Seland
| Sjælland | |
|---|---|
 Litice Stevns južno od Kopenhagena | |
| Geografija | |
| Lokacija | Danski moreuz |
| Površina | 7.031 km2 |
| Visina | 122,9 m |
| Najviši vrh | Kobanke |
| Administracija | |
| Najveći grad | Kopenhagen[1] |
Danska | |
Seland ili Šjeland (dan. Sjælland) je sa 7.542 km² najveće ostrvo Danske (ako se ne računa Grenland, koji je veće veličine). Seland je 1. januara 2020. imao 2.319.705 stanovnika.[2]
Ostrvo Seland od švedske oblasti Skanija odvaja moreuz Oresund, a od 2000. spaja istoimeni most. Seland je na zapadnoj strani odvojen od ostrva Fin moreuzom Veliki Belt, preko koga takođe postoji most. Na jugu je ostrvo Falster. I prema ovom ostrvu postoje mostovi (Farøbroerne, Storstrømsbroen).
Najviše prirodno uzvišenje visoko je 122,9 metara.
Etimologija
[uredi | uredi izvor]Poreklo danskog imena Sjælland nije tačno poznato. Sjæl na savremenom danskom znači „duša“; pretpostavljeno je izvođenje iz siô/sæ (što znači „jezero“ ili „more“). Međutim, danas je uobičajena hipoteza da se starodanski oblik Siâland zasniva na reči *selha- sa završetkom *wundia-. Ovo poslednje znači „ukazuje, liči”. Reč *selha- može imati dva različita značenja: „pečat” (na modernom danskom sæl) ili „duboki zaliv, fjord”. Pošto je Roskilde veliko i drevno naselje na Zelandu, do kojeg se može doći morskim putem kroz uski fjord Roskilde (ogranak od Isefjorda), pretpostavlja se da su pomorci ostrvo nazvali po ovome.[3]
Moguće je da je engleski oblik pozajmljen iz nemačkog oblika Seeland. Ovi oblici mogu biti zasnovani na pretpostavci da prvi deo znači more ili jezero (nemački See), ili bi jednostavno mogli biti zasnovani na alternativnom danskom obliku imena, Sælland, koji je bio uobičajen do 19. veka.[4]
Istorija
[uredi | uredi izvor]Plemenski Danci su došli sa Zelanda i Skanije i govorili su ranim oblikom severnogermanskog.[5][6] Istoričari veruju da su pre njihovog dolaska većinu Jutlanda i najbližih ostrva naselila plemena Juta. Juti su na kraju migrirali u Veliku Britaniju, neki kao plaćenici britonskog kralja Vortigerna, i dobili su jugoistočne teritorije Kenta, ostrvo Vajt i druge oblasti, gde su se naselili. Oni su kasnije apsorbovani ili etnički očišćeni od strane invazivnih Angla i Sasa, koji su formirali Anglosaksonce. Preostalo jutsko stanovništvo u Jutlandu se asimiliralo sa doseljenim Dancima.
Valdemarov zelandski zakon bio je građanski zakonik donesen u 13. veku. Pre usvajanja jutlandskih, zelandskih i skanijskih zakona, nije bilo uniformnosti zakona u svim naseljima u Danskoj. Ringsted i kasnije Roskilde bili su prvi važni politički i verski centri na ostrvu, a ulogu je kasnije preuzeo Kopenhagen. Drugi važni verski centri pre reformacije bili su opatija Sore u Spreu i opatija Esrom u Rsrumu. Sa svojom strateškom lokacijom na ulazu u Eresund, posebno nakon izgradnje zamka Kronborg i uvođenja naplate prolaza, Helsinger će se kasnije razviti u najvažniji grad i morsku luku izvan Kopenhagena.
Veći deo Severnog Zelanda je vekovima, počevši od kasnog 16. veka, bio u vlasništvu krune i uglavnom se koristio kao kraljevsko lovačko područje. Lokalna vlastelinstva su igrala centralnu ulogu u ekonomiji ostatka ostrva.
Rani industrijski centri izvan Kopenhagena uključivali su Muleon sa svojim vodenicama, fabrikom oružja Kronborg u Helebeku, Frederikovim pogonima Johana Frederika Klasena u Frederiksverku i Fabrikom tekstila Keng Nielsa Riberga u Vordingborgu. Značajni delovi najjužnijeg dela ostrva bili su u 18. veku deo konjičkog okruga Vordingborg.
Prve železnice na ostrvu izgradio je Det Sjelandske Jernbaneselskab (1847-1888). Prva deonica otvorena je između Kopenhagena i Roskilda 1847.
Mitološko poreklo
[uredi | uredi izvor]
U nordijskoj mitologiji, kako je rečeno u Gilfaginingu,[7][8] ostrvo je stvorila boginja Gefjun nakon što je prevarila Gilfija, kralja Švedske. Ona je uklonila komad zemlje i prevezla ga u Dansku, koja je postao Zeland. Prazan prostor se napunio vodom i postao Melaren.[9] Međutim, pošto moderne mape pokazuju sličnost između Zelanda i švedskog jezera Venern, ponekad se identifikuje kao rupa koju je ostavila Gefjun. Gefjun je kraljica kralja Skjeldra, istoimenog pretka Skildingsa, u vezi sa etimološkom raspravom.[10][11][12]
Geografija
[uredi | uredi izvor]
Seland je najnaseljenije dansko ostrvo. Nepravilnog je oblika i nalazi se severno od ostrva Loland, Falster i Men. Malo ostrvo Amager leži odmah istočno.
Kopenhagen je uglavnom na Selandu, ali se proteže preko severnog Amagera. Brojni mostovi i metro u Kopenhagenu povezuju Seland sa Amagerom, koji je povezan sa Skanijom u Švedskoj mostom Eresund preko veštačkog ostrva Peberholm. Seland je spojen na zapadu sa Funenom, fiksnom vezom Velikog pojasa, a Funen je mostovima povezan sa kopnom zemlje, Jutlandom.
Regionalna podružnica nacionalnog emitera DR je 5. juna 2007. izvestila da je Kobanke na jugoistoku u blizini grada Renede u opštini Faks, sa visinom od 122,9 m (403 ft), bila najviša prirodna tačka na Selandu. Gildenloveshej, južno od grada Roskilde, ima visinu od 126 m (413 ft), ali to je zbog veštačkog brda koje je napravljeno tokom 17. veka i njegova najviša prirodna tačka je samo 121,3 m (398 ft).
Seland je dao ime selandskoj eri paleocena.
Stanovništvo
[uredi | uredi izvor]Na severoistoku Selanda i ostrvu Amager nalazi se glavni grad Danske, Kopenhagen. Region glavnog grada pokriva 2561 km². U njemu je 2009. živelo 1.167.569 ljudi, što je više od 20% stanovništva zemlje. Ostali značajni gradovi su istorijska prestonica Danske Roskilde i Helsinger.
Ukupan broj stanovnika ostrva je 2.208.348 (2013).
Reference
[uredi | uredi izvor]- ^ „StatBank Denmark – data and statistics”. Statistics Denmark (na jeziku: engleski). Pristupljeno 7. 11. 2018.
- ^ BEF4: Population 1 January by Islands, Statistics Denmark
- ^ Katlev, Jan (4. 8. 2009). „Sjælland …”. www.sprogmuseet.dk (na jeziku: danski). Danish Language Museum. Arhivirano iz originala 27. 10. 2012. g. Pristupljeno 29. 11. 2017.
- ^ Sælland, Holberg Dictionary
- ^ Holmberg, Anders and Christer Platzack (2005). "The Scandinavian languages". In The Comparative Syntax Handbook, eds Guglielmo Cinque and Richard S. Kayne. Oxford and New York: Oxford University Press. Excerpt at Durham University Arhivirano 3 decembar 2007 na sajtu Wayback Machine.
- ^ „Sprog og politik i Grønland”. Forenede Nationers (na jeziku: danski). 21. 2. 2021. Pristupljeno 21. 2. 2022.
- ^ Lindow, John (2002). Norse Mythology: A Guide to Gods, Heroes, Rituals, and Beliefs (na jeziku: engleski). Oxford University Press. ISBN 978-0-19-983969-8.
- ^ Orchard, Andy (1997). Dictionary of Norse Myth and Legend (na jeziku: engleski). Cassell. ISBN 978-0-304-34520-5.
- ^ Den Store Danske Encyklopædi, article Gefion
- ^ Liberman, Anatoly (2016). In Prayer and Laughter. Essays on Medieval Scandinavian and Germanic Mythology, Literature, and Culture. Paleograph Press. str. 270—278. ISBN 9785895260272.
- ^ Owen-Crocker, Gale R. (2000). The Four Funerals in Beowulf. Manchester, UK: Manchester University Press.
- ^ Fulk, R.D. (1989). „An eddic analogue to the scyld Scefing story”. The Review of English Studies (159): 313—322. doi:10.1093/res/XL.159.313.
Literatura
[uredi | uredi izvor]- Stone, Andrew; Bain, Carolyn; Booth, Michael; Parnell, Fran (2008). Denmark
(5th izd.). Footscray, Victoria: Lonely Planet. str. 31. ISBN 978-1-74104-669-4. - Busck, Steen (2002). Poulsen, Henning, ur. "Danmarks historie – i grundtræk". Aarhus Universitetsforlag. ISBN 978-87-7288-941-2.
- Englund, Peter (2000). Den oövervinnerlige (na jeziku: švedski). Stockholm: Atlantis. ISBN 978-91-7486-999-6.
- Frost, Robert I. (2000). The Northern Wars (1558–1721). Pearson Education. ISBN 978-0-582-06429-4.
- Gammelgaard, Frederik; Sørensen, Niels (1998). Danmark – en demokratisk stat (na jeziku: danski). Alinea. ISBN 978-87-23-00280-8.
- Isacson, Claes-Göran (2002). Karl X Gustavs krig (na jeziku: švedski). Lund: Historiska Media. ISBN 978-91-85057-25-2.
- Jørgensen, Gitte (1995). Sådan styres Danmark (na jeziku: danski). Flachs. ISBN 978-87-7826-031-4.
- Michaelsen, Karsten Kjer, "Politikens bog om Danmarks oldtid", Politikens Forlag (1. bogklubudgave), 2002, ISBN 978-87-00-69328-9
- Nationalencyklopedin, vol. 4, Bokförlaget Bra Böcker, 2000, ISBN 978-91-7024-619-7.
- „Surface water and surface water change”. Organisation for Economic Co-operation and Development (OECD). Pristupljeno 11. 10. 2020.
- „Population and population projections”. Statistics Denmark. Arhivirano iz originala 30. 10. 2018. g. Pristupljeno 11. 8. 2022.
- Benedikter, Thomas (19. 6. 2006). „The working autonomies in Europe”. Society for Threatened Peoples. Arhivirano iz originala 9. 3. 2008. g. Pristupljeno 8. 6. 2012. „Denmark has established very specific territorial autonomies with its two island territories”
- Ackrén, Maria (novembar 2017). „Greenland”. Autonomy Arrangements in the World. Arhivirano iz originala 30. 8. 2019. g. Pristupljeno 30. 8. 2019. „Faroese and Greenlandic are seen as official regional languages in the self-governing territories belonging to Denmark.”
- „Greenland”. International Cooperation and Development (na jeziku: engleski). European Commission. 3. 6. 2013. Pristupljeno 27. 8. 2019. „Greenland [...] is an autonomous territory within the Kingdom of Denmark”
- „Area”. Statistics Denmark. Arhivirano iz originala 14. 4. 2019. g.
- „Denmark in numbers 2010” (PDF). Statistics Denmark. Arhivirano (PDF) iz originala 18. 4. 2013. g. Pristupljeno 2. 5. 2013.
- Melnick, Meredith (22. 10. 2013). „Denmark Is Considered The Happiest Country. You'll Never Guess Why.”. The Huffington Post. Arhivirano iz originala 23. 10. 2013. g. Pristupljeno 23. 10. 2013.
- 2013 Legatum Prosperity Index™: Global prosperity rising while US and UK economies decline. Legatum Institute, 29 October 2013. Arhivirano 6 avgust 2014 na sajtu Wayback Machine
- „Denmark Country Profile: Human Development Indicators”. United Nations Development Programme. Arhivirano iz originala 28. 3. 2013. g. Pristupljeno 19. 4. 2013.
- „Kalmarkriget 1611–1613”. Svenskt Militärhistoriskt Bibliotek. Arhivirano iz originala 11. 10. 2007. g. Pristupljeno 4. 5. 2007.
- Rawlinson, Kevin (5. 11. 2018). „Prince Charles says Britain's role in slave trade was an atrocity”. The Guardian. Arhivirano iz originala 5. 11. 2018. g. Pristupljeno 6. 11. 2018.
- Olson, James Stuart; Shadle, Robert, ur. (1991). Historical Dictionary of European Imperialism. Greenwood Publishing Group. ISBN 978-0-313-26257-9. Pristupljeno 15. 5. 2014.
- „Nature & Environment”. Ministry of Foreign Affairs of Denmark. Arhivirano iz originala 3. 4. 2007. g. Pristupljeno 3. 2. 2007.
- „Nyt højeste punkt i Danmark” (na jeziku: danski). Danish Geodata Agency. Arhivirano iz originala 28. 5. 2014. g. Pristupljeno 26. 5. 2014.
- „Climate Normals for Denmark”. Danish Meteorological Institute. Arhivirano iz originala 3. 1. 2015. g. Pristupljeno 2. 1. 2015.
- „Vejrekstremer i Danmark [Weather extremes in Denmark]” (na jeziku: danski). Danish Meteorological Institute (DMI). 6. 10. 2016. Arhivirano iz originala 19. 10. 2016. g. Pristupljeno 19. 10. 2016.
- „The weather cross – the four corners of autumn weather”. Danish Meteorological Institute. Arhivirano iz originala 21. 9. 2015. g. Pristupljeno 17. 9. 2015.
- „Copenhagen, Denmark – Sunrise, sunset, dawn and dusk times for the whole year”. Gaisma. Arhivirano iz originala 2. 7. 2012. g. Pristupljeno 24. 6. 2012.
- Dinerstein, Eric; Olson, David; Joshi, Anup; Vynne, Carly; Burgess, Neil D.; Wikramanayake, Eric; Hahn, Nathan; Palminteri, Suzanne; Hedao, Prashant; Noss, Reed; Hansen, Matt; Locke, Harvey; Ellis, Erle C; Jones, Benjamin; Barber, Charles Victor; Hayes, Randy; Kormos, Cyril; Martin, Vance; Crist, Eileen; Sechrest, Wes; Price, Lori; Baillie, Jonathan E. M.; Weeden, Don; Suckling, Kierán; Davis, Crystal; Sizer, Nigel; Moore, Rebecca; Thau, David; Birch, Tanya; Potapov, Peter; Turubanova, Svetlana; Tyukavina, Alexandra; de Souza, Nadia; Pintea, Lilian; Brito, José C.; Llewellyn, Othman A.; Miller, Anthony G.; Patzelt, Annette; Ghazanfar, Shahina A.; Timberlake, Jonathan; Klöser, Heinz; Shennan-Farpón, Yara; Kindt, Roeland; Lillesø, Jens-Peter Barnekow; van Breugel, Paulo; Graudal, Lars; Voge, Maianna; Al-Shammari, Khalaf F.; Saleem, Muhammad (2017). „An Ecoregion-Based Approach to Protecting Half the Terrestrial Realm”. BioScience. 67 (6): 534—545. ISSN 0006-3568. PMC 5451287
. PMID 28608869. doi:10.1093/biosci/bix014. - Hogan, C Michael. „Ecoregions of Denmark”. Encyclopedia of Earth. Arhivirano iz originala 24. 9. 2015. g. Pristupljeno 26. 8. 2015.
- Jensen, Christian Lundmark. „Forests and forestry in Denmark – Thousands of years of interaction between man and nature” (PDF). Danish Ministry of the Environment Nature Agency. Arhivirano iz originala (PDF) 15. 7. 2016. g. Pristupljeno 31. 5. 2016.
- „Forest area (% of land area)”. worldbank.org. The World Bank. Arhivirano iz originala 5. 9. 2015. g. Pristupljeno 26. 8. 2015.
- Grantham, H. S.; Duncan, A.; Evans, T. D.; Jones, K. R.; Beyer, H. L.; Schuster, R.; Walston, J.; Ray, J. C.; Robinson, J. G.; Callow, M.; Clements, T.; Costa, H. M.; DeGemmis, A.; Elsen, P. R.; Ervin, J.; Franco, P.; Goldman, E.; Goetz, S.; Hansen, A.; Hofsvang, E.; Jantz, P.; Jupiter, S.; Kang, A.; Langhammer, P.; Laurance, W. F.; Lieberman, S.; Linkie, M.; Malhi, Y.; Maxwell, S.; Mendez, M.; Mittermeier, R.; Murray, N. J.; Possingham, H.; Radachowsky, J.; Saatchi, S.; Samper, C.; Silverman, J.; Shapiro, A.; Strassburg, B.; Stevens, T.; Stokes, E.; Taylor, R.; Tear, T.; Tizard, R.; Venter, O.; Visconti, P.; Wang, S.; Watson, J. E. M. (2020). „Anthropogenic modification of forests means only 40% of remaining forests have high ecosystem integrity – Supplementary Material”. Nature Communications. 11 (1): 5978. Bibcode:2020NatCo..11.5978G. ISSN 2041-1723. doi:10.1038/s41467-020-19493-3.
Spoljašnje veze
[uredi | uredi izvor]
Seland turistički vodič sa Vikiputovanja
| Međunarodne | |
|---|---|
| Državne | |
| Ostale | |
