Svetilište Atine Pronije

Svetilište Atine Pronije je drugo, manje poznato, svetište Delfa, (Atini pred hramom, odnosi se na Apolonovo), koje se nalazilo istočnije od Apolonovog, na lokalitetu koji se zove Marmarija (grč. Marmaros = mermer). To je nizbrdica, ispod današnje asfaltne saobraćajnice, uređena terasasto.^[1]

Opis nalazišta

Raspored građevina od severoistoka prema zapadu je sledeći; napred su temelji dva manja objekta u obliku hrama (raspored megaron) sa vestibulom i celom, a potom sledi manja građevina koja je bila veličine 4,85 h 3,95 m, a veća 8 h 6,10 m. Mali objekti su verovatno bili trezori-riznice iz arhajskog perioda.

Iskopavanjima na tome mestu od 1922. do 1925. godine otkriveni su tragovi kulta iz mikenskog perioda. U tim ranim vekovima kult je verovatno pripadao boginji Geji, a posle se počela slaviti boginja Atina, o čemu svedoči i pronađeno postolje Atine.

Arhajski hram Atine Pronije

Arhajski hram Atine Pronije, čine pojedini kameni ulomci vrlo starog hrama iz sredine 7. veka p. n. e. Dvanaest kapitela i razni delovi stubova toga hrama pronađeni su u temeljima drugoga arhajskog hrama sagrađenog na istome mestu oko 500.godine p. n. e. I taj je hram bio dorski, dimenzija 27,45 h 13,25 m. Njegova veličina bila je diktirana morfologijom terena, sa po šest stubova na užim i 12 na dužim stranama. Imao je izduženu celu sa pronaosom i dva stuba „in antis“, bez opistodoma.

Hram je prvo bio delimično oštećen ratovima, a gotovo uništen, kao i mnogi spomenici Delfa, klizanjem terena i obrušavanjem kamenja 373. godine p. n. e. Do 1905. godine na svom mestu je stajalo još 10 stubova hrama, koje je tada srušilo ponovno klizanje stena.

Artefakti skulpture sa zabata i friza, pronađeni su na mestu hrama, konzervirani su i izloženi u muzeju. Sa istočne strane hrama otkriven je veći žrtvenik iz 6. veka p. n. e.

Trezori

Trezori (riznice), kojih je bilo dva, locirani su paralelno i zapadno od hrama. Oblikom podsećaju na one otkrivene istočno od hrama. Trezori su arhitektonski u osnovi bogatiji, a građeni su od parskog mermera.

Prvi trezor, bliži hramu, veličine je 7,30 h 10,40 m, dorskog je stila, sa dva stuba „in antis“. Podignut je između 490. - 460. godine p. n. e.
Drugi trezor, nešto je manjih dimenzija, 6,37 h 8,36 m, jonskog je stila, s dva stuba „in antis“. To je bila otmena građevina, čija se lepota uspoređivala sa riznicom Sifnijaca iz Apolonovog svetilišta. Pronađen je mali fragment friza, koji je ukrašavao zid trezora. Pripisuje se grčkoj koloniji Masaliji (Marseille) , oko 530. godine p. n. e.

Tolos

Tolos, je bio najbolji de svetilište (hram) Atine Pronije,^[2] u obliku kružne građevine sa valjkastim središtem (celomom) opasanim kamenim stubovima, u Olipiji, Grčka.

Izgrađen je između 400. i 360. p. n. e.. Sastojao se od 20 dorskih stubova raspoređenih u prečniku od 14,76 metara i 10 korintskih stubova na unutrašnjem delu. Tri dorska stuba koja su restaurirana, danas dominiraju ovi arheološkim lokalitetom i najpopularnije su mesto u Delfima za fotografisanje turista.

Još pre nego se dođe u njegovu blizinu uočavaju se tri markantna kamena stuba, koji nose deo arhitrava i friza. Do danas je sačuvana kružna baza tolosa, prečnika 13,5 m i tri stuba, oko kojih se nalaze još nekoliko fragmenata poređanih dorskih stubova, od 20 koliko ih je ukupno prvobitno bilo ugrađeno.

U unutrašnjosti tolosa, uz zidove kružne osnove prečnika 8,60 m, nalazilo se 10 korintskih stubova od tamnog eleuzinskog krečnjaka.

Hram je spolja bio ukrašen sa dva reljefna friza.

Većeg — na kome su prikazane amazonomahije i kentauromahije
Manjeg — sa junačkim delima Herakla i Tezeja.

Novi hram Atine Pronije

Zapadno od tolosa otkriveni su temelji Novog hrama Atine Pronije, koji je zamenio arhajski hram porušen 373. godine p. n. e. Građen je krečnjakom iz obližnjih kamenoloma.

Dimenzije hrama su 22,60 h 11,55 m. Građevine je jednostavanog oblika, tip prostilosa, sa šest dorskih stubova na pročelnoj južnoj strani podignutih na stilobatu od tri stuba. Na toj strani fasade javlja se širi vestibul sa dva stuba na ulazu u celu. Hram je imao neku vrstu friza, ali bez ukrasa na metopama.

Na kući sveštenika, uz zapadnu stranu hrama vidiljivi su ostaci građevine sa tri prostorije. Pretpostavlja se da je starija od hrama. Ne zna se tačna namena ove građevine, koja se uobičajeno zvala „kuća sveštenika”. Desetak metara zapadno nailazi na zid svetilišta Atine Pronaje, odakle se vidi obližnji gimnazijum.^[3]

Izvori

^ Castrén, Paavo & Pietilä-Castrén, Leena: Marmaria, Antiikin käsikirja, s. 327. Helsinki: Otava. 2000. ISBN 978-951-1-12387-3.
^ Demangel, G., Daux, G.,(1923), Le sanctuaire d'Athéna Pronaia, Fasc.I: Les temples de tuf, Paris
^ Jurić, Ante, Grčka od mitova do antičkih spomenika, Andromeda, Rijeka, 2001, str. 342.

Literatura

Bommelaer J.-F. (1997). Guide de Delphes. Marmaria, le sanctuaire d’Athéna à Delphes,. Paris.
Bommelaer, J.-F., Laroche, D., (1991). Guide de Delphes. Le site. Paris, p. 65-68.
Demangel, G., Daux, G.,(1923), Le sanctuaire d'Athéna Pronaia, Fasc.I: Les temples de tuf, Paris
Kolonia, R. (2006). Τhe archaeological museum of Delphi, Athens

Spoljašnje veze

[1] Castrén, Paavo & Pietilä-Castrén, Leena: Marmaria, Antiikin käsikirja, s. 327. Helsinki: Otava. 2000. ISBN 978-951-1-12387-3.

[2] Demangel, G., Daux, G.,(1923), Le sanctuaire d'Athéna Pronaia, Fasc.I: Les temples de tuf, Paris

[3] Jurić, Ante, Grčka od mitova do antičkih spomenika, Andromeda, Rijeka, 2001, str. 342.

[1]

[2]

[3]