Slovačka književnost
Slovački literatura je literatura Slovačke.
Istorija[uredi | uredi izvor]
Srednji vek[uredi | uredi izvor]
Prvi spomenici književnosti sa teritorije koja je obuhvaćena današnjom Slovačkom su iz doba Velike Moravske (od 863. do početka 10. veka). Autori iz ovog perioda su Sveti Ćirilo, Sveti Metodije i Kliment Ohridski. Dela iz ovog perioda, uglavnom pisana o hrišćanskim temama, uključuju: pesmu Proglas kao predgovor za četiri Jevanđelja, delimične prevode Biblije na staroslovenski, Zakon sudnij ljudem itd.
Srednjovekovni period obuhvata raspon od 11. do 15. veka. Književnost u ovom periodu pisana je na latinskom, češkom i slovačko-češkom. Lirska poezija (molitve, pesme) još uvek je bila pod uticajem Crkve, dok se epska poezija koncentrisala na legende. Među autore iz ovog perioda spadaju Janoš Turoci, autor Hhronike Hungarorum, i Maurus. Takođe se pojavila svetovna literatura i u tom periodu su pisane hronike.
1500-1650[uredi | uredi izvor]
Književnost nacionalnog karaktera prvi put se pojavila u 16. veku, mnogo kasnije nego ostale nacionalne književnosti. Latinski jezik dominira kao pisani jezik u 16. veku. Pored crkvenih tema, razvile su se i antičke teme, povezane sa drevnom Grčkom i Rimom.
Prva slovačka štampana knjiga bila je Knjiga zakletve (1561) Vašeka Zaleskog. Rana slovačka renesansna ljubavna pesma je anonimni ep Siladi i Hadmazi (1560), smeštena u vreme turskih prodora u srednju Evropu.[1]
Juraj Tranovski se ponekad naziva ocem slovačke himnodije - izdao je nekoliko zbirki himni, prva je latinska Odarum Sacrarum sive Hymnorum Libri III 1629, ali njegova najvažnija i najpoznatija bila je Cithara Sanctorum (Lira svetaca), napisana na češkom koja se pojavila 1636. u Ljevoči. Ona je predstavljala osnovu češke i slovačke luteranske himnodije do današnjih dana. U vreme oskudice slovačke književnosti, slovačke himne Tranovskog predstavljale su izvor za podizanje nacionalne svesti.[2]
1650-1780[uredi | uredi izvor]
Sa razlikom između verske i svetovne književnosti koja je počela da se razvija u renesansnom periodu, verski sukobi u Slovačkoj tokom baroka doveli su do jasne podele između sakralne i svetovne književnosti.
Danijel Sinapijus-Horčička pisao je latinske pesme i školske drame, versku prozu, poslovice i odabranu slovačku duhovnu poeziju. Njegova proza prikazuje nacionalnu svest, hvaleći slovački jezik i kritikujući nedostatak patriotizma među Slovacima.
Hugolin Gavlovič je autor verskih, moralnih i obrazovnih dela na savremenom zapadno-slovačkom narodnom jeziku i bio je istaknuti predstavnik barokne književnosti u Slovačkoj. Njegovo najpoznatije delo je Valašská škola, mravúv stodola, delo od 17.862 stiha, kao i brojni pesnički kupleti-marginalije.
1780-1840[uredi | uredi izvor]
Slovački klasicizam bio je deo većeg evropskog neoklasicističkog pokreta prosvetiteljstva. Uspon nacionalizma nakon Francuske revolucije doveo je do nacionalnog preporoda u književnosti. Do sredine devetnaestog veka slovački jezik je uglavnom pisan u češkom obliku, sa različitim stepenima učešća slovačkog jezika.[3] Anton Bernolakova Gramatica Slavika koristila je zapadno-slovački dijalekt kao standardnu pisanu formu, prelazni korak ka modernom književnom slovačkom, ali na kraju je pretrpela neuspeh. I pored toga, značajna dela su objavljena koristeći Bernolakove standarde, počev od Dúverná zmlúva medzi mňíchom a ďáblom (Intimni ugovor između monaha i đavola) Juraja Fandlija iz 1879. godine. Luteranski Slovaci poput Augustina Doležala, Juraja Palkoviča i Pavela Jozefa Šafarika preferirali su zajednički češko-slovački identitet i jezik.
Prve mađarske novine Magyar Hirmondó objavljene su u Presburgu (Bratislava) 1780. godine, a zatim je usledio 1783. godine prvi slovački list, kratkotrajni periodični časopis, Prešpurské Noviny, 1783. godine.[4]
Jozef Ignac Bajza najpoznatiji je po romanu René mláďenca príhodi a skúsenosťi (originalni savremeni pravopis: René mládenca príhody a skúsenosti - 1784), koji je bio prvi roman napisan na slovačkom jeziku.
Panslovensko jedinstvo služilo je kao obrazac mnogim pesmama ovog perioda. Jan Kolarova zbirka od 150 pesama, Slávy Dcera, veliča panslavističke ideale u tri pevanja nazvana po rekama Zale, Laba i Dunav. Epska pesma Jana Holija Svätopluk, objavljena 1833. godine, navodi se kao najznačajniji tekst tog perioda.[5]
1840-1871[uredi | uredi izvor]
Ljudovit Štur je bio vođa slovačkog nacionalnog preporoda u 19. veku, autor slovačkog jezičkog standarda koji je na kraju doveo do savremenog slovačkog književnog jezika. Za osnovu književnog jezika izabran je centralni slovački dijalekt. Šturov kodifikacioni rad nisu odobrili Jan Kolar i Česi, smatrajući to činom slovačkog povlačenja iz ideje zajedničke češko-slovačke nacije i slabljenja solidarnosti. Ali većina slovačkih naučnika, uključujući i katolike (koji su do tada koristili Bernolakovu kodifikaciju), pozdravila je ideju kodifikacije. 1844. napisao je Nárečja slovenskuo alebo potreba písaňja v tomto nárečí („Slovački dijalekt ili potreba za pisanjem na ovom dijalektu“). 1853. godine u Presburgu je objavljena jedina kompilacija njegove poezije, Spevy a piesne („Pevanja i pesme“).
Janko Kralj je bio jedan od prvih pesnika koji je počeo da piše na savremenom slovačkom jezičkom standardu, sveže kodifikovanom (1843) od strane Ljudovita Štura i njegovih saradnika.
Prva dela dramskog pisca Jana Halupke bila su na češkom, ali posle 1848. godine počeo je da piše na slovačkom i prevodio je češke originale na slovački.
1872-1917[uredi | uredi izvor]
Pavol Orsag Hvijezdoslav pisao je svoje mladalačke pesme samo na mađarskom jeziku do 1860-ih. 1871. je učestvovao u pripremi almanaha Napred ("Napred") koji označava početak nove književne generacije u Slovačkoj literaturi. Uveo je silabičko-tonski stih u slovačku poeziju i postao vodeći predstavnik slovačkog književnog realizma. Njegov stil karakteriše široka upotreba samokovanih reči i izraza što otežava prevođenje njegovih dela na strane jezike.
Martin Kukučin bio je najznačajniji predstavnik slovačkog književnog realizma i smatra se jednim od osnivača moderne slovačke proze.
1918-1945[uredi | uredi izvor]
Kao rezultat raspada Austrougarske imperije i naknadnog uspostavljanja Čehoslovačke, socio-lingvistički pritisci mađarizacije su nestali.[6] Tokom međuratnog perioda prvenstvo poezije ustupilo je mesto prozi.[7] Delo Mila Urbana iz 1927. Živý bič (Živi bič) i roman Jozefa Ciger-Hronskog iz 1933. Jozef Mak usredsređivali su se na selo i promene prirode.
Tokom burnih godina Slovačke Republike i ponovno Čehoslovačke, dva odvojena književna pokreta su dominirala - lirska proza Hronskog, Františeka Švantnera, Dobroslav Hrobaka, Ludoa Ondrejova i Margite Figuli i Slovački nadrealisti (Štefan Zari, Rudolf Fabrija, Pavel Bunčak i drugi).
Vidi još[uredi | uredi izvor]
Reference[uredi | uredi izvor]
- ^ Petro, Peter (1995). A History of Slovak Literature. Liverpool: Liverpool University Press. ISBN 0853238901.
- ^ Petro, Peter (1995). A History of Slovak Literature. Liverpool: Liverpool University Press. ISBN 0853238901.
- ^ Murray, Christopher John. Encyclopedia of the romantic era, 1760-1850, Volume 1. 2004, pp. 244
- ^ Seton-Watson, RW (1965). A History of the Czechs and Slovaks. Hamden: Archon.
- ^ Petro, Peter. A History of Slovak Literature. 1995, pp. 59
- ^ Petro, Peter. A History of Slovak Literature. 1995, pp. 131
- ^ Petro, Peter.A History of Slovak Literature. 1995, pp. 134
Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]
- Zlatý fond denníka SME - Slovak digital library (na slovačkom)
- Slovak literature in English translations, Slovak Studies Program, University of Pittsburgh Arhivirano na sajtu Wayback Machine (1. mart 2021)
- Slavic Literature Resources from the Slavic Reference Service, University of Illinois, Urbana-Champaign[mrtva veza]
- Slovak Drama in Translation Arhivirano na sajtu Wayback Machine (17. januar 2021)
- Toronto Slavic Quarterly
- Penniless Press
- THE LONDON MAGAZINE
- STAND Magazine
- Diversity – Collection of poetry, fiction and essay of PEN International 1 Arhivirano na sajtu Wayback Machine (18. maj 2021)
- Diversity – Collection of poetry, fiction and essay of PEN International 2
