih rudarskih okana.[20]

Prema podacima koje pruža Prokopije u remesijanskoj oblasti (chora Remesianensis), obnovljeno je oko 30 kastela, što ukazuje da je eksploatacija rude u ovoj oblasti nastavljena i u periodu pozne antike.[21][22]

Epilog[uredi | uredi izvor]

Velika pustošenja tokom prve polovine 5. veka okončala su život antičkih gradova, pa i Naisa na području današnje Srbije, dok su kratkotrajni pokušaj obnove u 6. veku uništile invazije Avara i Slovena. Dolaskom Slovena u Nais nastao je potpuni diskontinuitet u odnosu na antičko nasleđe i praznina od više stoleća, bez tragova urbanog života i rada rudnika u njegovom okruženju, sve do obrazovanja srpske države pod dinastijom Nemanjića, kada započinje proces ponovnog otvaranja rudnika dragocenih metala i intenziviranje trgovine sa gradovima u Jadranskom primorju. Napredak rudničke proizvodnje je pratio i nagli razvoj Naisa i tako uticao na strukturu novog gradskog stanovništva. Prvi žitelji naseobina oko rudnika su bili Sasi – rudari nemačkog porekla, koji su u Srbiju stigli sredinom 13. veka.[23]

Izvori[uredi | uredi izvor]

  1. ^ Slobodan Dušanić, „Organizacija rimskog rudarstva u Noriku, Panoniji, Dalmaciji i Gornjoj Meziji“, Istorijski glasnik, br. 1-2, Društvo istoričara Srbije, Beograd, 1980, 7.
  2. ^ Miroslava Mirković, „Ekonomsko-socijalni razvoj u II i III veku“, Istorija srpskog naroda I, Srpska književna zadruga, Beograd, 1994, 88.
  3. ^ Ivana Popović, Antičko oruđe od gvožđa u Srbiji, Narodni muzej, Beograd, 1988, 214
  4. ^ I. Popović, Katalog u: Antičko srebro/ in Antique Silver from Serbia (ed. I. Popović), Beograd 1994, kat. 13.
  5. ^ Ivan A. Gržetić, Rade J. Jelenković, „Osobine srebra i njegova nalazišta u Srbiji“, u zborniku: Radionice i kovnice srebra, priredile Ivana Popović, Tatjana Cvjetićanin i Bojana Borić Brešković, Narodni muzej, Beograd, 1995, 14
  6. ^ A. H. M. Jones, The Later Roman Empire (284-602). A social, economic and administative survey, Volume II, Oxford 1973. (u daljem tekstu: Jones, LRE), 855-865.
  7. ^ Miodrag Tomović, „Rimsko rudarstvo i metalurgija srebra u Gornjoj Meziji“, Radionice i kovnice srebra, Narodni muzej, Beograd, 1995, 121.
  8. ^ P. Petrović: Stanica Timacum na putu Naissus-Ratiaria i antičko naselje kod sela Ravna, Starinar XXVI, 1976, 43-56;
  9. ^ P. Petrović, Inscriptions de la Mesie Superieure, vol. III/2: Timacum Minus et la valee du Timok, Beograd 1995, 19-50
  10. ^ S. Dušanić, Organizacija rimskog rudarstva u Noriku, Panoniji, Dalmaciji i Gornjoj Meziji, Istorijski glasnik 1-2, 1980, 7-57.
  11. ^ S. Dušanić,, Dve rimske stele iz Srbije, Zbornik Narodnog muzeja u Beogradu VIII, 1975, 131-137.
  12. ^ S.Dušanić, Army and Mining in Moesia Superior, u: Kaiser, Heer und Gesellschaft in der Römischen Kaiserzeit, Gedenkschrift fur Eric Birley, Stuttgart 2000, 351-352.
  13. ^ S.Dušanić, Army and Mining in Moesia Superior, u: Kaiser, Heer und Gesellschaft in der Römischen Kaiserzeit, Gedenkschrift fur Eric Birley, Stuttgart 2000, 362.
  14. ^ P. Pejić, Prilog topografiji Remesiane, Niški zbornik 11, 1992, 79-83 S.
  15. ^ Gušić, Urbanizam Remezijane od I do VI veka, Saopštenja XIX (1987), 21-35;
  16. ^ G. Milošević, Remezijana- slika jednog antičkog grada, Peščanik 2, Niš 2004, 121-133;
  17. ^ Đ. Mano Zisi, Lj. Popović, Bela Palanka (Remesiana), Starinar IX-X (1958-1959), 381-382.
  18. ^ Gržetić, Jelenković 1995: I. A. Gržetić, R. J. Jelenković, „Osobine srebra i njegova nalazišta u Srbiji“, u zborniku: Radionice i kovnice srebra, priredile Ivana Popović, Tatjana Cvjetićanin i Bojana Borić Brešković, Narodni muzej, Beograd, 13–21
  19. ^ S. Dušanić, Arh.vestnik 28, 165-167
  20. ^ Slobodan Dušanić, „Iz istorije rimskog rudarstva u Gornjoj Meziji“, u: Arheološki vesnik, br. XXVIII, Slovenska akademija znanosti in umetnosti, Ljubljana, 1977, 170.
  21. ^ P. Petrović, Niš u antičko doba, Niš (1976), 109;
  22. ^ F. Papazoglu, Srednjebalkanska plemena u predrimsko doba, Sarajevo (1964), 198-199.
  23. ^ Ćirković, Kovačević-Kojić, Ćuk, Staro srpsko rudarstvo, 21-48
Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Рудне_области_у_Наису&oldid=27799310”