Srpske crkve brvnare

Srpske crkve brvnare predstavljaju oko 80 sačuvanih religioznih objekata građenih od drveta od kraja 17. do sredine 19. veka tokom osmanskog perioda na tlu današnje Srbije i Bosne. Za razliku od srednjovekovnih srpskih crkvi zadužbina koji su gradili feudalni vladari i vlastela crkve brvnare predstavljaju prave narodne crkve. Crkve brvnare su se najviše rasprostirale u pojasu od Prijedora do Negotina. Pojedine crkve osim svojih umetničkih vrednosti imaju veliki istorijski značaj.

Crkve su u prošlosti bile smeštene u šumama i bile su udaljene od glavnih puteva. U to doba, Balkan je bio prekriven gustim šumama o čemu su ostavili svedočanstvo brojni putopisci, dok su pojedini delovi poput Šumadije dobili naziv po njima. U cilju očuvanja svog identiteta i duhovnosti od Osmanskog carstva, pravoslavni hrišćani su gradili svoje crkve od drveta, kako bi mogli lako da ih preko noći, odnosno za kratko vreme, premeste na drugu lokaciju.

Crkve brvnare su skromnih razmera, jednostavne konstrukcije, sa autentičnim i izraženim krovom, bez ukrasa i apsida, dok izgledom podsećaju na obrnute barke. Većina su skeletnog sklopa, sa zidovima od užlebljenih dasaka, a pojedine od pravih brvana četvorougaonog preseka. Brvna su na uglovima povezana na preklop. Zidovi se razlikuju i veoma retko dostižu visinu čoveka. Takođe, crkve da bi ostale neupadljive ne dostižu visinu krošnji drveća. Krovovi imaju vrlo strmi pad a pravljeni su na taj način kako bi se brže odvodile padavinske vode.

Glavna karakteristika crkava brvnara su skromne razmere i jednostavan oblik. Oblik gradnje crkava brvnara nastao je iz narodnog-stambenog drvenog objekta za stanovanje. Radove na crkvi izvodili su narodni neimari, odnosno seljaci drvodelje, koji su sami sekli i pripremali građu. Zanatlije drvodelje postojale su u skoro svakom selu, a seča i priprema građe bilo je opšte prihvaćeno zanimanje. Čuvene drvodelje i vični majstori bili su Osaćani, iz mesta Osat, u Istočnoj Bosni sa Drine. Zbog svojih graditeljskih veština bili su veoma traženi i cenjeni, a osim crkvi gradili su kuće, kolibe, magaze, vodenice, valjarice, sobrašice i čardake ali i džamije, medrese i tekije. Zbog ekonomskih i političkih razloga (vladavine Turaka) crkve brvnare građene su skromnih dimenzija i neupadljivog arhitektonskog oblika. Kasnije, nakon oslobođenja Srbije, u Miloševo doba, koje predstavlja zlatno doba crkava brvnara takođe su građene skromnih razmera, kako zbog siromaštva tako i zbog već ustaljene tradicije. Sredinom 19. veka iznenada prestaje njihova gradnja. Početkom 21. veka izgrađen je mali broj novih crkava brvnara.