Skopski partizanski odred

**Prvi skopski NO partizanski odred**
Prvi skopski NO partizanski odred
	Spomenik na mestu formiranja odreda
Postojanje	22. avgust – 2. novembar 1941. Mesto formiranja:; Čiflik, kod Skoplja
Jačina	42 borca
Deo	Narodnooslobodilačke vojske Jugoslavije
Komandanti
Komandant	Čedomir Milenković
Politički komesar	Dame Krapčev

Prvi skopski narodnooslobodilački partizanski odred bio je prva partizanska jedinica NOVJ u Makedoniji. Formiran je 22. avgusta 1941. godine kod u Čifliku kod Gradskog parka u Skoplju. Dejstvovao je u širem rejonu Skoplja do 2. novembra 1941. kada je raspušten.^[1] Prvi komandant odreda bio je Čedomir Milenković, a zatim od 18. do 31. oktobra Ljubomir Leković.^[2] Politički komesar odreda bio je Dame Krapčev. Za vreme postojanja Odreda, u njemu su se, neprekidno ili povremeno, borila 42 borca, od kojih je 17 poginulo tokom NOB.^[3] Posle rata tri borca iz odreda (Rade Jovčevski, Boro Petruševski i Aleksandar Urdarevski) proglašeni su narodnim herojima Jugoslavije.

22. avgusta 1981, na mestu formiranja odreda otkriven je spomenik u čast odreda, koji je uradio vajar Maksim Dimanovski.^[4]

Formiranje odreda

Odred je formiran posle odluke o pokretanju oružane borbe, donete na ilegalnom junskom savetovanju Skopske organizacije KP u Makedoniji (održanom u Kozlu 22. juna 1941). Odred je formiran od 12 ili 13 boraca, uglavnom iz sastava pet prethodnih skopskih diverzantskih grupa. U njegovom sastavu pridružila su mu se ukupno 42 borca, mešovitog nacionalnog sastava - Makedonci, Srbi, Albanci, Turci, Crnogorci, Hrvati i Česi.

Borbeni put odreda

Odmah po formiranju, Odred je izvršio diverziju na rudniku Raduša, nakon čega je otišao na planinu Vodno. Posle sukoba Bore Petruševskog sa bugarskom policijom i posle hapšenja kurira, Bose Đuraškovića 8. septembra,^[5] 9. septembra prešao je u staru diverzantsku bazu kod Vardara, a odatle sutradan prešao na Skopsku Crnu goru, gde se sklonio u maloj pećini Lazarov Kamen kod sela Čučer (od 11. septembra do prve polovine septembra) i u manastiru „Blagoveštenje“ (od 18. septembra do sredine oktobra) .

Dana 28. septembra održan je zajednički sastanak aktivista Narodnooslobodilačkog pokreta iz sela sa Skopske Crne gore u selu Gorne Bavce, gde je zatim formiran prvi makedonski lokalni narodnooslobodilački odbor u selu Čučer 4. oktobra. Tamo su borci testirali ilegalno napravljene ručne bombe u Skoplju, pregledali objekte na železničkoj pruzi u Kačaničkoj klisuri za moguće detonacije, ubili jednog šumara 30. oktobra i borili se sa bugarskim snagama u oblasti Đorče Petrov. Dana 7. oktobra, borci odreda izveli su akciju likvidacije bugarskih policijskih agenata Mane Mačkova i Krume Pankova, u kojoj je poginuo Blagoja Despotovski, a Aleksandar Smilkovski je uhapšen. Dana 18. oktobra, u rejonu Bele Vode, na desnoj strani reke Lepenec, borci odreda su položili partizansku zakletvu.

Rasformiranje odreda

Teški uslovi za akciju usled pritiska bugarske vojske i policije, kao i predstojeća zima i obračun okupatora sa kumanovskim partizanskim odredima (Kozjački i Karadački odred) i Prvim prilepskim partizanskim odredom „Goce Delčev“, u Štabu odreda izazvalo je oklevanje u odnosu na nastavak aktivnosti Odreda. Dana 2. novembra 1941, doneta je odluka o privremenom raspuštanju odreda, nakon čega je odred rasformiran kod sela Zlokućani, kod Skoplja.

Nakon što je odred rasformiran, njegovi borci su ilegalno ušli i razišli se po Skoplju. Od 5. do 8.novembra grupa od šest boraca Skopskog odreda ilegalno je prešla u Veles, nameravajući da se priključi Prilepskom partizanskom odredu. U grupi su bili Vasil Antevski – Dren, Blagoja Davkov, Nevena Georgieva – Dunja, Boro Bočevski, Dame Krapčev i Boro Ončev.

Dana 6. januara 1942, pored reke Lepenec, na putu Skoplje-Kačanik, borci Skopskog odreda, Dame Krapčev, Aleksandar Urdarevski i Trajko, upoznali su Stojkova. Dogovorili su se da odu na Kosovo da bi se povezali sa tamošnjim Narodnooslobodilačkim pokretom.

17. aprila 1942 Dame Krapčev, Rade Jovčevski – Korčagin, Kemal Sejfula, Trajko Stojkov i Đorđi Sazdovski stupili su u novoformirani Drugi skopski partizanski odred, koji je pri formiranju brojao 10 boraca.^[6]

Borci odreda

Prvih 12 partizana koji su 22. avgusta formirali Skopski partizanski odred su:

Kasnije se odredu pridružuju:

Reference

^ „Makedonska enciklopedija“, MANU, Skoplje, 2009, 1371 str.
^ Aleksandar Spasovski „Partizanski pokret u Skoplju i Skopskom 1941-1945“, Arhiv Skoplje, Skoplje, 1984, 60. i 66. str.
^ Krsto Zdravkovski „Ne zaboravite: spomenici i spomen obeležja NOV u Skoplju“, Skoplje, Skoplje. , 1982, 41 str.
^ Zdravkovski, cit. delo, 40 str.
^ Spasovski, cit. delo, 45 str.
^ „Skoplje u NOV 1942“, Skoplje, 1975, str. 41-42

Literatura

„Skopje vo NOV 1941: materijali od naučniot sobir“, Gradski odbor na SZB od NOB, Skopje, 1973.
Aleksandar Spasovski „Partizanskoto dviženje vo Skopje i Skopsko 1941-1945“, Arhiv na Skopje, Skopje, 1984.
Krsto Zdravkovski, „Damjan Krapčev-Stari“, Arhiv na Makedonija, Skopje, 1974.
Dimitar Solev, „Dren“, Skopje, 1980.
Stoilko Ivanovski - Planinski, „Vasil Antevski-Dren: prilog kon biografijata“, Arhiv na Skopje, Skopje, 1980.
Krsto Zdravkovski, „Aleksandar Urdarevski-Stanko: prilog kon bibliografijata“, Arhiv na Skopje, Skopje, 1981.
Aleksandar Spasovski „Rade Jovčevski-Korčagin (prilog kon bibliografijata)“, Skopje, 1983.
Stojan Iliќ-Katalenec, „Bote Bocevski: prilog kon biografijata“, Arhiv na Skopje, Skopje, 1988.
Mitre Inadeski, „Blagoja Despotovski-Šovelj: prilog kon biografijata“, Arhiv na Skopje, Skopje 1990.
Stoilko Ivanoski-Planinski, „Nevena Georgieva Dunja“, Skopje, 1998.

[1] „Makedonska enciklopedija“, MANU, Skoplje, 2009, 1371 str.

[2] Aleksandar Spasovski „Partizanski pokret u Skoplju i Skopskom 1941-1945“, Arhiv Skoplje, Skoplje, 1984, 60. i 66. str.

[3] Krsto Zdravkovski „Ne zaboravite: spomenici i spomen obeležja NOV u Skoplju“, Skoplje, Skoplje. , 1982, 41 str.

[4] Zdravkovski, cit. delo, 40 str.

[5] Spasovski, cit. delo, 45 str.

[6] „Skoplje u NOV 1942“, Skoplje, 1975, str. 41-42

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]