Sukob u Borovom Selu

Sukob u Borovom Selu
Deo rata u Hrvatskoj
Borovo Selo
Vreme 2. maj 1991. Mesto Borovo Selo, SFRJ Ishod Pobeda Teritorijalne odbrane SNV Slavonije, Baranje i Zapadnog Srema
Sukobljene strane
Hrvatska	Srpsko nacionalno vijeće za Slavoniju, Baranju i Zapadni Srem
Komandanti i vođe
Josip Džaja Josip Rajl-Kir	Vukašin Šoškoćanin Vojislav Šešelj
Jačina
oko 180 policajaca	nepoznato
Žrtve i gubici
12 ubijenih 21 ranjenih policajaca 2 zarobljena	3 ubijena 4 ranjeno

Sukob u Borovom Selu (u Hrvatskoj poznat kao Pokolj u Borovu Selu, u Srbiji poznat kao Incident u Borovom Selu) oružani je sukob sa početka rata u Hrvatskoj (2. maj 1991) kada je stradalo 12 hrvatskih policajaca i tri pripadnika srpskih snaga u Borovom Selu blizu Vukovara.

Situacija u Hrvatskoj

Nakon održanih višestranačkih izbora u SR Hrvatskoj 22. aprila 1990. godine u Vukovaru je pobedila stranka Savez komunista Hrvatske (koja je od novembra 1990. promenila ime u Socijaldemokratska partija Hrvatske) čiji je glavni cilj bio opstanak SFRJ i i predsednik Skupštine opštine od kraja maja 1990. bio je Srbin Slavko Dokmanović (1949–1998). Dok je na republičkom nivou pobedila stranka HDZ koja je u svom političkom programu jasno isticala želju za nezavisnosti tj. odvajanje SR Hrvatske od SFRJ. U celoj SR Hrvatskoj vladala je velika euforija zbog pobede HDZ na izborima, a nakon toga sve češće su se mogle javno videti slike ustaških zločinaca (Ante Pavelića, Alojzije Stepinac, Maks Luburić...), ustaški pozdravi i čuti ustaške pesme. Srbima u SR Hrvatskoj je to budilo avetna sećanja na progone i genocid iz vremena NDH.

Od maja 1990. do maja 1991. godine situacija se iz dana u dan pogoršavala i Srbi su bili strahovito uplašeni za svoju ličnu sigurnost i svoje imovine. Redovno su se mogli videti i ustaški grafiti, a veliki broj Srba je preko telefona dobijao pretnje da moraju da se isele iz svojih kuća i odu u SR Srbiju. Dobijali su čak i preteća pisma u kojima je stajao potpis „HDZ”. Srbi su dobijali otkaze na poslu, a čak su im i deca u školama psiho-fizički maltretirana. U stambenim zgradama postojali su određeni članovi HDZ koji su imali zadatak da paze na kretanje svojih komšija Srba. Dana 10. marta 1991, Tomislav Merčep i opštinski odbor HDZ Vukovara u selu Bogdanovci postrojavaju više od 2.000 Hrvata i veći deo njih je uzeo oružje, koje je vlada SR Hrvatske ilegalno uvezla jeseni 1990. godine. Krajem marta 1991. godine Savez komunista Hrvatske u Vukovaru se raspao. To je dovelo do velikih problema, a Tomislav Merčep sa saradnicima zaposeda opštinske strukture vlasti. Od tada počinje teror.

Posle Krvavog Uskrsa na Plitvicama, usledio je incident u Borovom Selu. Grupa aktivista HDZ, predvođena Gojkom Šuškom, političkim emigrantom i uspešnim kanadskim ugostiteljem (koji je kasnije postao ministar odbrane Republike Hrvatske), prišla je Borovom Selu i ispalila tri projektila „ambrust“. Niko nije poginuo, ali su lokalni Srbi, već potpomognuti sunarodnicima iz Srbije, pojačali odbranu.

Napetost je pojačana nakon što je pala prva civilna žrtva u Hrvatskoj. Srbina Stevana Inića (rođ. 1928), koji se vraćao sa prvomajskog uranka, ubio je Hrvat Mihajlo Mijo Gelenčir, član HDZ-ovih paravojnih formacija.

Dve nedelje posle Plitvičkog incidenta, za Prvi maj, nekoliko policajaca iz Osijeka je u tajnosti ušlo u Borovo Selo u nameri da skine jugoslovensku zastavu, istaknutu u čast praznika, i postavi novu hrvatsku zastavu. Stražari su zapucali i dvojicu ranili i zarobili. Sledećeg jutra, dana 2. 5. 1991. godine, dvadesetak hrvatskih policajaca ušlo je autobusom u Borovo Selo. Posle njihovog ulaska u središte Borova Sela došlo je do pucnjave u kojoj je ubijeno dvanaest policajaca Hrvatske i troje Srba, a povređeno je oko 20 osoba.

Hrvatska je posle Borovog Sela pojačala antisrpsku i antijugoslovensku kampanju. „Srbočetnička JNA“ i „Srboslavija“ postale su najčešće reči u političkom žargonu Hrvatske.

Pošto je snaga srpske pozicije bila u njenom savezništvu sa JNA, Hrvati su se posvetili dobijanju međunarodne podrške pod izgovorom da je tadašnja JNA komunistička, a tadašnji režim u Beogradu tvrdokoran i nedemokratski.

Situacija u Borovom Selu

Rast političkih i etičkih tenzija prouzrokovao je izuzetno tešku sigurnosnu situaciju u ovoj oblasti. Na obe strane su organizovane paravojne grupe koje su dodatne povećavale tenziju. Krajem aprila 1991, Srbima u ovoj oblasti u pomoć stižu dobrovoljci Srpske radikalne stranke Vojislava Šešelja i drugih nacionalističkih grupa koje pojačavaju barikade u Borovom Selu. Oni su imali za cilj da drže Hrvatske oružane snage i administraciju van sela kako bi se uspostavila enklava gde Hrvatska nema svoju vlast. Prema navodima Šešelja, intervencija je došla na poziv Vukašina Šoškoćanina, komandanta lokalne Teritorijalne odbrane.

Pozadina za napad — zarobljavanje dvojice policajaca

U jutarnjim časovima 1. maja 1991, četiri hrvatska policajca ušla su u Borovo Selo u pokušaju da promene zastavu SFRJ koja se vijorila na prostorijama mesne zajednice sa novom hrvatskom zastavom sa šahovnicom. Simbol šahovnice za Srbe je predstavljao simbol ustaštva koji su sarađivali sa Nacistima. Incident se dogodio tokom praznika, tako da je moguće da je do pucnjave došlo pod uticajem alkohola, tako da su dva policajca ranjena i zarobljena.

Pokušaj rešavanja pregovorima i priprema napada

Izgled zgrade opštinskog veća, 2021. godine

Zarobljavanje dvojice policajaca MUP Republike Hrvatske je iskoristio kao povod za upad u Borovo selo narednog dana 2. maja 1991. godine. Par dana pred napad Hrvatske vlasti su pozvale na pregovore, u Vukovar, komandanta odbrane Borova sela Vukašina Šoškoćanina. Vukašin Šoškoćanin je sa pratnjom otišao u Vukovar na pregovore. Odmah po izlasku iz Borova sela, na Trpinjskoj cesti, sačekao ih je veliki broj hrvatskih civila naoružanih kalašnjikovima, ali srpsku delegaciju su obezbjeđivali hrvatski policajci. Na putu za Vukovar od „Opel Servis Vil“-a pa sve do zgrade opštine na svakih dvadeset metara bili su raspoređeni pripadnici MUP-a Republike Hrvatske. Pred zgradom opštine srpsku delegaciju Borova sela je dočekao tadašnji ministar policije Josip Boljkovac, lično poslat od strane Franje Tuđmana. Na sastanku je dogovoreno da Srbi sklone barikade na prilazima Borovu selu, a Hrvatska vlast je dala garanciju da će konflikt biti riješen isključivo na miran način. Naoružani mještani Borova Sela su uz veliku nevjericu ipak pristali da uklone barikade, ali su držali u stanju pripravnosti jedan naoružan vod i postavili straže na prilazima selu. Tog dana 2. maja 1991. godine u Borovo selo je stigao anoniman poziv u kome je saopšteno da će selo biti napadnuto tog dana. Poziv je stigao od strane HDZ-a, pun prijetnji, i bio je upućivan mnogo puta prije, zbog čega ga Srbi iz Borova Sela nisu shvatili toliko ozbiljno. Ono što je dalo srpskim stražama signal za uzbunu bio je incident koji se odigrao u jednom od dva autobusa, punih hrvatskih policajaca, koji su prilazili selu. Naime, komandant napada na Borovo selo, Stipe Bošnjak, rekao je policajcima da idu na vježbu.

Kada im je rekao pravi razlog dolaska u Borovo Selo i pritom izdao naredbu da pucaju u sve što se kreće, jedan od hrvatskih policajaca, čija je sestra bila udata u Borovu selu, se pobunio i odbio da izvrši ovakvu naredbu. Stipe Bošnjak je ubio tog policajca i njegov leš izbacio iz autobusa. Ovakav prizor, gdje dva autobusa sa navučenim zavjesama prelaze prugu, ulaze u selo (Crepulje) i pritom tačno u 11 časova i 55 minuta iz jednog autobusa biva izbačen leš jednog pripadnika MUP-a Republike Hrvatske, bio je više nego dovoljan signal sakrivenim srpskim stražama da oglase uzbunu i spremno dočekaju hrvatske policajce.

Sukob

Spomenik prvoj žrtvi sukoba Vojislavu Miliću

Autobusi su neometano ušli u selo. Policajci vinkovačke Specijalne jedinice policije stigli su do kafe bara „San Marino“ i zauzeli desnu stranu ulice. Odatle ih je do centra dijelilo nekih 80-tak metara. Pripadnici MUP-a Republike Hrvatske su se brzo snašli i pucajući na sve što se kretalo uspijeli doći do zgrade Mjesne zajednice i ambulante, pri čemu je na srpskoj strani pala prva žrtva. Tom prilikom su ubili stražara ispred mjesne zajednice, starca od šezdeset godina sa velikom dioptrijom, koji nije stigao ni pušku da skine sa ramena. Na hrvatskoj strani u prvih 20-30 minuta nije bilo žrtava. U ambulanti je komandant napada na Borovo selo Stipe Bošnjak tokom borbi uzeo za taoce pacijente među kojima je bilo dosta djece. Njegov zamjenik Darko Majdanić je za taoca uzeo ćerku vlasnika diskoteke „Marakana“ i prijetio da će je ubiti ukoliko Srbi ne obustave vatru. Komandant odbrane Borova sela Vukašin Šoškoćanin je uspeo da iz jedne kuće prekoputa snajperom ubije Stipu Bošnjaka. Njegov zamjenik Darko Majdanić i preostali hrvatski policajci su se nakon tročasovne borbe predali naoružanim mještanima Borova sela. Napadnutim policajcima je iz Dalja upućena pomoć, ali su ih na prilazu selu, iz pravca Savulje, dočekali srpski civili ukopani u jednom kanalu sa mitraljezom i puškama dobijenim od JNA iz magacina Teritorijalne odbrane. Dok je trajala razmjena vatre između napadnutih srpskih civila i pripadnika MUP-a Republike Hrvatske, u pomoć mještanima Borova sela je došlo stotinjak naoružanih mještana srpskog sela Trpinja koji su pokušali da opkole pripadnike MUP-a Republike Hrvatske iz Dalja ali u tome nisu uspjeli.

Prema svedočenju Vojislava Šešelja u Hagu, prvi poginuli je Vojislav Milić, dobrovoljac garde Dušana silnog (kasnije Belih orlova), iz okoline Valjeva.

Završetak sukoba

Oko tri sata popodne stiglo je sedam oklopnih transportera 12. brigade Jugoslovenske narodne armije (u tom trenutku jedine regularne vojne sile na prostoru SFRJ) iz Osijeka, s ciljem da zaštite napadnute srpske meštane Borova Sela. Naoružani Srbi su bez otpora propustili transportere JNA, koja je napravila tampon zonu između naoružanih srpskih civila i hrvatskih policajaca. Dolaskom JNA obustavljena je vatra i nastupili su pregovori u kojima je pripadnicima MUP-a Republike Hrvatske dozvoljeno da u transporterima JNA iz Borova sela iznesu tijela dvanaest poginulih kolega, ali im nije dozvoljeno da sprovedu istragu u selu.

Objašnjenje sukoba

Najmanje tri objašnjenja postoje za događaje u Borovom Selu.

• Hrvatske vlasti tvrde da se policajci koji su poslati na dogovor sa lokalnim Srbima i putovali su sa belom zastavom, ali su dočekani u zasedi od strane lokalnih naoružanih meštana i „terorista“ iz Srbije.
• Ministar unutrašnjih poslova Hrvatske u vreme sukoba u Borovu Selu Josip Boljkovac govorio je drugačije. Već krajem 1998. Boljkovac je rekao: "Borovo Selo napadnuto je bez mog odobrenja. Bio je to uvod u najprljaviji rat...", a posle (2001) dodao je i da je napad odobrio tadašnji zamenik ministra policije Hrvatske Slavko Degoricija. Posle, 2009. govorio je da su napad smišljeno organizovale hrvatske vlasti iz Zagreba kako bi uplašile srpsko stanovništvo na prostoru istočne Slavonije i time započele rat.
• Novinari su sklopili priču iz različitih izvora da su hrvatski policajci ušli u selo pucajući na sve što se pomeralo. Prema ovoj verziji, jedan policajac uzeo je ženu sa decom kao taoce ali su oslobođeni od strane meštana bez pomoći sa strane.
• Konačno, Šešelj je dao izjavu u kojoj tvrdi da su za borbu sa „ustašama“ odgovorni 14 njegovih i 6 drugih dobrovoljaca. On tvrdi da je u sukobima stradalo stotinu hrvatskih policajaca, a da je stradao samo jedan civil, iako je kasnije na suđenju smanjio gubitke na hrvatskoj strani, ali je uključio troje kurdskih plaćenika.

Vidi još

• Republika Srpska Krajina
• Borovo (Vukovar)
• Afera Špegelj
• Krvavi Uskrs na Plitvicama
• Zadarska kristalna noć
• Miniranje srpskih lokala u Vukovaru
• Ubijanja Srba u Vukovaru

Literatura

• Silber, Laura; Little, Allan (1996). Yugoslavia: Death of a Nation. TV Books. ISBN 978-1-57500-005-3. 
• Štitkovac, Ejub (2000). „Croatia: The First War”. Ur.: Udovicki, Jasminka; Ridgeway, James. Burn This House: The Making and Unmaking of Yugoslavia. Duke University Press. str. 157–159. 
• Allcock, John B.; Milivojević, Marko; Horton, John Joseph (1998). Conflict in the former Yugoslavia: an encyclopedia. ABC-CLIO. ISBN 978-0-87436-935-9. 
• Crnobrnja, Mihailo (1996). The Yugoslav Drama. McGill-Quenn's University Press. ISBN 978-0-7735-1429-4. 
• Kolstø, Pål (2009). Media Discourse and the Yugoslav Conflicts: Representations of Self and Other. Ashgate Publishing, Ltd. str. 71—. ISBN 978-1-4094-9164-4. 
• Nation, R. Craig (2003). War in the Balkans, 1991-2002. Strategic Studies Institute. ISBN 978-1-58487-134-7. 
• Sekulić, Milisav (2000). Knin je pao u Beogradu. Bad Vilbel: Nidda Verlag Gmbh. 
• Logos, Aleksandar A. (2019). Istorija Srba 1, Dopuna 4; Istorija Srba 5 (PDF). Beograd. ISBN 978-86-85117-46-6. 

Spoljašnje veze

• Istina o Vukovaru 1991. (samo 18+)