TOS-1
| Teški višecevni bacač raketa "Buratino" / "Solncepek" | ||
|---|---|---|
|
| ||
| Šasija | Platforma tenka T-72 | |
| Istorija | ||
| Zemlja razvoja |  SSSR
| |
| Godine proizvodnje | 1987 — do danas | |
| Dimenzije | ||
| Težina u borbenom položaju | 46 000 kg | |
| Dužina u marševom položaju | 6860 mm | |
| Širina u marševom položaju | 3460 mm | |
| Visina u marševom položaju | 2600 mm (procena) | |
| Klirens | 470 mm | |
| Naoružanje | ||
| Kalibar | 220 mm | |
| Dužina cevi | 5000 mm (procena) | |
| Broj cevi | 24 (30) | |
| Minimalni domet paljbe | 400 m | |
| Maksimalni domet paljbe | 3600 (6000 za TOS–1A) | |
| Udarna površina | do 40 000 m² | |
| Posada | 3 ljudi | |
| Pogon | ||
| Tip motora | V-12 dizel | |
| Maksimalna brzina na autoputu | 65 km/č | |
| Doseg vozila | 550 km | |
| Vrsta pogonskog sistema | gusenična šasija | |
.jpg)
TOS-1 (rus. ТОС¹-1 "Буратино") je sovjetski višecijevni raketni lanser s raketama opremljenim aerosolnim bojevim glavama, postavljen na podvožje tenka T-72. TOS-1 je dizajniran da bi uništio protivničke bunkere, laka oklopna vozila i živu silu.
Ideja teškog raketnog oklopnog lansera malog dometa se pojavila 1970-ih. Sistem montiran na podvožju tenka T-72, rakete i vozilo za prevoz raketa je razvijeno ranih 1980-ih u projektnom birou Omsk. Nazvan je TOS-1. Njegov razvoj je dugo čuvan kao vojna tajna, a prvi test u borbi imao je u Panjširskoj dolini tokom sovjetskog rata u Avganistanu. Nadimak Buratino (rusko ime za Pinokija) je dobio zbog velikog "nosa" raketnog lansera.[1]
TOS-1 ispaljuje 220 mm rakete. TOS-1 raketni sistem je relativno kratkog dometa, do 3,5 km a prema nekim izvorima i do 5 km. Minimalni domet je 400 metara. Može da ispali jednu do dve rakete istovremeno u vremenu od 0,5 sekundi. Da bi ispalio čitav lanser raketa potrebno mu je od 7,5 do 15 sekundi. Pri takvom ispaljivanju, rakete padaju na području veličine 200x400 metara.
TOS-1 je opremljen modernim sistemom za upravljane paljbom (skraćeno: SUP). Sva usmeravanja i pripreme za paljbu se obavljaju unutar vozila, tako se posada ne izlaže neprijateljskoj vatri. Vozilo može da se zaustavi i puca na vidljive mete u roku od 90 sekundi od trenutka kočenja, a njime upravlja 3 člana posade: komandir, nišandžija i vozač. Punjenje lansirnih cevi obavlja se uz pomoć vozila za punjenje TZM koje je takođe napravljeno na temelju podvožja T-72 tenka. Opremljeno je dizalicom koja nosi borbeni komplet raketa.
TOS-1A
[uredi | uredi izvor]TOS-1A je posljednja verzija originalnog teškog raketnog sistema TOS-1. Ušao je u službu ruske vojske 2001. godine. Lanser BM-1 koji je postavljen na telo tenka T-72 koristi duže 220 mm rakete. Broj lansirnih cevi je smanjen sa 30 na 24. Nove lansirne cevi su u poređenju sa onima na originalnoj verziji duže. Maksimalan domet je povećan na 6.000 metara. Ovaj raketni lanser puni novo vozilo za snabdevanje TZM-T. Nosi dve grupe po 12 raketa između kojih je montirana dizalica. Vozilo za snabdevanje takođe nosi i 400 litara goriva za dopunjavanje lansirnog vozila.[2]
Borbena upotreba
[uredi | uredi izvor]Sistemi TOS-1 su prvi put upotrebile sovjetske snage u borbi u Avganistanu, u Panjširskoj dolini . Kasnije ih je znatno intenzivnije koristila Ruska vojska u bici za Grozni 1999. godine. Sistemi TOS-1A su svoju prvu borbenu upotrebu imali u Iraku prilikom oslobađanja grada Jurf al Šahara 24. oktobra 2014. god. od terorističke grupe ISIL. TOS-1 je koristila Sirijska armija tokom 2015. god. prilikom antiterorističke operacije u gradu Hami.
TOS-1 je korišćen tokom ruske invazije na Ukrajinu od 2022. godine.
Prema holandskom specijalizovanom sajtu Oryx, zaključno sa 4. junom 2024. ruska vojska je tokom borbenih operacija izgubila 25 sistema TOS (od toga 18 uništenih) i 8 vozila za popunu municije TZM-T.[3] Tokom 2023.godine, ruska vojska je počela da ugrađuje zaštitne kaveze na lansera sistema TOS-1A, usled sve učestalijih napada ukrajinskih bespilotnih letelica.[4]
U julu 2023. objavljen je video snimak upotrebe zarobljenog TOS-1A od strane ukrajinske vojske.[5]
Zemlje korisnici
[uredi | uredi izvor]
Rusija - na bojevom dežurstvu u bataljonima i brigadama RHBZ
Azerbejdžan - 6 jedinica BM1, na šasiji T-90 isporučenim iz Rusije 2013 god, uz još 6 jedinica koje su isporučene 2014 god.
Ukupno je planirana izrada 18 sistema TOS-1A.
Irak - 10 kompleksa TOS-1A isporučeno je 2014 godine iz Rusije.
Kazahstan - 3 jedinice BM-1 isporučene su iz Rusije 2011 godine. Prema ugovoru iz 2010 godine.
Sirija - 2015 godine isporučen nepoznat broj jedinica.
Izvori
[uredi | uredi izvor]- ^ „TOS-1 Heavy Flamethrower System | Military-Today.com[[Kategorija:Botovski naslovi]]”. Arhivirano iz originala 10. 10. 2012. g. Pristupljeno 31. 05. 2013. Sukob URL—vikiveza (pomoć)
- ^ „TOS-1A Heavy Flamethrower System|Military-Today.com[[Kategorija:Botovski naslovi]]”. Arhivirano iz originala 28. 09. 2011. g. Pristupljeno 31. 05. 2013. Sukob URL—vikiveza (pomoć)
- ^ Oryx. „Attack On Europe: Documenting Russian Equipment Losses During The Russian Invasion Of Ukraine”. Oryx. Pristupljeno 2024-06-04.
- ^ Altman, Howard (2023-04-10). „Ukraine Situation Report: Russia Adding 'Cope Cages' To TOS-1A”. The War Zone (na jeziku: engleski). Pristupljeno 2024-06-04.
- ^ office_zzam. „Captured Russian TOS-1A Deadliest Thermobaric Rocket Launchers Now in”. armyrecognition.com (na jeziku: engleski). Pristupljeno 2024-06-04.
