Pređi na sadržaj

Skandinavske planine

Koordinate: 65° S; 14° I / 65° S; 14° I / 65; 14
S Vikipedije, slobodne enciklopedije

Skandinavske planine
Skanderna, Fjällen, Kjølen, Köli, Skandit
Planina Aka u Stura-Šefalet nacionalnom parku, sjeverna Švedska
Geografske karakteristike
Najviša tačkaGaldepingen
Ndm. visina2.469[1] m
Koordinate65° S; 14° I / 65° S; 14° I / 65; 14
65° S; 14° I / 65° S; 14° I / 65; 14
Dimenzije
Dužina1.700[2] km
Širina320[2] km
Geografija
Skandinavske planine
DržaveNorveška, Švedska i Finska

Skandinavske planine ili Skandi (šved. Skanderna, Fjällen ili Kölen, fin. Köli, норв. Kjølen) su planinski masiv koji se proteže preko Skandinavskog poluostrva. Često se pogrešno smatra da su Skandinavske planine isto što i Skandinavski kaledoni, drevni planinski lanac i orogeneza koja pokriva približno isto područje. Zapadne strane planina oštro se spuštaju u Sjeverno i Norveško more, formirajući fjordove, dok se sjeveroistočno postepeno okreću prema Finskoj. Na sjeveru one formiraju granicu između Norveške i Švedske,[3] gdje dosežu 2.000 m visine u Sjevernom polarniku. Planinski lanac samo dodiruje sjeverozapadnu Finsku, ali je jedva viši od brda na najsjevernijem dijelu kod Sjevernog rta (Nordkapp).

Planine nisu veoma visoke, ali su na nekim mjestima veoma strme; Galdepingen u Južnoj Norveškoj najviši je vrh u Sjevernoj Evropi (2.469 m),[4] na švedskoj strani najviši vrh je Kebnekajse (2.104 m).[5] Najviša tačka u Finskoj je nagib Halti (1.324 m), iako se najviši vrh ovog nagiba nalazi u Norveškoj.

Kombinacija sjeverne lokacije i vlage iz Sjevernog Atlantskog okeana izazvala je formiranje mnogih ledenih polja i glečera. Temperatura pada sa povećanjem nadmorske visine; u Južnoj Norveškoj, permafrost postaje uobičajen na oko 1.500 metara nadmorske visine na zapadnoj padini i oko 1.200 metara nadmorske visine na istočnoj padini blizu granice sa Švedskom. U sjevernoj Norveškoj trajni mraz postaje uobičajen od oko 800 do 900 metara nadmorske visine na zapadnoj padini i oko 600 metara nadmorske visine na istočnoj padini.

Orografija[uredi | uredi izvor]

Najviši vrhovi planinskog lanca uglavnom su koncentrisani na jednom području (srednje nadmorske visine preko 1.000 m[6]) između Stavangera i Trondhejma na jugu Norveške, sa brojnim vrhovima preko 1.300 m i nekim vrhovima preko 2.000 m.[7] Oko Trondhejmskog fjorda vrhovi se smanjuju na oko 400–500 m, uzdižući se ponovo do visine veće od 1.900 m dalje na severu u švedskoj Laponiji i obližnjim predelima Norveške.[7][A] Južni deo planinskog lanca sadrži najvišu planinu Severne Evrope, Galdepingen sa skoro 2.500 m.[9] Ovaj deo planinskog lanca je takođe širi i sadrži niz visoravni i nežno valovitih površina[7][10] koji su domaćin rasutih inzelbergova.[10] Visoravni i valovite površine južnih skandinavskih planina formiraju niz stepenastih površina. Geomorfolog Karna Lidmar-Bergstrem i saradnici prepoznaju pet široko rasprostranjenih stepenastih površina. Na istoku Norveške neke stepenaste površine spajaju se u jednu površinu. Dovre i Jotunhejmen uzdižu se sa najviših stepenastih površina.[11] U jugozapadnoj Norveškoj visoravni i blago valovite površine snažno su razdvojeni fjordima i dolinama.[12] Planinski lanac je prisutan u Švedskoj od severne Dalarne, ka severu; južno od ove tačke Skandinavske planine leže u potpunosti unutar Norveške.[7] Većini Skandinavskih planina nedostaje „alpska topografija”,[B] i, gde je prisutna, nije povezana sa visinom.[10] Primer za to je raspodela cirkova u južnoj Norveškoj koja se može naći i blizu nivoa mora i na 2.000 m. Većina cirkova nalazi se između 1.000 i 1.500 m.[14]

Geologija[uredi | uredi izvor]

Skandinavske planine su većinom sastavljene od veoma starih stijena nastalih prije oko 400 miliona godina kada su Skandinavski kaledoni potisnuti. Ogromne planine stvorene u to vrijeme bile su mnogo veće od bilo čega danas, ali su se u potpunosti izravnale tokom 100 miliona godina u ravnu ploču.[15] Ova ploča se zadržala od prije oko 300 miliona godina do prije 50 miliona godina kada je bilo više pomijeranja, a zapadna strana skandinavske ploče uzdigla se tik uz obale Norveške, dok je istočna strana prema Švedskoj ostala niža. Čitava ploča je bila pod uglom, a zapadna strana je bila mnogo viša od istočne, te su zato sve rijeke poslije toga tekle istočno.[15]

Galerija[uredi | uredi izvor]

Napomene[uredi | uredi izvor]

  1. ^ Dve visoke oblasti, severno i južno od Trondhejma, obično se nazivaju „kupolama”, ali tehnički nisu geološke kupole.[8]
  2. ^ Jedna topografska klasifikaciona studija je pokazala da 13,6% površine južne Norveške ima pravi „alpski reljef”, i da je to uglavnom koncentrisano u fjordskom regionu jugozapadne Norveške i dolini Gudbrandsdalena. Oko polovine područja „alpskog reljefa” karakterišu strme padine i duboko produbljene ledeničke doline. Drugu polovinu čine obalske planine i glacijalne doline središnjeg reljefa.[13]

Reference[uredi | uredi izvor]

  1. ^ „Galdhøpiggen”. Nationalencyklopedin (na jeziku: švedski). Pristupljeno 18. 7. 2010. 
  2. ^ a b „fjällkedjan - Uppslagsverk - NE.se”. www.ne.se. Pristupljeno 19. 2. 2020. 
  3. ^ „Sweden | History, Flag, Map, Population, & Facts”. Encyclopedia Britannica (na jeziku: engleski). Pristupljeno 19. 2. 2020. 
  4. ^ „Scandinavian Mountains - Peakbagger.com”. www.peakbagger.com. Pristupljeno 19. 2. 2020. 
  5. ^ „Scandinavian Mountains - Kebnekaise”. scandinavianmountains.com. Pristupljeno 19. 2. 2020. 
  6. ^ „The delineation of European mountain areas” (PDF). Mountain Areas in Europe – Final Report. European Commission. str. 27. Pristupljeno 4. 11. 2016. 
  7. ^ a b v g Rudberg, Sten (1960). „Geology and Morphology”. Ur.: Somme, Axel. Geography of Norden. str. 27—40. 
  8. ^ Redfield, T.F.; Osmundsen, P.T. (2013). „The long-term topographic response of a continent adjacent to a hyperextended margin: A case study from Scandinavia”. GSA Bulletin. 125 (1/2): 184—200. Bibcode:2013GSAB..125..184R. doi:10.1130/B30691.1. 
  9. ^ Askheim, Svein (14. 12. 2017). „Den skandinaviske fjellkjede” — preko Store norske leksikon. 
  10. ^ a b v Osmundsen, P.T.; Redfield, T.F.; Hendriks, B.H.W.; Bergh, S.; Hansen, J.-A.; Henderson, I.H.C.; Dehls, J.; Lauknes, T.R.; Larsen, Y.; Anda, E.; Davidsen, B. (2010). „Fault-controlled alpine topography in Norway”. Journal of the Geological Society, London. 167 (1): 83—98. Bibcode:2010JGSoc.167...83O. doi:10.1144/0016-76492009-019. 
  11. ^ Lidmar-Bergström, Karna; Ollier, C.D.; Sulebak, J.R. (2000). „Landforms and uplift history of southern Norway”. Global and Planetary Change. 24 (3): 211—231. Bibcode:2000GPC....24..211L. doi:10.1016/s0921-8181(00)00009-6. 
  12. ^ Corner, Geoffrey (2004). „Scandes Mountains”. Ur.: Seppälä, Matti. The Physical Geography of Fennoscandia. Oxford University Press. str. 240—254. ISBN 978-0-19-924590-1. 
  13. ^ Etzelmüller, Bernd; Romstad, Bård; Fjellanger, Jakob (2007). „Automatic regional classification of topography in Norway”. Norwegian Journal of Geology. 87: 167—180. 
  14. ^ Hall, Adrian M.; Ebert, Karin; Kleman, Johan; Nesje, Atle; Ottesen, Dag (2013). „Selective glacial erosion on the Norwegian passive margin”. Geology. 41 (12): 1203—1206. Bibcode:2013Geo....41.1203H. doi:10.1130/g34806.1. 
  15. ^ a b „Scandinavian Mountains - Introduction - Climate, Geography, Geology, History”. scandinavianmountains.com. Pristupljeno 19. 2. 2020. 

Literatura[uredi | uredi izvor]

Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]

Mediji vezani za članak Skandinavske planine na Vikimedijinoj ostavi

Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Скандинавске_планине&oldid=27676430”