Sukob Baja Pivljanina i kapetana Vuka Mišeljkovića
Godine 1684. je Krtolski Kapetan Vuko Milješković, jedinici Mletačkih (Morlaka) konjanika zaplenio konjaničku opremu i oružje, kod grada Dubrovnika i sprečio ih da uđu u zaliv Boka. Morlaci su došli sa prostora između Dalmacije i Istre, Dragojlo Nikolić (Bajo Pivljanin) je čuvši za to otišao da pronađe tu oduzetu opremu. Napao je Vuka Milješkovića koji ga je odmah ranio, tada se na stranu Baja Pivljanina pridružuju meštani Njeguša, Stjepan Vučetin (iz porodice Njeguškog kneza Marka Vučetina)[1] i Vujko Mrzjak iz Njeguša. Dok na stranu Vuka Milješkovića dolaze braća Rade i Jane Starčević iz Krtola.[2] Tokom sukoba su i ostali na stranu Baja Pivljanina bili posečeni mačem, ali ne smrtno. Pritom niko od Krtolana nije bio ranjen ili povređen u sukobu.
Sukob je doveo do sudskog postupka u Kotoru, jer su Stjepan Vučetin i Bujko Mrzjak iz Njeguša pokrenuli tužbu u Kotoru gde su zahtevali od Mletačke republike da kazni Vuka Milješkovića i braću Starčević jer su ukrali-otuđili Morlacima ulare i oružja, uz materijalnu odštetu za njima nanesene telesne povrede. Glavni svedok na sudu je bio Bajo Pivljanin. Sudski izveštaj iz Kotora sa suđenja koje je održano 13. jula 1684. godine (pre bitke na vrtijeljki) ostavlja belešku da Bajo Pivljanin kao svedok sebe identifikuje kao Baja Nikolića, sina pokojnog Nikole iz Pive.[2] Optuženi su oslobođeni, čemu je doprineo zahtev Baja Pivljanina da se oslobode krivice, iako je naveo da ne bi voleo da njemu to neko uradi, samim tim je odlučio da odbrani Morlake što je dovelo do sukoba. Po poznavaocima Srpske hajdučke istorije, to potvrđuje prejemstvo hajdučkog suda nad Mletačkim. Takođe se može smatrati da je uticala odluka Milješkovića da vrati opremu Morlacima i verovatno ugled u Boku, koji su imale porodice iz kojih su optuženi poticali jer se navode kao članovi Miholjskog Zbora. Takođe u knjizi Pelješki jedrenjaci koja se bavi tematski istorijom pomorstva Dalmacije, se navodi npr. za Milješkoviće, da tokom ranije uspešne Bokeljsko-Španske vojne kampanje za oslobođenje Boke i Dalmacije od Turaka iz 16. veka. Nakon pobede nad Turcima i u Dalmaciji, Španci sa kapetanom Milješkovićem kontrolišu pomorski transport i trgovinu od Dubrovnika do Rijeke (zapis iz gradskih arhiva od grada Trogira, od 24. novembra 1570 godine).
Pozadina sukoba
[uredi | uredi izvor]Nije postojao sukob Baja Pivljanina i Vuka Milješkovića na privatnim osnovama, čak Bajo Pivljanin traži oslobođenje Vuka Milješkovića. Sukob je izazvalo pitanje Morlaka koje je Bajo Pivljanin morao da odbrani jer su bili Mletačke jedinice i samim tim njegovi saveznici. A Krtolani su sa ostalim Bokeljima, učestvovali u oslobođenju Crne Gore, što vodi na dve mogućnosti pozadine sukoba zbog Morlaka:
- Krtolani su bili u lošem odnosu sa Morlacima, jer su Krtoli u svom delu teritorije opštine obuhvalatali i Krtolski arhipelag, kao i deo zadužbinske metohije koju su Morlaci pokušavali ranije da zaposednu sa ostalom zemljom koju su preuzeli. Samim tim ih Srbi nisu inače hteli pustit naoružane u zaliv jer su ranije drugi Morlaci rimokatoličke Hrišćanske tradicije, kao najamnički pirati Mletačke republike tokom boravka u Kotor napravili dogovor sa tadašnjim Providurom. I polovinom 15. veka su otrovali monahe Srpske pravoslavne crkve (Sveti Prevlački mučenici) Mitropolije Zetsko-Dukljanske i spalili zgradu manastira Sv.Arhangela Mihaila i Gavrila sa zgradom Mitropolije. Mletački providur je imao izgovor za uništenje Srpskog verskog kompleksa, naznačeno sa ciljem sprečavanja širenja epidemije kuge na ostatak Boke, jer je po navodima Providura kuga zarazila manastirsku bratiju. Nakon čega su Morlaci, topovskom paljbom sa brodova srušili Manastir i katastarski prepisali na sebe deo metohije a deo dali kotoraninu koji je otrovao monahe, sa ciljem doseljavanja Morlaka kao što je to bilo primer u delovima Dalmacije. Što im nije prošlo za rukom i nakon nekoliko stotina godina Srbi su ponovo otkupili delove metohije tokom 19. veka, dok se Manastir tek posle pada komunizma počeo obnavljat. Takođe je naknadnim analizama 1990-ih godina utvrđeno da mošti monaha u sebi nose otrov Arsen, što je dokazalo da su monasi otrovani kao po predanju Bokelja i hronikama Srpske pravoslavne crkve.
- Drugi motiv je verovatno činjenica da se organizovano spremao pohod Mletačke republike i Srba iz Boke za oslobođenje Srba koji su bili pod Osmanlijama u Crnogorski Vijalet. Svako preterano naoružavanje i pojava nekih trupa bi izazvalo jaču odbrambenu organizovanost Osmanske vojske, jer se ipak radi o pograničnom delu gde je postojala obaveštajna mreža Sulejmana Bušatlije koji je pokušavao da povrati Boku pod Osmansku vlast. Čak je bezuspešno nakom pobede u bici na Brtijeljki, napao Budvu 1689 godine, ali je nije uspeo osvojit. Po Vasijilu Petroviću, Sulejman paša Bušatlija je nakon stacioniranja Morlaka u Boku, posle ovog sukoba i pre bitke na Vrtijeljki poslao opomenu Mitropolitu Rufimu Boljeviću i stanovnicima Crnogorskog vijaleta da će ih kazniti ako budu sarađivali sa Bokeljima, Mlecima ili hajducima. Suštinski stacioniranje Morlaka u Boku je izazvalo mobilizaciju trupa u Skadarski Sandžak i Sulejmanov iznenadni napad koji je doveo do poraza u Bici na Vrtijeljku, što zbog veće koncentracije Turaka i ranije mobilizacije Srba, što zbog povlačenja savezničkih Morlaka u toku same bitke.[3][4]
Po beleškama Vasilija Petrovića pored jasnog naglašenja da Osmanlije znaju da Bokelji spremaju napad, pa i zato prvi kreću u napad i iznenađuju Srbe. Takođe se navodi da Piperi i Kuči staju na stranu Sulejmana Bušatlije u bici na Vrtijeljki. Takođe Mletačka republika izveštava da su Morlaci izdali Srbe u istoj bici gde je Bajo Pivljanin stradao a Turci proglasili veliku pobedu, koja je čak išla dotle da su veći broj glava Srpskih boraca odneli u Istanbul i okačili na glavni trg, što su posvedočili Dubrovački trgovci koji su se tada našli u Istanbul [5] [6] [7]. Tek u bici na Cetinje 1692. godine, Bokelji (Grbljani ili Krtolani) ubijaju Sulejmana pašu Bušatliju i Crna Gora dobija mirovni sporazum sa Osmanlijama u kome se garantuju prava stanovnika i Srpske pravoslavne crkve unutar sandžaka
Vidi još
[uredi | uredi izvor]Reference
[uredi | uredi izvor]- ^ „[Projekat Rastko Cetinje] Miroslav Pantic: Knjizevnost na tlu Crne Gore i Boke Kotorske od XVI do XVIII veka (1990)”. www.rastko.rs. Pristupljeno 14. 11. 2019.
- ^ a b „BAJOPIVLjANINUISTORIJI, KNjIŽEVNOSTIILEGENDI” (PDF). Arhivirano iz originala (PDF) 30. 08. 2018. g. Pristupljeno 14. 11. 2019.
- ^ Jačov, Marko (1990). Srbi u mletačko-turskim ratovima u XVII veku (na jeziku: srpski). Sveti arhijerejski sinod Srpske pravoslavne crkve.
- ^ Enciklopedija Jugoslavije: Bje-Crn (na jeziku: hrvatski). Jugoslavenski Leksikografski Zavod. 1980.
- ^ Zbornik za narodni život i običaje južnih slavena. 1930. str. 109.
- ^ Enciklopedija Jugoslavije: Bje-Crn. Jugoslavenski Leksikografski Zavod. 1980. str. 49.
- ^ Karadžić. 2—4. Štamparija Mate Jovanovnića Beograd. 1900. str. 74. „Crnogorci su pristali uz Turke protiv Klemenata i njihovih saveznika Vrćana, a sedamdeset i dve godine kasnije, 1685. god., Sulejman paša Bušatlija uspeo je da prodre na Cetinje samo uz pripo- moć Brđana, koji su bili u zavadi s Crnogorcima. To isto dogodilo se 1692. god., kad je Sulejman-paša ponovo izišao na Cetinje, te odatle odagnao Mlečiće i umirio Crnu Goru, koja je bila pristala pod zaštitu mletačke republike. 0 veri Brđani su malo vodili računa, da ne napadaju na svoje saplemenike, jer im je plen bio glavna svrha. Od klementaških pak napada naročito najviše su patili Plavo, Gusinje i pravoslavnn živalj u tim krajevima. Gore sam napomenuo da su se ovi spuštali i u pećki kraj, i tamo su bili toliko silni, da su im pojedina sela i ...”