Slovaci u Narodnooslobodilačkoj borbi

Slovaci u nastajanju kraljevine SHS

Slovaci su u novembru 1918. godine sa svoja 62 delegata na Velikoj narodnoj skupštini glasali za prisajedinjenje Banata, Bačke i Baranje Kraljevini Srbiji.

Igor Štefanik je bio prvi slovački poslanik u Kraljevini Srba, Hrvata i Slovenaca i vatreni borac za suživot i saradnju Slovaka i Srba u novoj državi. Svoj prvi govor u Skupštini je održao na maternjem, slovačkom, jeziku.

Međuratni period 1918-1941

Prema popisu stanovništva u kraljevini SHS iz 1921. godine u kraljevini shs živelo je 115.532 pripadnika Češke i Slovačke nacionalnosti.

Drugi svetski rat

Posle Aprilskog rata, okupacije i podele Jugoslavije jedan broj Slovaka stupio u redove NOP-a. Zabeležene su prve organizacije KPJ u Bačkom Petrovcu, Gložanu, Pivnicama, Kulpinu.

Na početku rata, 1941. godine u Staroj Pazovi istakao se član KPJ-a Janko Čmelik. Formirao je Drugi partizanski tzv. Podunavski odred. U pokušajima da podigne ustanak u Sremu nije uspeo zbog izdaje i zarobljavanja iz kojeg se nije vratio živ. Sa njim su pogubljena još šestorica pristalica pokreta. To su bile i prve žrtve antifašističke borbe Slovaka na prostoru Vojvodine.

Na početku rata ostale su zabeležene i žrtve mađarske okupacione sile u Bačkom Petrovcu, kada je obešeno osam boraca.

Janošikova četa

Od boraca Slovaka, koji su krajem 1943. godine učestvovali u borbama u Bosni, formirana je na Majevici Janošikova četa. To je bila Četvrta četa Drugog bataljona Prve vojvođanske narodnooslobodilačke brigade. Glavni inicijator formiranja Janošikove čete bio je Jozef Marčok Dragutin, član Agitpropa Glavnog štaba Vojvodine. Dragutin je za sobom ostavio najviše pisanih svedočanstava o formiranju i delovanju Janošikove čete. Napisao je nekoliko članaka u listovima Istina, Slobodna Vojvodina i dr.  Kroz Janošikovu četu prošlo je 88 boraca. Najviše se istakla po oslobađanju Tuzle. Prestala je da postoji avgusta meseca 1944. godine.

Tih dana se razmišljalo o formiranju samostalne slovačke jedinice, koja je trebalo da nosi ime narodnog heroja Janka Čmelika. Do toga nije došlo zbog brzih promena i događaja u severnim delovima zemlje.

Novosadski partizanski odred

U drugoj polovini avgusta meseca 1944. godine formiran je Novosadski partizanski odred. Unutar ovog odreda delovale su dve grupe: slovačka (Slovačka četa) i novosadska. Slovačka četa, prema određenim istorijskim izvorima, izvršila je brojne diverzije. Zaplenila je mnogo oružja, vozila i učestvovala u oslobađanju brojnih mesta, prevashodno slovačkih. Ova četa učestvovala je u oslobađanju Bačkog Petrovca 15. oktobra, Novog Sada 22. i 23. oktobra 1944. godine, kao i drugih okolnih sela. Posle oslobađanja navedenih mesta ukazala se potreba da se formira veća slovačka jedinica. Komanda bataljona je otišla u Glavni štab, izložila komandantu (Kosta Nađ) situaciju i dobila saglasnost za osnivanje brigade. Tako je u Bačkom Petrovcu, 11. novembra 1944. godine u popodnevnim časovima, formirana I slovačka brigada koja je 26. novembra dobila naziv XIV vojvođanska udarna brigada. Bila je u sastavu 51. divizije. Gimnazija u Bačkom Petrovcu je bila pretvorena u kasarnu i u njenom dvorištu su pripadnici novoosnovane brigade imali svoje prve vojne vežbe. Izvori kažu da su mnogi bivši đaci pomenute škole bili u vojnom stroju. Hlas l′udu, list na slovačkom jeziku, koji je počeo da izlazi u oslobođenom Bačkom Petrovcu već 19. oktobra 1944. godine, pozivao je sve voljne i sposobne Slovake da se priključe Brigadi i time pomognu bržu borbu i oslobađanje zemlje.

Literatura

• Sećanja komesara vojvođanskih brigada II, Novi Sad 1978

• 15 Vojvođanskih brigada, Pokrajinski odbor Saveza boraca Vojvodine povodom 10-godišnjice vojvođanskih brigada, Novi Sad 1953

Spoljašnje veze

http://hem.bredband.net/xivvsub/formiranje.html Arhivirano na sajtu Wayback Machine (19. avgust 2021)