Socijalna patologija

Klasifikaciona šema socijalno-patoloških pojava

Socijalna patologija je u najširem smislu, nauka o kompleksu činjenica vezanih za poremećaje koji su socijalno uslovljeni, štetni, neprihvatljivi i nepoželjni. U oblast socijalne patologije spadaju socijalne bolesti (somatske, mentalne i psiho-somatske), sociopatije, toksikomanije, poroci (alkoholizam, narkomanija), agresije (kriminalitet) i socijalne dezorganizacije.

Pojam socijalne patologije

Termin je latinsko-grčka složenica: societas-društvo, patos-bolest, patnja i logos-nauka.

Iz ovih reči može se zaključiti da je socijalna patologija nauka o bolesti društva.

Ovaj termin prvi put je uptrebljen 1848. godine kao grana socijalne medicine. U društvenim naukama ima različita značenja. Jelena Špadijer-Džinić, sa instituta za kriminolološka i kriminalistička istraživanja, navodi tri značenja:

1. Socijalna patologija označava skup različitih pojava koje se smatraju nepoželjnim i negativnim u odnosu na opšteprihvaćene norme u društvu.
2. Socijalno patološke pojave u društvu objašnjavaju se biološko-medicinskim teorijama.
3. Socijalna patologija je posebna naučna disciplina koja se bavi proučavanjem devijacija u društvu.

Predmet i metode proučavanja

Sociološki pristup proučavanju patologije je danas najrasprostranjeniji. Začetnik je Emil Dirkem, koji ju je definisao kao primenjenu sociologiju. Obuhvata tri oblasti socijalnog istraživanja:

1. Devijantno ponašanje - obuhvata ponašanja koja odstupaju od društvenih normi.
2. Društvenu dezorganizaciju - obuhvata raspad obrazaca društvenih odnosa na kojima se zasniva organizacija institucija ili grupa.
3. Društveno reagovanje - obuhvata društvene mere za prevenciju i eliminisanje devijantinih ponašanja.

Devijantno ponašanje

Devijacija

Devijacija je, u najširem smislu, odstupanje od utvrđenih standarda i normi. U socijalnoj patologiji pod socijalnim devijacijama podrazumevamo onu vrstu pojedinačnog i grupnog ponašanja koja imaju za posledice pojave socijalno - destruktivnog, patološkog i delinkventnog ponašanja, a izazivaju društvenu reakciju tj. sve one pojave koje ugrožavaju univerzalne društvene vrednosti.

Emil Dirkem je prvi sociolog koji je postavio kriterijume devijantnog ponašanja. Po njemu, devijantna ponašanja su ona ponašanja koja bi trebalo da budu drugačija nego što jesu, a normalna ponašanja su ona koja su baš onakva kakva bi i trebalo da budu. Razlike između normalnog i devijantnog ponašanja prkazuju se različitim pristupima:

• Statistički model - Ponašanja su devijantna ako odstupaju od statističkog proseka
• Normativističko shvatanje - Devijantno ponašanje je svako ponašanje koje odstupa od društvenih normi koje je ustanovila zajednica.
• Konfliktne teorije - Vladajuća grupa propisuje pravila ponašanja za sve članove društva, a devijantnim se smatra svako ponašanje koje odstupa od tih normi.
• Teorija vrednosti - Pored univerzalnih vrednosti propisuju se norme i sredstva zaštite utvrđenih vrednosti.

Sociološke terije devijantnog ponašanja

Sociološke teorije uz ličnost posmatraju i društvene uzroke koji formiraju uticaje na ličnost.

• Teorija socijalnih procesa - Odnosi se na one pravce izučavanja socijalnih devijacija koji tumače uzroke ovih pojava, koje pripadaju socijalnim procesima, problemima i socijalnoj sredini. Dirkem je pojave socijalnih devijacija objašnjavao slabljenjem uticaja društvenih normi i reakcija, stanjem kada ranije norme i standardi dobijaju više karakter preživelosti.
• Teorija socijalnih veza - Jedna je od novijih teorija, poznata pod nazivom teorija društvene kontrole, koja za razliku od drugih ima pristup da objasni zašto se ljudi ponašaju prodruštveno, a ne devijantno. Opšti interes je izražen u zajedničkom sistemu vrednosti.
• Teorija socijalnog učenja - U ovu grupu teorija spadaju oni pristupi koji pojave socijalnih devijacija tumače oponašanjem socijalne sredine, uzora i obrazaca.
• Kulturološke teorije - Tumače pojave socijalnih devijacija sa aspekta problema sukoba kulture i kulturnih obrazaca. Takvim se smatraju teorija kulturnog konflikta, teorija potkulture i kontrakulture, teorije socijalnog interakcionizma, teorija društvenih grupa...

Društvena dezorganizacija

Društvena dezorganizacija se manje izučava od devijantnog ponašanja, zato što se uzroci devijantnog ponašanja traže više u sferi ličnosti pojedinca, a manje u određenim svojstvima društvenog sistema. Dezorganizaciju karakteriše odsustvo, poremećaj i raspad socijalnog sistema.

Uslovi dezorganizacije:

1. Dezorganizacija nastaje kada situacije s kojima se učesnici jedne akcije suočavaju nisu definisane pravilima - nastaje stanje anatomije
2. Dezorganizacija nastaje kada učesnici nisu motivisani.

Društveno reagovanje

Društvena reakcija na devijacije zavisiće od:

1. prirode devijacije
2. stepena i obima u kome se javlja
3. društvene vidljivosti devijacije
4. značaja koji data društvena zajednica pridaje normi koja je prekršena.

Uslov da devijantno ponašanje izazove društvenu reakciju jeste da bude vidljivo članovima zajednice. Socijalna patologija koristi sve postojeće metode istraživanja društvenih pojava, kao što su: intervju, anketa, sociometrijski test, analiza sadržaja, statističke metode, ...

Faze u razvoju

• Rana faza je reformistička orijentacija- proučava društvenu devijaciju koja se javlja kao posledica naglog razvoja.
• Faza poštovanja moralnih vrednosti- krajem 19. i početkom 20. veka. Izučavalo se ponašanje ljudi koje je bilo suprotno moralnim shvatanjima tog doba. U Evropi se javljaju studije Emila Dirkema: Pravila sociološke metode i studija o samoubistvu.
• Faza nezainteresovanosti sociologa za sociološke probleme- do 1940. godine.
• Faza formiranja teorijskih objašnjenja devijantnosti u društvu-od 1940. godine. U ovom periodu nastaju studije i istraživanja o oblicima devijantnog ponašanja (Kriminalitet'a, Prostitucija'e,Narkomanija'e,Alkoholizam'a)
• Faza multidisciplinarnog pristupa devijantnom ponašanju

Odnos sa drugim naukama

• Socijalna patologija i kriminologija-Izučavanje Kriminologija utiče na razjašnjavanje socijalno patoloških pojava.
• Socijalna patologija i psihologija- Socijalna patologija koristi saznanja do kojih dolazi Psihologija pri proučavanju ličnosti i njenog ponašanja koje uslovljava patološke pojave.
• Socijalna patologija i medicinske nauke- Od medicinskih nauka, najtešnju vezu ima Psihopatologija, nauka o bolesnim duševnim pojavama.
• Socijalna patologija i socijalna politika- Socijalna politika je jako bitan uslov za prevenciju pojava socijalne patologije i za resocijalizaciju ličnosti sa devijantnim ponašanjima.
• Socijalna patologija i sociologija- Predmet izučavanja Sociologija je u velikoj meri i predmet izučavanja socijalne patologije, jer patološke pojave utičnu na društveni život čoveka.

Literatura

• Ovaj članak ili njegov deo izvorno je preuzet iz Rečnika socijalnog rada Ivana Vidanovića uz odobrenje autora.

Spoljašnje veze

• SOCIJALNA PATOLOGIJA - Documents