Rudolf Hercigonja
| rudolf hercigonja | |
|---|---|
 | |
| Lični podaci | |
| Datum rođenja | 10. decembar 1896. |
| Mesto rođenja | Zagreb, Austrougarska |
| Datum smrti | 1937. (40/41 god.) |
| Mesto smrti | Moskva, Ruska SFSR, Sovjetski Savez |
| Delovanje | |
| Član KPJ od | 1919. |
Rudolf Hercigonja (Zagreb, 10. decembar 1896 – Moskva, 1937) je bio hrvatski revolucionar, atentator na mađarskog bana Hrvatske Ivana Škrleca 1914. godine, kasnije jedan od osnivača KPJ i SKOJ-a i inicijator Crvene pravde.[1] Ubijen je tokom staljinističke čistke u SSSR.
Biografija[uredi | uredi izvor]
Rođen je 10. decembra 1896. godine u Zagrebu, u velikoj radničkoj porodici.[2]
Revolucionarni rad u Austro-Ugarskoj[uredi | uredi izvor]
Hercigonja je od mladosti pripadao revolucionarnom pokretu. Završio je četiri razreda gimnazije, sa Đurom Cvijićem, Kamilom Horvatinom, Augustom Cesarecom i drugima, sa kojima je bio povezan u đačkim organizacijama.[2] Bio je povezan sa srpskim oslobodilačkim organizacijama u Austrougarskoj i zalagao se za srpsko-hrvatsko zbližavanje.[2]
Nakon male mature upisao je Trgovačku akademiju. 1912. godine Hercigonja se povezao sa mladobosanskim revolucionarom Vladimirom Gaćinovićem.[2] Godine 1913. upoznao se sa zagrebačkim anarhistom Marijanom Jakšićem, sa kojim je osnovao tajnu revolucionarnu organizaciju.[2] Njih dvojica su potom prešli u Beograd, gde su se povezali sa istomišljenicima iz Narodne odbrane i drugih organizacija. Oni su se vratili iz Srbije oduševljeni, govoreći da su tamo našli "više slobode nego u Hrvatskoj".[2] Po povratku su okupili oko sebe grupu omladinaca revolucionara.
Godine 1914, kao osamnaestogodišnjak, sa još jednim omladincem Jakovom Šaferom je pokušao atentat na mađarskog bana Hrvatske i Slavonije barona Ivana Škrleca.[2] Šafer i Hercigonja su 29. maja 1914. pokušali bombama da izvedu atentat u Zagrebačkoj operi na bana Škrleca i nadvojvodu Leopolda Salvatorea.[3] Atentat je propao, a Hercigonja je ubrzo uhapšen, kako on veruje, na osnovu izdaje bivšeg člana organizacije Marijana Jakšića. Osuđen je na 8 godina robije za "zločinstvo potajnog umorstva" i "zločinstvo veleizdaje". Kaznu je izdržavao u zatvoru u Lepoglavi, gde je bio podvrgnut torturi.[2]
Hercigonja je oslobođen nakon 4 godine robije propašću Austrougarske i objavom amnestije koju je proglasila Hrvatsko-slavonska-dalmatinska zemaljska vlada 30. oktobra 1918. godine.[2]
Revolucionarni rad u Jugoslaviji[uredi | uredi izvor]
Po stvaranju Kraljevine SHS, videvši da se njegovi ideali narodne slobode nisu ostvarili, Hercigonja je pristupio komunističkom pokretu. Posebno je bio ogorčen što je upravnik lepoglavske kaznione, Josip Šaban, koji ga je mučio, ostao na položaju.[2] Hercigonja je postao član KPJ od osnutka 1919. godine.[4] Takođe je bio jedan od organizatora osnivačke konferencije SKOJ-a, a 10. oktobra 1919. godine izabran je za člana sekretarijata Privremenog odbora SKOJ-a.[2] Od 1. decembra iste godine uređivao je glasilo Komunističke omladine Jugoslavije »Crvenu zastavu«, bio je prvi glavni urednik glasila.[2]
Dana 27. marta 1920. godine je žestoko govorio na velikom štrajku rudara ugljenika Ivanec i Ladanje (kotar Ivanec), a isto tako Maretić, Konjščina, Golubovec Stari i Golubovec Novi (kotar Zlatar).[2]
Na prvom kongresu SKOJ-a u Beogradu 14. juna 1920. delegacija zagrebačkih skojevaca istupila je protiv učešća KPJ na predstojećim izborima za Konstituantu. Naročito je protiv toga istupao član najužeg rukovodstva SKOJ-a Rudolf Hercigonja, uz podršku veće grupe zagrebačkih srednjoškolaca i studenata. Zbog toga su članovi partijskog rukovodstva Đuro Cvijić i Kamilo Horvatin dobili zadatak da ga uvere u ispravnost odluke CK KRJ. Hercigonja i grupa oko njega kvalifikovani su kao »pelagićevsko-anarhistička grupa«. Sa njim su bili Zlatko Šnajder, Janko Mišić, Marijan Stilinović i Rodoljub Čolaković. Njima se suprotstavljao član rukovodstva SKOJ-a Stjepan Cvijić.[2]
Nakon donošenja Obznane, Hercigonja je verovao da je individualni teror jedino preostalo sredstvo borbe proleterijata u Kraljevini Srba, Hrvata i Slovenaca. On je pokrenuo osnivanje Crvene pravde, revolucionarne terorističke organizacije koju je u februaru 1921. u Zagrebu osnovala grupa mladih komunista, nezadovoljnih oportunističkom politikom tadašnjeg partijskog rukovodstva. "Crvenopravdaši" su bili rešeni na radikalne metode borbe, teror i atentate.[5] Pored Hercigonje, vođe su bili Rodoljub Čolaković i Janko Mišić.[2]
Hercigonja je posle zakonske zabrane komunističkog delovanja uspeo da pridobije brojne skojevce za ideju individualnih terorističkih akcija.[6] Mreža sa trojkama bi trebalo da se raširi preko cele Jugoslavije, članovi bi se odrekli imovine, porodice, njima bi komandama upravljao izvršni komitet. Termin i institucija “izvršni komitet” preuzet je od ruske terorističke organizacije Narodna volja.[7] Rudolf Hercigonja je bio u vezi i sa aktivistima u radničkom pokretu (August Cesarec, Đuro Cvijić i Simo Miljuš).[1]
Učestvovao je u pripremanju atentata na ministra policije Draškovića.[4] Međutim, ubrzo se povukao i bio protiv atentata, jer "ideje iz manifesta nisu još popularizirane",[2] no ostali crvenopravdaši odlučili su da ga izvrše.[1] Jula 1921. godine, član te organizacije, Alija Alijagić, izvršio je atentat na ministra policije Milorada Draškovića i ubio ga sa dva revolverska metka. Kada su posle atentata počela hapšenja, osnivač „Crvene pravde“ Rudolf Hercigonja je pobegao u inostranstvo.[4] Za njim je raspisana poternica sa nagradom od 10.000 dinara.[8]
Emigracija u SSSR[uredi | uredi izvor]
Hercigonja je iz Jugoslavije uspeo ilegalno preći u Austriju preko Maribora. U Beču se susreo s članovima partijskog rukovodstva Đurom Cvijićem i Kamilom Horvatinom koji su ranije emigrirali u Beč. U to vreme u Beču se nalazila dosta brojna jugoslovenska emigracija koja se okupljala oko Kluba jugoslovenskih studenata marksista.[2]
Prema podacima Ministarstva unutrašnjih poslova Kraljevine SHS od 4. februara 1922. godine, on se skrivao pod imenom Milan Ajsenster u Beču. Međutim, austrijska policija nije uspela da ga pronađe. U Beču je čekao dozvolu za odlazak u Moskvu.[2]
S dozvolom zamenskog rukovodstva KPJ Triše Kaclerovića i Moše Pijade, on je sastavio pismo i »kurirsku propusnicu« koju mu je navodno izdao ministar Svetozar Pribićević i to poslao u Beograd bivšem predsedniku vlade Stojanu Protiću, koji ih je objavio u listu »Radikal«. Pismo i navodna »kurirska propusnica« optuživali su ministra Pribićevića i vladu za navodnu pomoć u organizaciji atentata na ministra Draškovića. Ovi »dokumenti« su izazvali javni sukob Protić — Pribićević, ali nisu ublažili kaznu komunistima suđenim u vidovdanskom procesu u Beogradu, a niti pomogli da Alija Alijagić ne bude obešen.[2]
Nakon ovoga, Hercigonja je učestvovao 1922. godine na Prvoj zemaljskoj konferenciji KPJ. Tek u maju 1923. godine je bez potrebnih dokumenata upućen u Sovjetsku Rusiju. On je nakon dolaska u Lenjingrad zadržan tri mjeseca u zatvoru, dok nije stigla potrebna dokumentacija. Kada je njegov predmet ispitan, upućen je na rad u Moskvu, pod lažnim imenom Sergej Nikolajevič Mironov. Zaposlen je kao instruktor CK u Međunarodnoj organizaciji za pomoć revolucionarima (MOPR) koja je bila u sastavu Kominterne. Ta je organizacija preko međunarodnog radničkog pokreta delovala aktivno u mnogim evropskim zemljama. U toj organizaciji primljen je za člana Ruske komunističke partije (boljševika). Kao instruktor CK MOPR-a boravio je u toku 1926—1927. godine u Meksiku.[2]
Rudolf Hercigonja je bio u Moskvi član najužeg partijskog aktiva pri predstavništvu KPJ i Izvršnom komitetu Komunističke internacionale.[9] Od 1929. godine predavao je na jugoslovenskom sektoru Komunističkog univerziteta nacionalnih manjina Zapada (KUNMZ) predmet fizičku geografiju.[2]
Početkom 1930-ih godina iz MOPR-a bio je premešten u Komesarijat za planiranje (gosplan). Po zadatku ove ustanove često je putovao po Sovjetskom Savezu, naročito u Sibir, gde se prehladio pa mu se aktivirala tuberkuloza. Jedno je vreme bio zadužen za rad u jugoslovenskom emigrantskom klubu u kojem se sakupljala sva jugoslovenska emigracija u Moskvi. Zatim je do 1935. godine bio pomoćnik predstavnika KPJ pri Izvršnom komitetu Komunističke internacionale Vladimira Ćopića. U to vreme pripadao je grupi užeg partijskog aktiva u Moskvi, koji su činili: Josip Broz, Stjepan Cvijić, Radomir Vujović, Filip Filipović, Božidar Maslarić, Edvard Kardelj, Roman Filipčev, Dragutin Gustinčič i Stjepan Zinić.[2]
Učestvovao je u pripremama za Sedmi kongres Kominterne 1935. godine.[9] Nakon kongresa bio je poslan na rad u izdavačko preduzeće Kominterne »Inostrani radnik«. To se preduzeće bavilo izdavanjem marksističke literature, među kojom izdavanjem izabranih dela Lenjina na hrvatsko-srpskom jeziku. Tih godina je Hercigonja napisao brošuru o nacionalnom pitanju, ali do danas nije ustanovljena sudbina njegovog spisa.
Hercigonja je krajem 1936. godine kad je počeo Španski građanski rat tražio da ga pošalju kao dobrovoljca u Španiju. Međutim, Kominterna ga nije puštala »zbog njegovog bežanja iz Jugoslavije 1921. godine«.[2]
Hapšenje i smrt[uredi | uredi izvor]
Godine 1937, bio je kandidat za odlazak na rad u Kanadu da radi među jugoslovenskim iseljenicima. Međutim, on nije dočekao rešenje Kominterne o odlasku u Kanadu, jer je 23. avgusta 1937. godine uhapšen. Sledećeg dana, njegova žena Barica Debeljak je obavestila o hapšenju Đuru Cvijića. On joj je savetovao da se obrati Dimitrovu. Svi su bili uvereni da se radi o zabuni. Međutim, uskoro je uhapšen i Đuro Cvijić.
Hercigonja je ubijen tokom Staljinove velike čistke. [9]
Posmrtno je rehabilitovan od Vojnog kolegijuma Vrhovnog suda Sovjetskog Saveza 3. oktobra 1963. godine.[2]
Dela[uredi | uredi izvor]
- Lepoglavski vampir, 1919.
Citati[uredi | uredi izvor]
Priznajem se Jugoslavenom i pristaša sam jugoslavenske države, jer kroz nju vodi put do potpune slobode čovječanstva. I zato sam sklon svakoj akciji koja ide za ostvarenjem jugoslavenske ideje.
Reference[uredi | uredi izvor]
- ^ a b v Pregled. 1974.
- ^ a b v g d đ e ž z i j k l lj m n nj o p r s t ć u f Građa za biografiju Rudolfa Hercigonje
- ^ Na Habzburge svi udarali, a krivica samo Srbima | Društvo | Novosti.rs
- ^ a b v Petrović, Slobodan (1962). Sedam sekretara SKOJ-a. Rad.
- ^ Kaj. 1980.
- ^ Istorija XX veka. Institut. 1965.
- ^ Dnevni list Danas | Nedelja | Rodoljub Čolaković: Rentijer revolucije
- ^ "Politika", 28. jul 1921
- ^ a b v Požar, Petar (1989). Jugoslaveni--žrtve staljinskih čistki: dokumentarna kronika. Nova knj.
Literatura[uredi | uredi izvor]
- Petrović, Slobodan (1962). Sedam sekretara SKOJ-a. Rad.
- Pregled. 1974.
