Rusko plemstvo

Plemstvo (rus. дворянство) je bilo najviši privilegovani društveni stalež u Ruskoj Imperiji.

Ruska riječ za plemstvo, dvorjanstvo, nastala je od riječi dvor. Dvorjani su bili plemići koji su služili na dvoru velikog kneza, a kasnije imperatora. Sticanje plemićkog statusa nije automatski podrazumijevalo i sticanje titule.

Istorija

Car Petar Veliki je 1722. godine ustanovio Tabelu rangova (svojevrsni zakon o državnoj službi) koja je bila urađena po uzoru na zapadnoevropski sistem. Na osnovu nje ukinuto je dodjeljivanje aristokratskih boljarskih titula, što je dovelo do kraha boljarstva.

Privilegije plemstva su bile zapisane i pravno kodifikovane u „Darovanoj povelji plemstvu“ iz 1785. godine. Glavna privilegija plemstva je bila ta što su bili oslobođeni obavezne državne službe.

Na početku 19. vijeka (posebno nakon Otadžbinskog rata) dio plemstva je bio republikanski nastrojen. Mnogi plemići su se učlanjivali u masonske lože ili tajne antivladine organizacije. Ti plemići su aktivno učestvovali i rukovodili dekabrističkom pobunom, ali su nakon gušenja pobune od strane ruske carske vojske bili zatvarani i protjerivani na Sibir zbog revolucionarnih djela, a neki su bili osuđeni i na smrt vješanjem.

Nakon reforme kmetstva (1861) i s razvojem kapitalizma, ekonomsko-društveni položaj plemstva je počeo da slabi. Nakon Oktobarske revolucije (1917) plemstvo je bilo ukinuto na osnovu komunističkog dekreta od 10. novembra 1917. godine.

Podjela

Rusko plemstvo se dijelilo na:

nasljedno plemstvo (plemstvo se prenosilo direktnim potomcima) i
lično plemstvo (plemstvo je bilo doživotno, ali se nije prenosilo direktnim potomcima).

Nasljedno i lično plemstvo je moglo biti:

titulovano plemstvo i plemstvo bez titula;
rodoslovno plemstvo i plemstvo bez rodoslova;
imovno plemstvo i plemstvo bez imanja;
drevno plemstvo.

Titule plemstva su bile: baron, grof i knez.

Članovi i srodnici Ruskog imperatorskog doma nosili su titule velikog kneza i kneza imperatorske krvi.

U sastav ruskog plemstva je ulazilo velikorusko moskovsko plemstvo, ukrajinsko kozačko plemstvo, ostzejsko plemstvo, poljska i litvanska šljahta, besarabijsko plemstvo, gruzijsko, jermensko i inorodno plemstvo. Drevnom plemstvu su pripadali potomci drevnih kneževskih i boljarskih porodica.

Godine 1858. nasljednih plemića je bilo 609.973, ličnih plemića 276.809. Godine 1870. nasljednih plemića je bilo 544.188, ličnih 316.994, a plemića zemljoposjednika u Evropskoj Rusiji je bilo 114.716.

Nasljedno plemstvo

Nasljedno plemstvo se sticalo na četiri načina:

darovao je imperator po svojoj volji;
na osnovu čina u aktivnoj državnoj službi;
na osnovu ordena;
na osnovu potomstva od istaknutih ličnih plemića i počasnih građana.

Jedan od osnovnih načina sticanja plemstva je bilo sticanje plemstva na osnovu državne službe. U periodu 1722—1845, nasljedno plemstvo se sticalo kada bi se steklo zvanje u XIV klasi u Tabeli rangova i na osnovu ordena. U periodu 1845—1856, nasljedno plemstvo se sticalo kada bi se steklo zvanje majora i građanskog savjetnika, i na osnovu Ordena Svetog Georgija, Svetog Vladimira svih stepena i za prve stepene drugih ordena.

U periodu 1856—1900, nasljedno plemstvo se sticalo kada bi se steklo zvanje pukovnika, kapetana 1. ranga i aktivnog građanskog savjetnika. Pravo sticanja nasljednog plemstvo na osnovu potomstva od istaknutih ličnih plemića i počasnih građana se sačuvalo do 20. vijeka, kada je to pravo car Nikolaj II Aleksandrovič ukinuo ukazom od 28. maja 1900. godine.

U periodu 1900—1917, povisio se kriterijum sticanja plemstva na osnovu ordena — nasljedno plemstvo se sticalo na osnovu Ordena Svetog Vladimira počevši od 3. stepena. Ovo ograničenje je bilo uvedeno zbog toga što se Orden Svetog Vladimira 4. stepena masovno dodjeljivao za humanitarne zasluge.

Lično plemstvo

Lično plemstvo se sticalo na sljedeće načine:

darovao je imperator po svojoj volji;
na osnovu čina u aktivnoj državnoj službi;
na osnovu ordena.

Lično plemstvo se prenosilo brakom od muža ka ženi, ali se nije moglo prenositi djeci i potomstvu. Prava ličnog plemstva su imale udovice koje nisu pripadale nasljednom plemstvu sveštenika pravoslavne i jermensko-gregorijanske ispovijesti.

Na osnovu Manifesta od 11. juna 1845, lično plemstvo se sticalo na osnovu građanskog čina IX klase (titularnog savjetnika) i vojnog čina XIV klase (zastavnika) u Tabeli rangova.

Privilegije

Plemstvo je imalo sljedeće privilegije:

pravo vladanja naseljenim imanjima (do 1861);
oslobađanje od obavezne službe (u periodu 1762—1874, kasnije je bila uvedena opšte vojna obaveza);
pravo postupanja u državnu službu i na obrazovanje u privilegovanim naučnim zavodima;
pravo korporativnog organizovanja u plemićke skupštine.

Svaki nasljedni plemić se zapisivao u rodoslovnu knjigu gubernije u kojoj je imao nepokretnu imovinu. Plemići koji nisu imali nepokretne imovine, zapisivani su u rodoslovne knjige gubernija u kojima su njihovi preci imali nepokretnu imovinu.

Svi plemići koji su sticali plemstvo neposredno kroz čin ili na osnovu ordena upisivani su u rodoslovnu knjigu gubernije gdje su živjeli, bez obzira da li su imali ikakvu imovinu. Kasnije je heraldički majstor vodio jedinstvenu rodoslovnu knjigu u koju je upisivao plemiće bez imovine, ili plemiće sa imovinom u gubernijama koje nisu imale plemićke ustanove.

Lični plemići se nisu upisivali u rodoslovnu knjigu. Od 1854. godine oni su se zajedno sa počasnim građanima upisivali u peti dio gradske žiteljske knjige.

Jedna od privilegija, koju su imali isključivo nasledni plemići, bila je imati porodični grb. Grbove za svaku plemićku porodicu je potvrđivao imperator i zatim je takav grb ostajao za svagda (izmjene su se mogle praviti samo po dozvoli imperatora). Opšti grbovnik plemićkih rodova Ruske Imperije bio je ustanovljen na osnovu ukaza od 20. januara 1797. godine. On se čuvao u Departmanu heraldike i sadržavao je opise grbova svakog plemićkog roda.

Ruske plemićke porodice srpskog porekla

Nekoliko srpskih porodica koje su se odselile u Rusiji, uglavnom u 18. veku steklo je plemićke titule različitog ranga:

Božići
Vladisavići, grofovi
Vojnovići, znameniti Bokelji u Ruskom carstvu
Vujići
de Preradovići
Zmajevići, grofovi
Zorići
Ivelići, grofovi
Knjaževići
Mazarovići
Miloradovići, grofovi
Mirkovići
Podgoričani, grofovi
Tekelije
Horvati
Ševići
Šterići

Vidi još

Izvori

Дворянство в пореформенной России. 1861-1904 гг. Состав, численность, корпоративная организация, Корелин А. П., Издательство „Наука“, Москва, 1979.